سوره انبیاء
سوره انبیاء؛ سوره انبیاء بیست و یکمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۱۷ جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام انبیاء به دلیل وجود نام شانزده پیامبر در آن است. از موضوعات اساسی سوره انبیاء توحید، نبوت، معاد و غفلت‌زدایی از مردم است.
معرفی سوره
سوره انبیاء در ترتیب نزول هفتاد و سومین سوره‌ای است که در مکه و در حدود سال ۱۲ بعثت اندکی قبل از هجرت بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف بیست و یکمین سوره و در جزء هفدهم جای دارد. سوره انبیاء ۱۱۲ آیه، ۱۱۷۷ کلمه و ۵۰۹۳ حرف از سوره‌های مئون (سوره‌های متوسط قرآن از نظر حجم) شمرده شده که دقیقاً نیم جزء قرآن است.
محتوای سوره
یکی از مهمترین بخش‌های سوره مبارکه انبیاء به روایت زندگی پیامبران اختصاص دارد که در اوج مشکلات نیز خدای خویش را فراموش نکردند. یکی از انبیاء الهی که خداوند در این سوره درباره او سخن گفته حضرت ایوب است که خداوند می‌فرماید:« أَیُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ وَآتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَذِکْرَى لِلْعَابِدِینَ و ایوب را یاد کن هنگامى که پروردگارش را ندا داد که به من آسیب رسیده است و تویى مهربانترین مهربانان پس دعاى او را اجابت نمودیم و آسیب وارده بر او را برطرف کردیم و کسان او را به وى عطا کردیم تا رحمتى از جانب ما و عبرتى براى عبادتکنندگان باشد» انبیاء/۸۳ و ۸۴»
این ارتباط عمیق حضرت ایوب با پروردگار بود که موجب شد ایشان در برابر مشکلات(از بین رفتن سلامتی و دارایی و فرزند) صبوری پیشه کنند و خداوند نیز در برابر این همه صبری که در برابر سختی‌ها داشتند دعایشان را مستجاب کرد و و رنج‌ها را از ایشان دور کرد. یکی دیگر از مؤمنان موحدی که در این سوره از ایشان یاد شده است حضرت یونس(ذالنون) است که وقتی بی‌توجهی قوم خود را نسبت به فرامین دیدند بر اثر خستگی و غصه از قوم خود فاصله گرفتند و اما بعد از این ماجرا توبه کردند.
خداوند در آیات ۸۷ و ۸۸ سوره انبیاء در این باره می‌فرماید:« وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَى فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذَلِکَ نُنجِی الْمُؤْمِنِینَ؛ ذوالنون را یاد کن آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتى نداریم تا در [دل] تاریکیها ندا درداد که معبودى جز تو نیست منزهى تو راستى که من از ستمکاران بودم پس دعاى او را برآورده کردیم و او را از اندوه رهانیدیم و مؤمنان را نیز چنین نجات مىدهیم» حضرت زکریا اینگونه خدا را صدا می‌زند« وَزَکَرِیَّا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِی فَرْدًا وَأَنتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ یَحْیَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَیَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ و زکریا را [یاد کن] هنگامى که پروردگار خود را خواند پروردگارا مرا تنها مگذار و تو بهترین ارث برندگانى پس [دعاى] او را اجابت نمودیم و یحیى را بدو بخشیدیم و همسرش را براى او شایسته [و آماده حمل] کردیم زیرا آنان در کارهاى نیک شتاب مىنمودند و ما را از روى رغبت و بیم مىخواندند و در برابر ما فروتن بودند» انبیاء/۸۹ و90 [۱]
تفاوت استفاده از واژه المراه و زوجه در قرآن
یکی از نکات مهم این آیه استفاده از واژه زوجه برای همسر حضرت زکریا است در حالی که در آیاتی دیگری از قرآن مانند آیه ۴۰ سوره آل عمران از واژه امراه برای حضرت زکریا استفاده شده است. این نشان می دهد که امراه مقامی پایین تر از زوجه است و زوجه زمانی محقق می‌شود که زن و شوهر از هر لحاظ با یکدیگر برابر باشد زوج یکدیگرند و همسر حضرت زکریا نیز وقتی به اذن خدا توان باروری او محقق شد و برابر با همسرش شد زوجه به او اطلاق گردید.به همین دلیل است که در قرآن از حضرت آسیه همسر فرعون امراه فرعون و از همسران لوط و نوح نبی نیز امراه نوح و لوط یاد شده چرا که با همسران خود برابر نبودند تا واژه زوجه استفاده شود. این استجابت دعا فقط مخصوص انبیاء و اولیاء الهی نیست بلکه هر کس با خلوص نیت معبود خود را بخواند رب العالمین دعایش را به استجابت می‌رساند.[۱]
اعجاز علمی در سوره
آیات ۳۰ تا ۳۳ سوره مبارکه «انبیاء» با این مضمون «وَجَعَلْنَا السَّمَاء سَقْفًا مَّحْفُوظًا وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ(۳۲) وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ» در رابطه با درس خداشناسی است به‌طوری‌که در این آیات هفت نشانه از نشانه‌های خدا مطرح شده است. اگر کسی می‌خواهد آیات الهی را متوجه باشد به این آیات دقت کند، یکی‌از نشانه‌های خدا در این آیات به هم پیوستگی زمین و آسمان است کمااینکه خلقت همه موجودات از آب نیز دومین نشانه خداوند متعال است که در آیات ۳۰ تا ۳۳ سوره انبیا مطرح شده است.پیدایش همه موجودات و پیدایش کوه‌های ثابت و پابرجا و نقش کوه‌ها در زمین از دیگر نشانه‌هایی است که در این آیات مطرح شده است، علت پیدایش و آفرینش کوه‌ها نگهداری زمین از شرکت لرزش‌های درونی است.
