ترسیدن (مترادف): تفاوت میان نسخهها
جز (Shojaei صفحهٔ ترس (مترادف) را به ترسیدن (مترادف) منتقل کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
==مترادفات قرآنی | ==مترادفات قرآنی ترسیدن== | ||
مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از | مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از «خاف»، «خشی»، «خشع»، «اتقی»، «حذر»، «راع»، «اوجس»، «وجف»، «وجل»، «رهب»، «رعب»، «اشفق». | ||
==مترادفات | ==مترادفات «ترسیدن» در قرآن== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|+ | |+ | ||
خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
!نمونه آیات | !نمونه آیات | ||
|- | |- | ||
| | |خاف | ||
|[[ | |[[خوف (ریشه)|ریشه خوف]] | ||
|[[ | |[[خوف (واژگان)|مشتقات خوف]] | ||
| | |{{AFRAME|Surah=11|Ayah=70}} | ||
|- | |- | ||
| | |خشی | ||
|[[ | |[[خشی (ریشه)|ریشه خشی]] | ||
|[[ | |[[خشی (واژگان)|مشتقات خشی]] | ||
| | |{{AFRAME|Surah=17|Ayah=31}} | ||
|- | |- | ||
| | |خشع | ||
| | |[[خشع (ریشه)|ریشه خشع]] | ||
| | |[[خشع (واژگان)|مشتقات خشع]] | ||
| | |{{AFRAME|Surah=57|Ayah=16}} | ||
|- | |||
|اتقی | |||
|[[وقی (ریشه)|ریشه وقی]] | |||
|[[وقی (واژگان)|مشتقات وقی]] | |||
|{{AFRAME|Surah=20|Ayah=113}} | |||
|- | |||
|حذر | |||
|[[حذر (ریشه)|ریشه حذر]] | |||
|[[حذر (واژگان)|مشتقات حذر]] | |||
|{{AFRAME|Surah=2|Ayah=19}} | |||
|- | |||
|راع | |||
|[[روع (ریشه)|ریشه روع]] | |||
|[[روع (واژگان)|مشتقات روع]] | |||
|{{AFRAME|Surah=11|Ayah=74}} | |||
|- | |||
|اوجس | |||
|[[وجس (ریشه)|ریشه وجس]] | |||
|[[وجس (واژگان)|مشقات وجس]] | |||
|{{AFRAME|Surah=51|Ayah=28}} | |||
|- | |||
|وجف | |||
|[[وجف (ریشه)|ریشه وجف]] | |||
|[[وجف (واژگان)|مشتقات وجف]] | |||
|{{AFRAME|Surah=79|Ayah=8}} | |||
|- | |||
|وجل | |||
|[[وجل (ریشه)|ریشه وجل]] | |||
|[[وجل (واژگان)|مشتقات وجل]] | |||
|{{AFRAME|Surah=8|Ayah=2}} | |||
|- | |||
|رهب | |||
|[[رهب (ریشه)|ریشه رهب]] | |||
|[[رهب (واژگان)|مشتقات رهب]] | |||
|{{AFRAME|Surah=21|Ayah=90}} | |||
|- | |||
| رعب | |||
|[[رعب (ریشه)|ریشه رعب]] | |||
|[[رعب (واژگان)|مشتقات رعب]] | |||
|{{AFRAME|Surah=18|Ayah=18}} | |||
|- | |||
|اشفق | |||
|[[شفق (ریشه)|ریشه شفق]] | |||
|[[شفق (واژگان)|مشتقات شفق]] | |||
|{{AFRAME|Surah=18|Ayah=49}} | |||
|} | |} | ||
==معانی مترادفات قرآنی ترس== | ==معانی مترادفات قرآنی ترسیدن== | ||
===«خاف»=== | |||
الخوف- يعنى از نشانهاى پيدا و ناپيدار منتظر چيزى مكروه و ناپسند شدن همانطور كه- رجاء اميدوارى و چشم داشت به چيزى دوست داشتنى است از روى نشانهاى خيالى يا معلوم. | |||
نقطه مقابل- خوف- امن است كه در كارهاى دنيوى و اخروى هر دو بكار مىرود. | |||
خداى تعالى گويد: و يرجون رحمته و يخافون عذابه- 57/ اسراء) و كيف أخاف ما أشركتم و لا تخافون أنكم أشركتم بالله 81/ انعام). | |||
خداى تعالى گويد: تتجافى جنوبهم عن المضاجع يدعون ربهم خوفا و طمعا- 16/ سجده). | |||
يعنى: (از استراحتگاه و جاى آرام خويش پهلو بر مىدارند و خداى خويش را با بيم و اميد مىخوانند و ياد مىكنند). | |||
و آيات و إن خفتم ألا تقسطوا- 3/ نساء) و و إن خفتم شقاق بينهما-/ 35 نساء). | |||
كه عبارت خفتم به عرفتم تفسير شده است و حقيقت اينستكه مىگويد: اگر پس از شناختن آنها بيم آن داشتيد كه اختلافى ميانشان واقع شود، و مراد از (خوف از خدا) نه آنچيزى است كه از ترس و بيم در خاطر انسان مىگذرد، مثل شعور و فهم ترسيدن از شير، بلكه مراد خود دارى از گناهان و برگزيدن طاعات خداست، لذا گفته شده- تخويف- از سوى خداى تعالى تشويق به پروا داشتن و دور شدن از گناهان است و كسيكه گناهان را ترك نكرده خائف نيست، خداى تعالى گويد: | |||
ذلك يخوف الله به عباده- 16/ زمر). | |||
خداوند مردم را از ترساندن شيطان و اهميت دادن بترساندن او نهى مىكند كه نترسند مىگويد: | |||
إنما ذلكم الشيطان يخوف أولياءه فلا تخافوهم و خافون إن كنتم مؤمنين- 175/ آل عمران). | |||
يعنى: از وسوسههاى شيطانى فرمان مبريد و باو توجه نكنيد و آنها را پى نگيريد بلكه فرمانبرداريتان براى خدا باشد و توجه و قصدتان هم به سوى او. | |||
تخوفناهم- يعنى آنها را مذمت كرد و عيبشان بر شمرد كه اقتضاى ترسيدن داشتن نقص و عيب است. | |||
