سوره نحل

برای مشاهده متن سوره اینجا کلیک کنید.

سوره نحل شانزدهمین سوره قرآن که در عداد سور مکی جزء ۱۴ قرآن جای دارد. دلیل نامیده شدن این سوره به نحل آیه ای از این سوره است که به الهام خدا به زنبور عسل اشاره می‌کند.

معرفی سوره

سوره نحل با 128 آیه، 2840 کلمه و 7770 حرف در مکه نازل شده است. در فهرست های ترتیب نزول قرآن این سوره به عنوان هفتادمين سوره‌ نازل شده بر پیامبر(ص) نام برده شده است. سوره یوسف در چینش کنونی مُصحَف، شانزدهمین سوره است و در جزء14 قرآن جای دارد.

نام نحل (زنبور عسل)، از آيات شصت‌وهشتم و شصت‌و‌نهم اين سوره گرفته شده كه دربارۀ زنبور عسل و خانه سازى و تهيه ى عسل مطالبى بيان كرده است.

نام دیگر سوره نحل، نِعَم‌ (جمع نعمت) است؛ چراکه محور اصلی این سوره ذکر نعمت‌های الهی است.

محتوای سوره

محور اصلی سوره نحل ذکر نعمت‌های الهی است. این نعمت‌ها شامل باران، نور آفتاب، انواع گیاهان و میوه‌ها و مواد غذایی و چارپایان می‌شود. برشمردن نعمت‌های الهی بر اساس آیات این سوره با پنج هدف شکرگزارى، هدایت، تفکر، تسلیم در برابر دعوت حق و یادآورى بیان شده است.

قسمت ديگرى از این سوره به بیان احكام مختلف اسلامى همانند دستور به عدل، احسان، هجرت، جهاد، نهى از فحشا و منكر، ظلم و ستم و پيمان‌شكنى و همچنين دعوت به شكرگزارى از نعمت‌هاى او اختصاص دارد و در همين رابطه از ابراهيم، قهرمان توحيد به عنوان يك بنده شكرگزار در چند آيه نام مى‌برد. حرام‌ بودن خوردن شراب، گوشت مردار، گوشت خوک و خون، از جمله احکام عملی مطرح‌ شده در این سوره است.

یکی دیگر از مسائلی که در این سوره مورد اشاره قرار گرفته، وجوب گرامی‌داشت شنبه بر یهودیان است؛ این موضوع در آیه ۱۲۴ تأکید شده است. طبق این آیه، خداوند روز شنبه را برای یهودیان به عنوان روز تعطیل تعیین کرد؛ در حالی که برخی یهودیان در برابر این دستور شکرگزار و مطیع بودند، عده‌ای از این دستور الهی سرپیچی کردند و از سوی خداوند مجازات شدند.

نعمت های ذکر شده در سوره

بررسی آیات سوره نحل نشان می‌دهد حدود ۴۰ نعمت، از نعمت‌های بزرگ، کوچک و مادی و معنوی طی آیات این سوره، بیان شده که در ذیل آورده شده است:

آفرینش آسمان

آفرینش زمین

آفرینش چهارپایان

استفاده پوشش از پشم و پوست آنها

استفاده از منافع حیوانات

استفاده از گوشت آنها

بهره‌گیری از جمال استقلال اقتصادی

بهره‌گیری از حیوانات برای حمل و نقل

هدایت به صراط مستقیم

نزول باران از آسمان و تهیه آب آشامیدنی از آن

پرورش مراتع و چراگاه‌ها با آن

روییدن زراعت، زیتون، نخل، انگور و انواع میوه‌ها به برکت آن

تسخیر شب و روز

تسخیر خورشید و ماه

تسخیر ستارگان

مخلوقات گوناگونی که در کره زمین آفریده شده

تسخیر دریاها برای استفاده از گوشت و جواهرات آن

حرکت کشتی‌ها بر سینه آب‌ها

آفرینش کوه‌ها که آرام‌بخش زمینند

آفرینش نهرها

ایجاد راه‌های ارتباطی

ایجاد علامات برای شناخت راه‌ها

استفاده از ستارگان برای راهیابی در شب‌ها

زنده شدن زمین‌های مرده به وسیله آب باران

شیر خالص و گوارا که از میان خون و غذای هضم شده خارج می‌شود

فراورده‌هایی که از میوه‌های درخت نخل و انگور گرفته می‌شود

عسل یک غذای شفابخش

بخشیدن همسرانی به انسان از جنس خود او

نعمت فرزندان

نواع روزی‌های پاکیزه به مفهوم وسیعش

نعمت گوش

نعمت چشم

نعمت عقل و هوش

خانه‌ها و مسکن‌های ثابت

خانه‌های سیار (خیمه‌ها)

وسایل و اسباب‌هایی که از پشم، کرک و موی حیوانات ساخته و تهیه می‌شود

نعمت سایه‌ها

نعمت وجود پناه‌گاه‌های مطمئن در کوه‌ها

انواع لباس‌هایی که انسان را از سرما و گرما حفظ می‌کند

زره و لباس جنگ که در برابر ضربات دشمن مقاومت دارد

و در پایان این بخش از نعمت‌ها اضافه می‌کند: این‌گونه خداوند نعمت‌هایش را بر شما به حد کمال می‌رساند تا تسلیم فرمان او باشید).

احتیاج به تذکر ندارد که بر شمردن نعمت‌های گوناگون الهی در آیات مختلف این سوره، یا سایر آیات قرآن، به اصطلاح برای منت‌گذاری و یا کسب وجهه و مانند آن نیست که خدا برتر و بالاتر از همه اینها است و بی نیاز از هر کس و هر چیز.

