خشع (ریشه)
ریشه «خشع» (H̬Šˁ)؛ ذلت، تواضع، پایین آمدن. این ریشه 17 بار در قرآن آمده است.
معنای لغوی
خشع: خشوع بمعنى تذلّل و تواضع است «خَشَعَ لَهُ خُشُوعاً: ذلّ و تطأمن فهو خاشع ...» (اقرب) راغب ميگويد: خشوع بمعنى ضراعة و تذلّل است و اكثر استعمال آن در جوارح است.
أَ لَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ ... حديد: 16 آيا براى مؤمنان وقت آن نرسيده كه دلهايشان بياد خدا و آن حقى كه نازل شده خاشع و متواضع شود. در اين كريمه چنانكه مىبينيم خشوع در تواضع قلبى بكار رفته است.
وَ خَشَعَتِ الْأَصْواتُ لِلرَّحْمنِ فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً طه: 108 صداها براى مذلّت در پيشگاه خدا، بيفتد و آرام ميشود و جز صداى حفيف نشنوى (قاموس قرآن، ج2، ص249).
ساخت‌های صرفی در قرآن
خَشَعَ (فعل مجرد): 2 بار
خُشوع (مصدر): 1 بار
خاشِع (اسم فاعل): 14 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | خَشَعَ | خَشَعَ | خَشَعَ | خشع: خشوع بمعنى تذلّل و تواضع است «خَشَعَ لَهُ خُشُوعاً: | قاموس قرآن، ج2، ص: 248 | |
| آفروآسیایی | *ḫaĉaʕ- (?) | خشع | be silent | ساکت بودن | ||
| سامی | *ḫVŝaʕ- | خشع | 'be humble'1 , 'be calm' 2 | «متواضع بودن» 1، «آرام بودن» 2 | ||
| عبری | ḥšy 2 | حشی | ||||
| گعز | ḫŝʕ 2 | خشع | ||||
| عربی | ḫsʕ | خسع | ||||