خداى تعالى گويد: و إني خفت الموالي من ورائي 5/ مريم). | |||
پس بيم و خوف زكريا از سرنوشت خاندان يعقوب اين بود كه نكند شريعت را رعايت نكنند و نظام دين را حفظ و نگهدارى ننمايند نه اينكه زكريا مىخواست وارثى براى مالش داشته باشد آنطورى كه پارهاى از جهال و نادانها گمان كردهاند. | |||
دستاوردها و اموال دنيوى براى پيامبران عليهم السلام و در نظر آنها پستتر از آن است كه براى آنها بيمناك شوند. | |||
خيفة- حالتى است كه از خوف بر انسان عارض مىشود. | |||
خداى تعالى گويد: فأوجس في نفسه خيفة موسى قلنا لا تخف- 67/ طه). | |||
يعنى: (موسى (ع) در ضميرش از تغيير حالت عصاى خويش به ترس افتاد، گفتم مترس كه تو خود برترى). | |||
و گاهى خيفة- بجاى خوف بكار مىرود در آيات زير: | |||
و الملائكة من خيفته- 13/ رعد) و تخافونهم كخيفتكم أنفسكم- 28/ روم)، عبارت، كخيفتكم، در آيه اخير، يعنى مثل بيم و هراسان از يكديگر. | |||
مخصوص كردن لفظ خيفة- به نفس و جان كه در باره آنها بكار رفته براى توجه باين امر است كه خوف و ترس حالتى بود كه از آنها دور نمىشد. | |||
(يعنى: پيوسته در نقص و كمبود عقل و روانى بودند چنانكه در آغاز تفسير اين واژه گفت- ترس نوعى نقص است). | |||
تخوف- ظاهر شدن ترس از انسان، در آيه أو يأخذهم على تخوف- 47/ نحل). | |||
(آيا ناباوران به عذاب نمىانديشند كه ناگهان در حالت وحشت، و ترسشان آنها را در ميان مىگيرد).<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 649-647</ref> | |||
===«خشی»=== | |||
الخشية، بيمى است كه با تعظيم و بزرگداشت چيزى همراه است و بيشتر اين حالت از راه علم و آگاهى نسبت بچيزى كه از آن خشيت و بيم هست حاصل مىشود لذا دانشمندان مخصوص چنان حالتى هستند، كه فرمود: | |||
إنما يخشى الله من عباده العلماء- 28/ فاطر). | |||
و و أما من جاءك يسعى و هو يخشى- 9/ عبس). | |||
و من خشي الرحمن- 33/ ق). | |||
و فخشينا أن يرهقهما- 80/ كهف). | |||
و فلا تخشوهم و اخشوني- 3/ مائده). | |||
و يخشون الناس كخشية الله أو أشد خشية- 77/ نساء). | |||
و فرمود: الذين يبلغون رسالات الله و يخشونه و لا يخشون أحدا إلا الله- 39/ احزاب). | |||
و و ليخش الذين ...- 9/ نساء). | |||
يعنى: تا با درك و فهم از گناهش پروا دارند. | |||
خداى تعالى فرمايد: خشية إملاق- 31/ اسراء) يعنى: فرزندانتان را از بيم آنكه نكند به آنها سختى و قحطى برسد نكشيد. | |||
و آيه و خشي الرحمن بالغيب- 11/ يس) بهشت براى كسى است كه بمقتضاى شناخت او در جانش حالتى از پرهيزكارى و پروا هست.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 604</ref> | |||
===«خشع»=== | |||
الخشوع، يعنى تضرع و زارى، واژه خشوع بيشتر در حالاتى كه در اعضاء بدن ظاهر مىشود بكار مىرود ولى- تضرع در معنى زارى و فروتنى است و بيشتر در حالتى كه در دل و خاطر انسان بوجود مىآيد بكار مىرود لذا در روايت گفته شده: | |||
«إذا ضرع القلب خشعت الجوارح». | |||
يعنى: (هر گاه دل متأثر شود اعضاء بدن فرمانبردار و خاشع مىشود). | |||
خداى تعالى گويد: و يزيدهم خشوعا- 109/ اسراء). | |||
و الذين هم في صلاتهم خاشعون- 2/ مؤمنون). و و كانوا لنا خاشعين- 90/ انبياء). و خشعت الأصوات- 108/ طه). | |||
(صداها آرام مىگيرد و نرم مىشود). | |||
و خاشعة أبصارهم- 43/ قلم). | |||
(ديدگانشان فروهشته است نه خيره). | |||
(أبصارها خاشعة- 9/ نازعات). | |||
كنايه از همان حالت و فروتنى و آگاهى و بيم داشتن آنهاست چنان كه فرمود: إذا رجت الأرض رجا- 4/ واقعه). و إذا زلزلت الأرض زلزالها- 11/ الزلزال). و يوم تمور السماء مورا و تسير الجبال سيرا- 10/ طور). (آيات اخير همگى در صفت اوضاع طبيعت در آستانه قيامة است).<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 604-603</ref> | |||
===«اتقی»=== | |||
وقاية نگهداشتن چيزى است كه زيان و ضرر مىرساند، وقيت الشيء أقيه وقاية- در آيه فرمود: فوقاهم الله- الانسان/ 11 و و وقاهم عذاب الجحيم- الدخان/ 56 و و ما لهم من الله من واق- الرعد/ 34 و ما لك من الله من ولي و لا واق- الرعد/ 37 و قوا أنفسكم و أهليكم نارا- التحريم/ 6 تقوى- انسان نفس و جان خود را از آنچه كه بيمناك از آن است نگهدارد، اين حقيقت معنى تقوا است سپس گاهى خود خوف و ترس تقوى ناميده شده. | |||
تقوى- همچنين يعنى خوف و ترس به حسب ناميدن چيزى كه اقتضاى آنرا دارد كه آن هم اقتضائى و حكمى دارد كه تقوى ناميده شده اما در شريعت و دين تقوى يعنى خود نگهدارى از آنچه كه به گناه مىانجامد و اين تقوى به ترك مانع تعبير مىشود كه با ترك نمودن حتى بعضى از مباهات كه گناه هم ندارند كامل و تمام مىشود چنانكه روايت شده است | |||