وجود دره‌ها و علامت‌های روی زمین را از دیگر نشانه‌های خداوند در این آیات است وجود دره‌ها و علامت‌ها در روی زمین برای تشخیص مسیر و شمال جنوب مغرب و مشرق است. آیات ۳۲ و ۳۳ سوره انبیاء سه نشانه از نشانه‌های خداوند را بیان می‌کند، یکی‌از نشانه‌های خداوند این است که آسمان را به‌عنوان سقف محفوظ قرار داد و در آیه ۳۳ آفرینش شب و روز و خورشید و ماه و همه سیاراتی که در مدار خودشان در حرکت هستند، مطرح شده است. «سما» به‌معنای آسمان و بالا است و سما به‌معنای بالا و پایینی که مدنظر ماست، نیست، مقصود از سما در قرآن مجموعه جو و هوایی است که گرداگرد زمین قرار داده شده است و زمین را حفظ می‌کنند بدین معنا که جوی که گرداگرد زمین را احاطه کرده است در تعبیر قرآن سما نامیده شده است.اشعه‌ی خورشید و حرارت آن، امواج گوناگون کرات و سیارات دیگر و شهاب سنگ‌هایی که ممکن است بر اثر حرکت کهکشان‌ها از جای خودشان حرکت کنند و موجوداتی که خدا آفریده است و در کرات دیگر زندگی می‌کنند از آسیب‌هایی هستند که زمین را تهدید می‌کنند.آسمان سقف است برای کنترل دما و کنترل حرارت خورشید کمااینکه اگر جو نباشد اشعه خورشید موجودات کره زمین را می‌سوزاند. آسمان موجودات را از برخورد شهاب سنگ‌ها حفاظت می‌کند زیرا گاهی ممکن است که شهاب سنگ‌ها از مدار خارج شده و به‌سمت زمین بیایند و اگر این آسمان نباشد آنها اهل زمین را نابود می‌کنند.
وی با اشاره به این‌که خداوند اطراف زمین را به‌شکلی مدیریت کرد که امواج و گازها به زمین آسیب نمی‌رسانند، افزود: خداوند آسمان را سقف قرارداد تا موجوداتی که در کرات دیگر هستند یا موجوداتی‌که بین زمین و آسمان در رفت و آمد هستند به زمین آسیب نرسانند. آیه ۳۲ سوره انبیا معجزه علمی قرآن است،امروز دانشمندان به عظمت معجزات علمی قرآن پی برده‌اند این در حالی‌است که وجود آسمان نشانه وجود خداوند متعال است و شگفتی‌های عجیبی در آفرینش آسمان وجود دارد.از نشانه‌های خدا این است که خداوند آسمان را طوری قرار داد که زمین در محافظت آن به آرامی حرکت کند این در حالی‌است که یکی‌از راه‌های خداشناسی این است که نشانه‌های خدا را مطالعه کنیم.در قرآن سی بار شب و روز در کنار هم آمده‌اند و ۷۰ بار واژه «لیل» و بیش از پنجاه بار واژه «نهار» به‌صورت جداگانه آمده است.
خداوند برای نگهداری زمین دو چیز قرارداد کوه که نگهدارنده درونی است و آسمان که نگهدارنده بیرونی است. شب از دیدگاه قرآن مایه آرامش‌بخشی است و خداوند روز را برای تلاش و کوشش قرار داده است بدین منظور که شب و روز باعث آرام‌بخشی و حیات‌بخشی موجودات هستند. اگر زندگی ما همواره شب بود هیچ‌گونه تنوعی در آن وجود نداشت لذا بعضی کارها را باید شب انجام داد و بعضی کارها را باید روز انجام داد. در حدیثی از امام سجاد(ع) آمده است که حیوان را شب نکشید چون خداوند شب را مایه آسایش همه موجودات قرار داده است.لذا روز و شب از دیدگاه قرآن باعث پیدایش فصول گیاهان و موجودات هستند این در حالی‌است که بعضی موجودات در فصل زمستان و بعضی موجودات و گیاهان در بهار به وجود می‌آیند لذا بر روی هر چیزی که دست بگذاریم نشانه‌ای از نشانه‌های خداوند متعال است.[۲]
جواز تقلید
آیه هفت سوره انبیاء با این مضمون «وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلاَّ رِجَالًا نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ» جزء آیات‌الاحکام است و در این آیه چند حکم شرعی وجود دارد. خدای متعال در این آیه فرموده است: «و پيش از تو [نيز] جز مردانى را كه به آنان وحى میكرديم گسيل نداشتيم اگر نمیدانيد از پژوهندگان كتاب‌هاى آسمانى بپرسيد». با اشاره به جمله «اهل الذکر» باید گفت: ذکر به‌معنای حفظ کردن و نگهداری کردن چیزی است از قرآن هم به‌عنوان ذکر یاد شده کمااینکه از کتاب تورات و نماز جمعه نیز به‌عنوان ذکر یاد شده است. کلمه «ذکر» در قرآن ۵ معنا دارد، منظور از اهل ذکر در این آیه بنا بر نظر برخی از مفسران به‌معنای دانشمندان اهل کتاب است و بنا بر نظر برخی دیگر از مفسران منظور از اهل ذکر در این آیه ائمه اطهار و امامان(ع) است.