همه اینها در مسیر برنامه‌های سازنده تربیتی است، برنامه‌هایی که انسان را به آخرین مرحله تکامل ممکن از نظر معنوی و مادی برساند. گویاترین دلیل برای این موضوع، همان جمله‌هایی است که در آخر بسیاری از آیات گذشته آمده است که در عین تنوع، همگی در همان خط پرورش و تربیت انسان قرار دارد.

در حقیقت در برخی آیات، به پنج هدف اشاره شده است:

شکرگزاری، هدایت، تفکر، تسلیم در برابر دعوت حق، تذکر و یادآوری که بدون شک، همه با هم پیوند دارند. انسان، نخست تفکر و اندیشه می‌کند. هر گاه فراموش کرد، یادآوری می‌نماید، به دنبال آن حس شکرگزاری در مقابل بخشنده نعمت‌ها در او بیدار می‌شود. سپس، راه به سوی او باز می‌کند و هدایت می‌شود. سرانجام، در برابر فرمانش تسلیم می‌گردد و به این ترتیب، هدف‌های پنجگانه فوق، حلقه‌های تکامل زنجیره‌ای انسانند که بدون شک، اگر این مسیر به طور صحیح پیموده شود، نتایج پرباری دارد و جای تردید باقی نمی‌ماند که بر شمردن این نعمت‌ها گاهی به صورت جمعی و گاهی به صورت انفرادی، هیچ هدفی جز ساختن انسان کامل نیست.

نکات سوره

یکی از آیاتی که اصول اساسی اجتماعی اسلام را ترسیم می کند آیه ۹۰ سوره نحل است. إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى‏ وَ يَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُون‏. در این آیه به عدل، احسان و بخشش به خویشاوندان امر شده است؛ همین طور انسان را از فحشا، زشتکاری و ستم نهی کرده است.علامه طباطبایی معتقد هستند مهمترین پایه جامعه انسانی، این اصول سه گانه است که به ترتیب در این آیه ذکر شده است: یک، عدالت اجتماعی دو، احسان به دیگران آن هم نه  مقابل به مثل بلکه رساندن خیر بیشتر سه، بخشش به خویشاوندان که خود سبب تشکیل جامعه بزرگترند. ایشان گردش ثروت در جامعه، ایجاد امنیت و سلامت را از آثار احسان می­ دانند. مطابق آیه گناهان بسیار زشت و آشکار و تجاوز به حق دیگران آسیب های مهم اجتماعی است که نظم جامعه را از بین می برند و جامعه را به ورطه  سقوط می ­کشاند.

منابع

ایکنا

فهرست سوره‌ها

سوره قبلی: 1.-

2.-

سوره بعدی: 3.-

۱.الفاتحة ۲.البقرة ۳.آل عمران ۴.النساء ۵.المائدة ۶.الأنعام ۷.الأعراف ۸.الأنفال ۹.التوبة ۱۰.يونس ۱۱.هود ۱۲.يوسف ۱۳.الرعد ۱۴.ابراهيم ۱۵.الحجر ۱۶.النحل ۱۷.الإسراء ۱۸.الكهف ۱۹.مريم ۲۰.طه ۲۱.الأنبياء ۲۲.الحج ۲۳.المؤمنون ۲۴.النور ۲۵.الفرقان ۲۶.الشعراء ۲۷.النمل ۲۸.القصص ۲۹.العنكبوت ۳۰.الروم ۳۱.لقمان ۳۲.السجدة ۳۳.الأحزاب ۳۴.سبإ ۳۵.الفاطر ۳۶.يس ۳۷.الصافات ۳۸.ص ۳۹.الزمر ۴۰.غافر ۴۱.فصلت ۴۲.الشورى ۴۳.الزخرف ۴۴.الدخان ۴۵.الجاثية ۴۶.الأحقاف ۴۷.محمد ۴۸.الفتح ۴۹.الحجرات ۵۰.ق ۵۱.الذاريات ۵۲.الطور ۵۳.النجم ۵۴.القمر ۵۵.الرحمن ۵۶.الواقعة ۵۷.الحديد ۵۸.المجادلة ۵۹.الحشر ۶۰.الممتحنة ۶۱.الصف ۶۲.الجمعة ۶۳.المنافقون ۶۴.التغابن ۶۵.الطلاق ۶۶.التحريم ۶۷.الملك ۶۸.القلم ۶۹.الحاقة ۷۰.المعارج ۷۱.نوح ۷۲.الجن ۷۳.المزمل ۷۴.المدثر ۷۵.القيامة ۷۶.الانسان ۷۷.المرسلات ۷۸.النبإ ۷۹.النازعات ۸۰.عبس ۸۱.التكوير ۸۲.الإنفطار ۸۳.المطففين ۸۴.الإنشقاق ۸۵.البروج ۸۶.الطارق ۸۷.الأعلى ۸۸.الغاشية ۸۹.الفجر ۹۰.البلد ۹۱.الشمس ۹۲.الليل ۹۳.الضحى ۹۴.الشرح ۹۵.التين ۹۶.العلق ۹۷.القدر ۹۸.البينة ۹۹.الزلزلة ۱۰۰.العاديات ۱۰۱.القارعة ۱۰۲.التكاثر ۱۰۳.العصر ۱۰۴.الهمزة ۱۰۵.الفيل ۱۰۶.قريش ۱۰۷.الماعون ۱۰۸.الكوثر ۱۰۹.الكافرون ۱۱۰.النصر ۱۱۱.المسد ۱۱۲.الإخلاص ۱۱۳.الفلق ۱۱۴.الناس