«الحلال بين، و الحرام بين و من رتع حول الحمى و حقيق أن يقع فيه». | |||
يعنى حلال و حرام روشن است اما كسيكه بر پرتگاه و قرقگاه چرانيد شايسته است كه در آن بيفتد. خداى تعالى فرمود: | |||
فمن اتقى و أصلح فلا خوف عليهم و لا هم يحزنون- الاعراف/ 35 و إن الله مع الذين اتقوا- النحل/ 128 و و سيق الذين اتقوا ربهم إلى الجنة زمرا- الزمر/ 73 كسانيكه پارسا و پرهيزكارند همگى و دسته جمعى بسوى بهشت سير داده مىشوند. | |||
از نظر قرار گرفتن تقوى به جايگاه و موقعيت نيكو فرمود: | |||
و اتقوا يوما ترجعون فيه إلى الله- البقره/ 281 و اتقوا ربكم- الطلاق/ 65 و و يخش الله و يتقه- النور/ 52 و و اتقوا الله الذي تسائلون به و الأرحام- النساء/ 1 و اتقوا الله حق تقاته- آل عمران/ 102 اختصاص يافتن هر كدام از اين ألفاظ به تقوى بعد از اين كتاب خواهد آمد كه كسى خود را از او حفظ كند و پرهيز نمايد. | |||
اتقى فلان بكذا- در وقتى گفته مىشود: أ فمن يتقي بوجهه سوء العذاب الزمر/ 24 هشداريست بر اينكه عذاب قيامت كه مىرسد سخت و شديد است و شايستهترين چيزى كه بايستى از رسيدن عذاب به آن بر حذر بود همان وجوه انسانها است (يعنى چهرهها يا شخصيتها) و چنين تعبير مىشود كه: | |||
و تغشى وجوههم النار- ابراهيم/ 50 و يوم يسحبون في النار على وجوههم- القمر/ 48 يعنى (روزى كه چهرههاشان را آتش دوزخ فرا مىگيرد و مىپوشاند و با رو در آتش غرق مىشوند.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 481-479</ref> | |||
===«حذر»=== | |||
الحذر يعنى دورى كردن و احتراز از چيز ترسناك و هراس آور، مىگويند: | |||
حذر حذرا و حذرته- (ترسيد و از او ترسيدم). | |||
خداى تعالى گويد: (يحذر الآخرة- 9/ زمر). | |||
و إنا لجميع حذرون- 56/ شعراء) كه حاذرون هم خوانده شده. | |||
(و يحذركم الله نفسه- 187/ آل عمران). (خذوا حذركم- 71/ نساء). | |||
(يعنى آنچه را از سلاح كه در آن ترساندن دشمن هست برداريد، و برگيريد). | |||
(هم العدو فاحذرهم- 4/ منافقون) (دشمناناند، از ايشان حذر كن). | |||
(إن من أزواجكم و أولادكم عدوا لكم فاحذروهم- 14/ تغابن). | |||
(بعضى از همسران و اولادانتان دشمنانتاناند، از آنها بر حذر باشيد). | |||
حذار- يعنى بر حذر باش مثل- مناع- يعنى مانع شود.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 460</ref> | |||
===«راع»=== | |||
الروع: نفس و خاطر انسان و قلب و دل. | |||
در حديث پيامبر صلى الله عليه و آله است كه | |||
«إن روح القدس نفث فى روعي». | |||
يعنى: جبرئيل به خاطرم آورد و به جانم رساند و القاء كرد. | |||
الروع: به شگفت آمدن و نيز ترسيدن و ترساندن و هر چيزى كه مايه شگفتى و ترس شود. | |||
خداى تعالى گويد: (فلما ذهب عن إبراهيم الروع- 74/ هود) مىگويند: رعته و روعته- او را بيم دادم و شگفت آوردم. | |||
ريع فلان: ترسيد. | |||
ناقة روعاء: شتر ترسو. | |||
أروع: كسى است كه از زيبائيش به شگفت آيد و گوئى كه ديگران را آگاه مىكند و توجه مىدهد. | |||
چنانكه شاعر گويد:يهولك أن تلقاه في الصدر محفلايعنى: (اگر در صدر مجلس او را ببينى به شگفت مىآيى).<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 125</ref> | |||
===«اوجس»=== | |||
وجس صداى بسيار ضعيف و پوشيده و توجس گوش فرا دادن، إيجاس هم پيدايش اين حالات در نفس است گفت فأوجس منهم خيفة و نيز گفتهاند- وجس- حالتى است كه در نفس انسان بعد از آن صداى خفيف و ضعيف حاصل ميشود زيرا آغاز تفكر است سپس واجس در معنى خاطر است. | |||
وجل | |||
<nowiki>:</nowiki> الوجل يعنى شعور و درك ترس و خوف- فعلش- وجل يوجل وجلا- است در آيه فرمود: | |||
إنما المؤمنون الذين إذا ذكر الله وجلت قلوبهم- الانفال/ 2 و إنا منكم وجلون- الحجر/ 52 و قالوا لا توجل- الحجر/ 53 يعنى گفتند نترسيد.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 422-421</ref> | |||
===«وجف»=== | |||
يا وجيف سرعت در حركت است، أوجفت البعير- شتر را دواندم در آيه گفت: فما أوجفتم عليه من خيل و لا ركاب- الحشر/ 6 أوجف و أعجف- يعنى اسب و مركب را بر كارى سخت وادار نمود و لاغرش كرد در آيه گفت: قلوب يومئذ واجفة- النازعات/ 8 در قيامت دلهائى مضطرب و لرزان است مثل اينكه ميگوئى- طائرة خافقة و از اين قبيل صفات كه همگى استعاره است.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 425-424</ref> | |||