در این آیه چند حکم شرعی وجود دارد و این آیه جز آیات‌الاحکام است، اولین حکم شرعی که در این آیه وجود دارد قاعده فقهی رجوع جاهل به عالم است یعنی انسان‌هایی که اهل اطلاع نیستند به افرادی‌که اهل اطلاع هستند مراجعه کنند. آیه هفتم سوره انبیا یکی‌از ادله جواز تقلید در اسلام است، دومین حکمی که از این آیه استفاده می‌شود این است که سؤال کردن در جایی‌که انسان نمی داند و باید سؤال کند واجب است. همچنین بنا بر آیه هفت سوره انبیاء بر عالم واجب است پاسخ دهد و علاوه‌بر این پذیرش جواب از سوی جاهل واجب است و حکم شرعی دیگری که از این آیه استفاده می‌شود این است که در اسلام جهل عذر نیست.[۳]
منابع
خبرگزاری ایکنا
ارجاعات
فهرست سوره‌ها
| سوره قبلی:
1.- |
2.- | سوره بعدی:
3.- |
۱.الفاتحة ۲.البقرة ۳.آل عمران ۴.النساء ۵.المائدة ۶.الأنعام ۷.الأعراف ۸.الأنفال ۹.التوبة ۱۰.يونس ۱۱.هود ۱۲.يوسف ۱۳.الرعد ۱۴.ابراهيم ۱۵.الحجر ۱۶.النحل ۱۷.الإسراء ۱۸.الكهف ۱۹.مريم ۲۰.طه ۲۱.الأنبياء ۲۲.الحج ۲۳.المؤمنون ۲۴.النور ۲۵.الفرقان ۲۶.الشعراء ۲۷.النمل ۲۸.القصص ۲۹.العنكبوت ۳۰.الروم ۳۱.لقمان ۳۲.السجدة ۳۳.الأحزاب ۳۴.سبإ ۳۵.الفاطر ۳۶.يس ۳۷.الصافات ۳۸.ص ۳۹.الزمر ۴۰.غافر ۴۱.فصلت ۴۲.الشورى ۴۳.الزخرف ۴۴.الدخان ۴۵.الجاثية ۴۶.الأحقاف ۴۷.محمد ۴۸.الفتح ۴۹.الحجرات ۵۰.ق ۵۱.الذاريات ۵۲.الطور ۵۳.النجم ۵۴.القمر ۵۵.الرحمن ۵۶.الواقعة ۵۷.الحديد ۵۸.المجادلة ۵۹.الحشر ۶۰.الممتحنة ۶۱.الصف ۶۲.الجمعة ۶۳.المنافقون ۶۴.التغابن ۶۵.الطلاق ۶۶.التحريم ۶۷.الملك ۶۸.القلم ۶۹.الحاقة ۷۰.المعارج ۷۱.نوح ۷۲.الجن ۷۳.المزمل ۷۴.المدثر ۷۵.القيامة ۷۶.الانسان ۷۷.المرسلات ۷۸.النبإ ۷۹.النازعات ۸۰.عبس ۸۱.التكوير ۸۲.الإنفطار ۸۳.المطففين ۸۴.الإنشقاق ۸۵.البروج ۸۶.الطارق ۸۷.الأعلى ۸۸.الغاشية ۸۹.الفجر ۹۰.البلد ۹۱.الشمس ۹۲.الليل ۹۳.الضحى ۹۴.الشرح ۹۵.التين ۹۶.العلق ۹۷.القدر ۹۸.البينة ۹۹.الزلزلة ۱۰۰.العاديات ۱۰۱.القارعة ۱۰۲.التكاثر ۱۰۳.العصر ۱۰۴.الهمزة ۱۰۵.الفيل ۱۰۶.قريش ۱۰۷.الماعون ۱۰۸.الكوثر ۱۰۹.الكافرون ۱۱۰.النصر ۱۱۱.المسد ۱۱۲.الإخلاص ۱۱۳.الفلق ۱۱۴.الناس