عقب (پاشنه)

ریشه «عقب» (ˁQB)؛ پاشنه، انحناء. این ریشه در این معنا 78 بار به‌کار رفته است.

معنای لغوی

عقب: (بفتح اول و كسر دوم) پاشنه. بطور استعاره بفرزند و نسل گفته ميشود مثل‏ وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي‏ عَقِبِهِ‏ ... زخرف: 28. ابراهيم كلمه توحيد را در نسل خويش باقى گذاشت.

«انْقَلَب عَلى‏ عَقِبَيْهِ‏»: بصيغه تثنيه يعنى بر دو پاشنه خويش بگرديد مراد از آن رجوع بحالت اوليه است راغب گويد: «رَجَعَ عَلى‏ عَقِبِهِ‏» يعنى برگشت «انْقَلَبَ عَلى‏ عَقِبَيْهِ‏» يعنى بحالت اولى برگشت. جمع آن اعقاب است: أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى‏ أَعْقابِكُمْ‏ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى‏ عَقِبَيْهِ‏ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً آل عمران: 144. يعنى اگر پيغمبر بميرد يا كشته شود شما بحالت اول خويش (كه بت‏پرستى باشد) برخواهيد گشت؟! هر كه بحالت اولى‏ (و كفر) باز گردد ابدا بخدا ضررى نخواهد رساند (قاموس قرآن، ج5، ص21).

ساخت‌های صرفی در قرآن

اَعقَبَ (فعل باب افعال): 1 بار

عَقَّبَ (فعل باب تفعیل): 2 بار

مُعَقِّب (اسم فاعل باب تفعیل): 1 بار

مُعَقِّبات (اسم فاعل باب تفعیل، جمع مؤنث): 1 بار

عاقَبَ (فعل باب مفاعله): 6 بار

عِقاب (مصدر باب مفاعله): 20 بار

عُقب (اسم): 1 بار

عُقبَی1 (اسم تفضیل؟): 3 بار

عُقبَی (اسم؟): 3 بار

عَقِب (؟): 8 بار

عاقِبَة (اسم فاعل): 32 بار

ریشه‌شناسی

زبان	لفظ	لفظ با آوانویسی عربی	معنای انگلیسی	معنای فارسی	توضیح	منبع
قرآن	اَعقَبَ	اَعقَبَ	اَعقَبَ	عقب: پاشنه		قاموس قرآن، ج‏5، ص: 21
آفروآسیایی	*ʕaḳ(V)b- ~ *ḳaʕab- (?)	عقب	hoof, sole	سُم، کف پا
سامی	*ʕaḳib-/*ʕiḳb-	عقب	heel	پاشنه
اکدی	eḳbu OB on	ِقبُ  ُن				[CAD e 248], [AHw 231]
اگاریتی	ʕḳb	عقب	'jarrete, calcañar'	هاک، پاشنه		[DLU 86]
عبری	ʕāḳēb	عَقِب				[KB 872].
آرامی	OFF ʕḳb	عقب	'heel ?' 'immediately')	'پاشنه ؟' مِن عَقِب: 'بلافاصله. مستقیما'		[HJ 881] (in mn ʕḳb
آرامی یهودی	ʕiḳb_ā, ʕăḳēbā (also	عِقبَ\ عَقِبَ (َلسُ	'curve, end')	"منحنی، انتها"		[Ja 1104], ʕăḳībā [ibid. 1105]; ʕḳyb, ʕaḳbā
سریانی	ʕeḳb_ā	عِقبَ	'calx, ungula'	پاشنه، سُم		[Brock 541]
آرامی جدید	MLH ʕaḳbo.	عَقبُ.
مندایی	ʕaḳba	عَقبَ				[DM 356]
عربی	ʕaḳib-, ʕaḳb-	عَقِب-\ عَقب-				[BK 2 308-309]

منابع

عقب (واژگان)

منابع ریشه شناسی 2