===«وجل»=== | |||
الوجل يعنى شعور و درك ترس و خوف- فعلش- وجل يوجل وجلا- است در آيه فرمود:إنما المؤمنون الذين إذا ذكر الله وجلت قلوبهم- الانفال/ 2 و إنا منكم وجلون- الحجر/ 52 و قالوا لا توجل- الحجر/ 53 يعنى گفتند نترسيد.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 422-421</ref> | |||
===«رهب»=== | |||
الرهبة و الرهب: ترس و خوف با دور انديشى و احتياط و اضطراب، در آيات: (لأنتم أشد رهبة- 13/ حشر) و (جناحك من الرهب- 32/ قصص) كه- الرهب- هم خوانده شده يعنى بيم و ترس. | |||
(تمام آيه چنين است- لأنتم أشد رهبة في صدورهم من الله ذلك بأنهم قوم لا يفقهون- 13/ حشر- شما در دلهايشان از خدا پر مهابتتريد زيرا ايمان به خدا ندارند و نمىفهمند و از شما بيمناك مىشوند). | |||
مقاتل مىگويد: الرهب يعنى آستين، چنانكه روزى به صحرا رفتم تا تفسير درست رهب- را از عربهاى اصيل بدانم داشتم غذا مىخوردم كه عربى گفت: گفت اى بنده خدا به من هم چيزى بده دستم را از غذا پر كردم كه به او بدهم گفت- ههنا فى رهبي- يعنى اينجا در آستينم بريز. | |||
معنى اول- رهب- در آيه: (جناحك من الرهب- 32/ قصص) صحيحتر است. | |||
آيات: (رغبا و رهبا- 90/ انبياء) و (ترهبون به عدو الله- 60/ انفال) و (و استرهبوهم- 116/ اعراف) يعنى به ترس و بيم وادارشان كرده. | |||
و آيه: (و إياي فارهبون- 40/ بقره) يعنى ترسيدند. | |||
الترهب: در معنى به عبادت پرداختن، همان بكار بردن- رهبة است. | |||
رهبانية: زياده روى در تحمل عبادات از فرط بيم و خوف. | |||
و آيه: (و رهبانية ابتدعوها- 27/ حديد) رهبان- هم بصورت جمع و مفرد بكار مىرود. | |||
آنكه رهبان را مفرد بداند به- رهابين- جمع مىبندد ولى واژه رهابنة در معنى جمع باشد شايستهتر است. | |||
إرهاب: ترسيدن شتران كه از- أرهبت- است. | |||
الرهب من الابل- از همين معنى- إرهاب- است. | |||
عرب مىگويد: رهبوت خير من رحموت: (بيم داشتن و در صدد چاره بودن بهتر از مورد رحم قرار گرفتن و خوار شدن است).<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 112-111</ref> | |||
===«رعب»=== | |||
الرعب: بريده شدن از بسيارى ترس و خوف در دل. | |||
فعلش، رعبته، فرعب، رعبا و هو رعب- يعنى به سختى ترساندش و ترسيد. | |||
ترعابة: مرد بسيار ترسو و گريزان و جدا شده، خداى تعالى گويد: | |||
(و قذف في قلوبهم الرعب- 26/ احزاب) و (سنلقي في قلوب الذين كفروا الرعب- 151/ آل عمران) (و لملئت منهم رعبا- 18/ كهف). | |||
و به تصور رسيدن ترس در سراسر وجود و پر شدن از خوف، گفته مىشود: | |||
رعبت الحوض: حوض را پر كردم. | |||
و- سيل راعب: سيلى كه دره را پر مىكند و به اعتبار معنى قطع و بريدن بوسيله ترس مىگويند: | |||
رعبت السنام: كوهان شتر را بريدم. | |||
جارية رعبوبة: دوشيزه فربه و بالا بلند، جمع آن- رعابيب- است.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 81</ref> | |||
===«اشفق»=== | |||
الشفق: در هم بودن روشنائى روز به تاريكى شب در وقوع غروب خورشيد. | |||
گفت: (فلا أقسم بالشفق- 13/ انشقاق). | |||
إشفاق: توجه و عنايتى كه با خوف و بيم همراه باشد زيرا- مشفق- كسى است كه مورد عنايت و توجه خود را دوست مىدارد و از آنچه را كه به او مىرسد و اصابت مىكند بيمناك است. | |||
در آيه: (و هم من الساعة مشفقون- 49/ انبياء) (از قيامت هراسناكاند). | |||
و اگر با حرف جر (من) متعدى شود معنى خوف و ترس در آن آشكارتر است مثل آيه فوق. | |||
و اگر با (فى) متعدى شود معنى توجه و عنايت در آن روشنتر است- مثل آيه: | |||
(إنا كنا قبل في أهلنا مشفقين- 26/ طور) يعنى: (ما قبلا در ميان قوممان كاملا به حق عنايت داشتيم). | |||
و آيات: (مشفقون منها- 18/ شورى)(مشفقين مما كسبوا- 22/ شورى) (از چيزهايى كه بدست آورده، و انجام دادهاند هراسناكند).(أ أشفقتم أن تقدموا- 13/ مجادله) (آيا مىترسيد كه صدقه را پيش اندازيد). <ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 337-336</ref> | |||
==ارجاعات== | ==ارجاعات== | ||
[[رده:فرهنگنامه مترادفات قرآن]] | [[رده:فرهنگنامه مترادفات قرآن]] |
نسخهٔ کنونی تا ۲ فوریهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۲۳
مترادفات قرآنی ترسیدن
مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از «خاف»، «خشی»، «خشع»، «اتقی»، «حذر»، «راع»، «اوجس»، «وجف»، «وجل»، «رهب»، «رعب»، «اشفق».
مترادفات «ترسیدن» در قرآن
واژه | مشاهده ریشه شناسی واژه | مشاهده مشتقات واژه | نمونه آیات |
---|---|---|---|
خاف | ریشه خوف | مشتقات خوف | فَلَمَّا رَءَآ أَيْدِيَهُمْ لَا تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا۟ لَا تَخَفْ إِنَّآ أُرْسِلْنَآ إِلَىٰ قَوْمِ لُوطٍ
|
خشی | ریشه خشی | مشتقات خشی | وَلَا تَقْتُلُوٓا۟ أَوْلَٰدَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَٰقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْـًٔا كَبِيرًا
|
خشع | ریشه خشع | مشتقات خشع | أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ ٱللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ ٱلْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا۟ كَٱلَّذِينَ أُوتُوا۟ ٱلْكِتَٰبَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ ٱلْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَٰسِقُونَ
|
اتقی | ریشه وقی | مشتقات وقی | وَكَذَٰلِكَ أَنزَلْنَٰهُ قُرْءَانًا عَرَبِيًّا وَصَرَّفْنَا فِيهِ مِنَ ٱلْوَعِيدِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ أَوْ يُحْدِثُ لَهُمْ ذِكْرًا
|
حذر | ریشه حذر | مشتقات حذر | أَوْ كَصَيِّبٍ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ فِيهِ ظُلُمَٰتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ يَجْعَلُونَ أَصَٰبِعَهُمْ فِىٓ ءَاذَانِهِم مِّنَ ٱلصَّوَٰعِقِ حَذَرَ ٱلْمَوْتِ وَٱللَّهُ مُحِيطٌۢ بِٱلْكَٰفِرِينَ
|
راع | ریشه روع | مشتقات روع | فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَٰهِيمَ ٱلرَّوْعُ وَجَآءَتْهُ ٱلْبُشْرَىٰ يُجَٰدِلُنَا فِى قَوْمِ لُوطٍ
|
اوجس | ریشه وجس | مشقات وجس | فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا۟ لَا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلَٰمٍ عَلِيمٍ
|
وجف | ریشه وجف | مشتقات وجف | قُلُوبٌ يَوْمَئِذٍ وَاجِفَةٌ
|
وجل | ریشه وجل | مشتقات وجل | إِنَّمَا ٱلْمُؤْمِنُونَ ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ ءَايَٰتُهُۥ زَادَتْهُمْ إِيمَٰنًا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ
|
رهب | ریشه رهب | مشتقات رهب | فَٱسْتَجَبْنَا لَهُۥ وَوَهَبْنَا لَهُۥ يَحْيَىٰ وَأَصْلَحْنَا لَهُۥ زَوْجَهُۥٓ إِنَّهُمْ كَانُوا۟ يُسَٰرِعُونَ فِى ٱلْخَيْرَٰتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا۟ لَنَا خَٰشِعِينَ
|
رعب | ریشه رعب | مشتقات رعب | وَتَحْسَبُهُمْ أَيْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ ٱلْيَمِينِ وَذَاتَ ٱلشِّمَالِ وَكَلْبُهُم بَٰسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِٱلْوَصِيدِ لَوِ ٱطَّلَعْتَ عَلَيْهِمْ لَوَلَّيْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا
|
اشفق | ریشه شفق | مشتقات شفق | وَوُضِعَ ٱلْكِتَٰبُ فَتَرَى ٱلْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَٰوَيْلَتَنَا مَالِ هَٰذَا ٱلْكِتَٰبِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّآ أَحْصَىٰهَا وَوَجَدُوا۟ مَا عَمِلُوا۟ حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا
|
معانی مترادفات قرآنی ترسیدن
«خاف»
الخوف- يعنى از نشانهاى پيدا و ناپيدار منتظر چيزى مكروه و ناپسند شدن همانطور كه- رجاء اميدوارى و چشم داشت به چيزى دوست داشتنى است از روى نشانهاى خيالى يا معلوم.
نقطه مقابل- خوف- امن است كه در كارهاى دنيوى و اخروى هر دو بكار مىرود.
خداى تعالى گويد: و يرجون رحمته و يخافون عذابه- 57/ اسراء) و كيف أخاف ما أشركتم و لا تخافون أنكم أشركتم بالله 81/ انعام).
خداى تعالى گويد: تتجافى جنوبهم عن المضاجع يدعون ربهم خوفا و طمعا- 16/ سجده).
يعنى: (از استراحتگاه و جاى آرام خويش پهلو بر مىدارند و خداى خويش را با بيم و اميد مىخوانند و ياد مىكنند).
و آيات و إن خفتم ألا تقسطوا- 3/ نساء) و و إن خفتم شقاق بينهما-/ 35 نساء).
كه عبارت خفتم به عرفتم تفسير شده است و حقيقت اينستكه مىگويد: اگر پس از شناختن آنها بيم آن داشتيد كه اختلافى ميانشان واقع شود، و مراد از (خوف از خدا) نه آنچيزى است كه از ترس و بيم در خاطر انسان مىگذرد، مثل شعور و فهم ترسيدن از شير، بلكه مراد خود دارى از گناهان و برگزيدن طاعات خداست، لذا گفته شده- تخويف- از سوى خداى تعالى تشويق به پروا داشتن و دور شدن از گناهان است و كسيكه گناهان را ترك نكرده خائف نيست، خداى تعالى گويد:
ذلك يخوف الله به عباده- 16/ زمر).
خداوند مردم را از ترساندن شيطان و اهميت دادن بترساندن او نهى مىكند كه نترسند مىگويد:
إنما ذلكم الشيطان يخوف أولياءه فلا تخافوهم و خافون إن كنتم مؤمنين- 175/ آل عمران).
يعنى: از وسوسههاى شيطانى فرمان مبريد و باو توجه نكنيد و آنها را پى نگيريد بلكه فرمانبرداريتان براى خدا باشد و توجه و قصدتان هم به سوى او.
تخوفناهم- يعنى آنها را مذمت كرد و عيبشان بر شمرد كه اقتضاى ترسيدن داشتن نقص و عيب است.
خداى تعالى گويد: و إني خفت الموالي من ورائي 5/ مريم).
پس بيم و خوف زكريا از سرنوشت خاندان يعقوب اين بود كه نكند شريعت را رعايت نكنند و نظام دين را حفظ و نگهدارى ننمايند نه اينكه زكريا مىخواست وارثى براى مالش داشته باشد آنطورى كه پارهاى از جهال و نادانها گمان كردهاند.
دستاوردها و اموال دنيوى براى پيامبران عليهم السلام و در نظر آنها پستتر از آن است كه براى آنها بيمناك شوند.
خيفة- حالتى است كه از خوف بر انسان عارض مىشود.
خداى تعالى گويد: فأوجس في نفسه خيفة موسى قلنا لا تخف- 67/ طه).
يعنى: (موسى (ع) در ضميرش از تغيير حالت عصاى خويش به ترس افتاد، گفتم مترس كه تو خود برترى).
و گاهى خيفة- بجاى خوف بكار مىرود در آيات زير:
و الملائكة من خيفته- 13/ رعد) و تخافونهم كخيفتكم أنفسكم- 28/ روم)، عبارت، كخيفتكم، در آيه اخير، يعنى مثل بيم و هراسان از يكديگر.
مخصوص كردن لفظ خيفة- به نفس و جان كه در باره آنها بكار رفته براى توجه باين امر است كه خوف و ترس حالتى بود كه از آنها دور نمىشد.
(يعنى: پيوسته در نقص و كمبود عقل و روانى بودند چنانكه در آغاز تفسير اين واژه گفت- ترس نوعى نقص است).
تخوف- ظاهر شدن ترس از انسان، در آيه أو يأخذهم على تخوف- 47/ نحل).
(آيا ناباوران به عذاب نمىانديشند كه ناگهان در حالت وحشت، و ترسشان آنها را در ميان مىگيرد).[۱]
«خشی»
الخشية، بيمى است كه با تعظيم و بزرگداشت چيزى همراه است و بيشتر اين حالت از راه علم و آگاهى نسبت بچيزى كه از آن خشيت و بيم هست حاصل مىشود لذا دانشمندان مخصوص چنان حالتى هستند، كه فرمود:
إنما يخشى الله من عباده العلماء- 28/ فاطر).
و و أما من جاءك يسعى و هو يخشى- 9/ عبس).
و من خشي الرحمن- 33/ ق).
و فخشينا أن يرهقهما- 80/ كهف).
و فلا تخشوهم و اخشوني- 3/ مائده).
و يخشون الناس كخشية الله أو أشد خشية- 77/ نساء).
و فرمود: الذين يبلغون رسالات الله و يخشونه و لا يخشون أحدا إلا الله- 39/ احزاب).
و و ليخش الذين ...- 9/ نساء).
يعنى: تا با درك و فهم از گناهش پروا دارند.
خداى تعالى فرمايد: خشية إملاق- 31/ اسراء) يعنى: فرزندانتان را از بيم آنكه نكند به آنها سختى و قحطى برسد نكشيد.
و آيه و خشي الرحمن بالغيب- 11/ يس) بهشت براى كسى است كه بمقتضاى شناخت او در جانش حالتى از پرهيزكارى و پروا هست.[۲]
«خشع»
الخشوع، يعنى تضرع و زارى، واژه خشوع بيشتر در حالاتى كه در اعضاء بدن ظاهر مىشود بكار مىرود ولى- تضرع در معنى زارى و فروتنى است و بيشتر در حالتى كه در دل و خاطر انسان بوجود مىآيد بكار مىرود لذا در روايت گفته شده:
«إذا ضرع القلب خشعت الجوارح».
يعنى: (هر گاه دل متأثر شود اعضاء بدن فرمانبردار و خاشع مىشود).
خداى تعالى گويد: و يزيدهم خشوعا- 109/ اسراء).
و الذين هم في صلاتهم خاشعون- 2/ مؤمنون). و و كانوا لنا خاشعين- 90/ انبياء). و خشعت الأصوات- 108/ طه).
(صداها آرام مىگيرد و نرم مىشود).
و خاشعة أبصارهم- 43/ قلم).
(ديدگانشان فروهشته است نه خيره).
(أبصارها خاشعة- 9/ نازعات).
كنايه از همان حالت و فروتنى و آگاهى و بيم داشتن آنهاست چنان كه فرمود: إذا رجت الأرض رجا- 4/ واقعه). و إذا زلزلت الأرض زلزالها- 11/ الزلزال). و يوم تمور السماء مورا و تسير الجبال سيرا- 10/ طور). (آيات اخير همگى در صفت اوضاع طبيعت در آستانه قيامة است).[۳]
«اتقی»
وقاية نگهداشتن چيزى است كه زيان و ضرر مىرساند، وقيت الشيء أقيه وقاية- در آيه فرمود: فوقاهم الله- الانسان/ 11 و و وقاهم عذاب الجحيم- الدخان/ 56 و و ما لهم من الله من واق- الرعد/ 34 و ما لك من الله من ولي و لا واق- الرعد/ 37 و قوا أنفسكم و أهليكم نارا- التحريم/ 6 تقوى- انسان نفس و جان خود را از آنچه كه بيمناك از آن است نگهدارد، اين حقيقت معنى تقوا است سپس گاهى خود خوف و ترس تقوى ناميده شده.
تقوى- همچنين يعنى خوف و ترس به حسب ناميدن چيزى كه اقتضاى آنرا دارد كه آن هم اقتضائى و حكمى دارد كه تقوى ناميده شده اما در شريعت و دين تقوى يعنى خود نگهدارى از آنچه كه به گناه مىانجامد و اين تقوى به ترك مانع تعبير مىشود كه با ترك نمودن حتى بعضى از مباهات كه گناه هم ندارند كامل و تمام مىشود چنانكه روايت شده است
«الحلال بين، و الحرام بين و من رتع حول الحمى و حقيق أن يقع فيه».
يعنى حلال و حرام روشن است اما كسيكه بر پرتگاه و قرقگاه چرانيد شايسته است كه در آن بيفتد. خداى تعالى فرمود:
فمن اتقى و أصلح فلا خوف عليهم و لا هم يحزنون- الاعراف/ 35 و إن الله مع الذين اتقوا- النحل/ 128 و و سيق الذين اتقوا ربهم إلى الجنة زمرا- الزمر/ 73 كسانيكه پارسا و پرهيزكارند همگى و دسته جمعى بسوى بهشت سير داده مىشوند.
از نظر قرار گرفتن تقوى به جايگاه و موقعيت نيكو فرمود:
و اتقوا يوما ترجعون فيه إلى الله- البقره/ 281 و اتقوا ربكم- الطلاق/ 65 و و يخش الله و يتقه- النور/ 52 و و اتقوا الله الذي تسائلون به و الأرحام- النساء/ 1 و اتقوا الله حق تقاته- آل عمران/ 102 اختصاص يافتن هر كدام از اين ألفاظ به تقوى بعد از اين كتاب خواهد آمد كه كسى خود را از او حفظ كند و پرهيز نمايد.
اتقى فلان بكذا- در وقتى گفته مىشود: أ فمن يتقي بوجهه سوء العذاب الزمر/ 24 هشداريست بر اينكه عذاب قيامت كه مىرسد سخت و شديد است و شايستهترين چيزى كه بايستى از رسيدن عذاب به آن بر حذر بود همان وجوه انسانها است (يعنى چهرهها يا شخصيتها) و چنين تعبير مىشود كه:
و تغشى وجوههم النار- ابراهيم/ 50 و يوم يسحبون في النار على وجوههم- القمر/ 48 يعنى (روزى كه چهرههاشان را آتش دوزخ فرا مىگيرد و مىپوشاند و با رو در آتش غرق مىشوند.[۴]
«حذر»
الحذر يعنى دورى كردن و احتراز از چيز ترسناك و هراس آور، مىگويند:
حذر حذرا و حذرته- (ترسيد و از او ترسيدم).
خداى تعالى گويد: (يحذر الآخرة- 9/ زمر).
و إنا لجميع حذرون- 56/ شعراء) كه حاذرون هم خوانده شده.
(و يحذركم الله نفسه- 187/ آل عمران). (خذوا حذركم- 71/ نساء).
(يعنى آنچه را از سلاح كه در آن ترساندن دشمن هست برداريد، و برگيريد).
(هم العدو فاحذرهم- 4/ منافقون) (دشمناناند، از ايشان حذر كن).
(إن من أزواجكم و أولادكم عدوا لكم فاحذروهم- 14/ تغابن).
(بعضى از همسران و اولادانتان دشمنانتاناند، از آنها بر حذر باشيد).
حذار- يعنى بر حذر باش مثل- مناع- يعنى مانع شود.[۵]
«راع»
الروع: نفس و خاطر انسان و قلب و دل.
در حديث پيامبر صلى الله عليه و آله است كه
«إن روح القدس نفث فى روعي».
يعنى: جبرئيل به خاطرم آورد و به جانم رساند و القاء كرد.
الروع: به شگفت آمدن و نيز ترسيدن و ترساندن و هر چيزى كه مايه شگفتى و ترس شود.
خداى تعالى گويد: (فلما ذهب عن إبراهيم الروع- 74/ هود) مىگويند: رعته و روعته- او را بيم دادم و شگفت آوردم.
ريع فلان: ترسيد.
ناقة روعاء: شتر ترسو.
أروع: كسى است كه از زيبائيش به شگفت آيد و گوئى كه ديگران را آگاه مىكند و توجه مىدهد.
چنانكه شاعر گويد:يهولك أن تلقاه في الصدر محفلايعنى: (اگر در صدر مجلس او را ببينى به شگفت مىآيى).[۶]
«اوجس»
وجس صداى بسيار ضعيف و پوشيده و توجس گوش فرا دادن، إيجاس هم پيدايش اين حالات در نفس است گفت فأوجس منهم خيفة و نيز گفتهاند- وجس- حالتى است كه در نفس انسان بعد از آن صداى خفيف و ضعيف حاصل ميشود زيرا آغاز تفكر است سپس واجس در معنى خاطر است.
وجل
: الوجل يعنى شعور و درك ترس و خوف- فعلش- وجل يوجل وجلا- است در آيه فرمود:
إنما المؤمنون الذين إذا ذكر الله وجلت قلوبهم- الانفال/ 2 و إنا منكم وجلون- الحجر/ 52 و قالوا لا توجل- الحجر/ 53 يعنى گفتند نترسيد.[۷]
«وجف»
يا وجيف سرعت در حركت است، أوجفت البعير- شتر را دواندم در آيه گفت: فما أوجفتم عليه من خيل و لا ركاب- الحشر/ 6 أوجف و أعجف- يعنى اسب و مركب را بر كارى سخت وادار نمود و لاغرش كرد در آيه گفت: قلوب يومئذ واجفة- النازعات/ 8 در قيامت دلهائى مضطرب و لرزان است مثل اينكه ميگوئى- طائرة خافقة و از اين قبيل صفات كه همگى استعاره است.[۸]
«وجل»
الوجل يعنى شعور و درك ترس و خوف- فعلش- وجل يوجل وجلا- است در آيه فرمود:إنما المؤمنون الذين إذا ذكر الله وجلت قلوبهم- الانفال/ 2 و إنا منكم وجلون- الحجر/ 52 و قالوا لا توجل- الحجر/ 53 يعنى گفتند نترسيد.[۹]
«رهب»
الرهبة و الرهب: ترس و خوف با دور انديشى و احتياط و اضطراب، در آيات: (لأنتم أشد رهبة- 13/ حشر) و (جناحك من الرهب- 32/ قصص) كه- الرهب- هم خوانده شده يعنى بيم و ترس.
(تمام آيه چنين است- لأنتم أشد رهبة في صدورهم من الله ذلك بأنهم قوم لا يفقهون- 13/ حشر- شما در دلهايشان از خدا پر مهابتتريد زيرا ايمان به خدا ندارند و نمىفهمند و از شما بيمناك مىشوند).
مقاتل مىگويد: الرهب يعنى آستين، چنانكه روزى به صحرا رفتم تا تفسير درست رهب- را از عربهاى اصيل بدانم داشتم غذا مىخوردم كه عربى گفت: گفت اى بنده خدا به من هم چيزى بده دستم را از غذا پر كردم كه به او بدهم گفت- ههنا فى رهبي- يعنى اينجا در آستينم بريز.
معنى اول- رهب- در آيه: (جناحك من الرهب- 32/ قصص) صحيحتر است.
آيات: (رغبا و رهبا- 90/ انبياء) و (ترهبون به عدو الله- 60/ انفال) و (و استرهبوهم- 116/ اعراف) يعنى به ترس و بيم وادارشان كرده.
و آيه: (و إياي فارهبون- 40/ بقره) يعنى ترسيدند.
الترهب: در معنى به عبادت پرداختن، همان بكار بردن- رهبة است.
رهبانية: زياده روى در تحمل عبادات از فرط بيم و خوف.
و آيه: (و رهبانية ابتدعوها- 27/ حديد) رهبان- هم بصورت جمع و مفرد بكار مىرود.
آنكه رهبان را مفرد بداند به- رهابين- جمع مىبندد ولى واژه رهابنة در معنى جمع باشد شايستهتر است.
إرهاب: ترسيدن شتران كه از- أرهبت- است.
الرهب من الابل- از همين معنى- إرهاب- است.
عرب مىگويد: رهبوت خير من رحموت: (بيم داشتن و در صدد چاره بودن بهتر از مورد رحم قرار گرفتن و خوار شدن است).[۱۰]
«رعب»
الرعب: بريده شدن از بسيارى ترس و خوف در دل.
فعلش، رعبته، فرعب، رعبا و هو رعب- يعنى به سختى ترساندش و ترسيد.
ترعابة: مرد بسيار ترسو و گريزان و جدا شده، خداى تعالى گويد:
(و قذف في قلوبهم الرعب- 26/ احزاب) و (سنلقي في قلوب الذين كفروا الرعب- 151/ آل عمران) (و لملئت منهم رعبا- 18/ كهف).
و به تصور رسيدن ترس در سراسر وجود و پر شدن از خوف، گفته مىشود:
رعبت الحوض: حوض را پر كردم.
و- سيل راعب: سيلى كه دره را پر مىكند و به اعتبار معنى قطع و بريدن بوسيله ترس مىگويند:
رعبت السنام: كوهان شتر را بريدم.
جارية رعبوبة: دوشيزه فربه و بالا بلند، جمع آن- رعابيب- است.[۱۱]
«اشفق»
الشفق: در هم بودن روشنائى روز به تاريكى شب در وقوع غروب خورشيد.
گفت: (فلا أقسم بالشفق- 13/ انشقاق).
إشفاق: توجه و عنايتى كه با خوف و بيم همراه باشد زيرا- مشفق- كسى است كه مورد عنايت و توجه خود را دوست مىدارد و از آنچه را كه به او مىرسد و اصابت مىكند بيمناك است.
در آيه: (و هم من الساعة مشفقون- 49/ انبياء) (از قيامت هراسناكاند).
و اگر با حرف جر (من) متعدى شود معنى خوف و ترس در آن آشكارتر است مثل آيه فوق.
و اگر با (فى) متعدى شود معنى توجه و عنايت در آن روشنتر است- مثل آيه:
(إنا كنا قبل في أهلنا مشفقين- 26/ طور) يعنى: (ما قبلا در ميان قوممان كاملا به حق عنايت داشتيم).
و آيات: (مشفقون منها- 18/ شورى)(مشفقين مما كسبوا- 22/ شورى) (از چيزهايى كه بدست آورده، و انجام دادهاند هراسناكند).(أ أشفقتم أن تقدموا- 13/ مجادله) (آيا مىترسيد كه صدقه را پيش اندازيد). [۱۲]
ارجاعات
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 649-647
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 604
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 604-603
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 481-479
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 460
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 125
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 422-421
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 425-424
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 422-421
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 112-111
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 81
- ↑ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 337-336