سوره حج: تفاوت میان نسخه‌ها

سوره حج (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۳ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۴۳

۱۲٬۰۰۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۳ مهٔ ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

Kazemi

ویراستار

۵۱۹

ویرایش

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 محتوای کلی این سوره به بیان اوصاف و سرنوشت مؤمنان و گروه‌هایی از کافران می‌پردازد: گروه اول کافران کسانی‌اند که بدون هیچ دانشی درباره صفات و کارهای خدا، بحث و جدل و از هر شیطان سرکشی پیروی می‌کنند و عاقبت، همان شیطان آنان را به عذاب آتش می‌کشاند. گروه دوم نیز، بدون آگاهی و بی‌هیچ رهنمود و کتاب روشنگری، به منظور گمراه کردن دیگران از مسیر حق، به جدال درباره خدا برمی‌خیزند. اینان که رؤسای مشرکان هستند، در نهایت با ذلت و خواری به عذاب آخرت گرفتار خواهند شد. گروه سوم نیز خدا را به زبان و در ظاهر می‌پرستند، چنان‌که با رسیدن خبر خوشی آرامش می‌یابند و با مصیبت و رنجی، از خدا دور می شوند. این عده نیز در دنیا و آخرت زیان‌کار هستند. درمقابل این سه گروه، مؤمنان قرار دارند که خداوند سرانجام، آنان را به جایگاهی نیکو وارد می‌کند.<ref>[https://iqna.ir/00HCnk پرهیز از جدال ‌بیهوده درباره خداوند در سوره «حج» + تلاوت]</ref>
+== فلسفه منافع حج ==
+آيه شريفه ۲۸ سوره مباركه حج می‌فرمايد: «لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ؛ تا شاهد منافع خويش باشند و نام خدا را در روزهاى معلومى بر دام‌هاى زبان‏بسته‏اى كه روزى آنان كرده است ببرند پس از آن‌ها بخوريد و به درمانده مستمند بخورانيد.» اين آيه كه در ادامه آيه قبل كه دعوت حضرت ابراهيم(ع) در تشريع حج است، به بيان فلسفه حج می‌پردازد. با توجه به اين‌كه جمله «وَیَذْكُرُوا اسْمَ الله» عطف بر «لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ..» است و هر دو جمله، علت يا غايت برای جمله «وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ» قرار داده شده، به اين نكته پی‌می‌بريم كه حج دارای دو بعد است؛ «عبادی» و «غير عبادی».حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در توضيح اين منافع فرمودند:«... مَعَ مَا فِی ذَلِكَ لِجَمِيعِ الْخَلْقِ مِنَ الْمَنَافِعِ لِجَمِيعِ مَنْ فِی شَرْقِ الاَْرْضِ وَغَرْبِهَا وَمَنْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ مِمَّنْ یَحُجُّ وَمِمَّنْ لَمْ یَحُجَّ...؛ منافع و آثار حج، تمام اهل زمين; از شرق و غرب و دريا و خشكی را فرا می‌گيرد; چه آن‌ها كه حج می‌گزارند و چه آنان كه به جا نمی‌آورند.» با توجه به گستره «منفعت»، بايد پرسيد: اين چه منافعی است، حتی آنان‌كه در حج توفيق حضور ندارند را در بر می‌گيرد؟ واژه «منافع»، بدون هيچ قيدی و به صورت مطلق آمده و شامل هرگونه منفعتی می‌شود و كسی حق ندارد بی‌دليل آن را در بعدی خاص محدود كند.
+در اين آيه از يك سو تعبير «ليشهدوا» شده است، كه اين «لام» برای تعليل يا برای غايت است، يعنی «أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوكَ... لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ». بدين معنا كه بگو: بيايند برای ديدن منافع خود، يا بگو: بيايند تا شاهد منافع خودشان باشند، از سوی ديگر تعبير به «منافع» نموده و به اصطلاح جمع آورده است، كه طبعا دايره وسيعی بايد در اين تعبير تعبيه شده باشد، از اين رو ديدگاه‌های مختلفی می‌تواند وجود داشته باشد.
+مرحوم طبرسی در مجمع البيان از مفسران عصر صحابه و تابعان چون ابن‌عباس و سعيد بن جبير است نقل می‌كند كه اين آيه تنها ناظر به منافع دنيوی چون تجارت در ايام حج و انفاق به فقر است. دليلی آنان بر اين قول می‌آورند، آيه شريفه ۱۹۸ سوره مباركه بقره است كه می‌فرمايد: «لَیْسَ عَلَیْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ». بر اساس نظر آنان اين آيه در اساسی‌ترين ركن حج يعنی عرفات نازل شده است و مراد از آن قطعا فضل مالی است نه فضل معنوی، چرا كه اصولا حج برای فضل معنوی و نيازی به اذن و اجازه ندارد. مجمع‌البيان از قول برخی ديگر از تابعان مفسر چون سعيد بن مسيب و عطيه عوفی نقل می‌كند كه اين منافع تنها شامل منافع اخروی چون عفو و مغفرت است. دليل اين ديدگاه ممكن است ظهور و بروز مغفرت و عفو الهی باشد كه برای حج وعده داده است.
+در كنار اين مسائل كلينی روايتی را امام صادق(ع) نقل می‌كند كه حضرت می‌فرمايد: «الْحَجُّ وَ الْعُمْرَةُ سُوقَانِ مِنْ أَسْوَاقِ الآخِرَةِ، وَ الْعَامِلُ بِهِمَا فِی جِوَارِ اللَّهِ إِنْ أَدْرَكَ مَا یَأْمُلُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ إِنْ قَصَرَ بِهِ أَجَلُهُ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ». در اين فرمايش امام‌ صادق(ع) حج را همچون بازاری از بازارهای اخروی معرفی می‌كنند كه معلوم است كالا و منفعت اين بازار در مسائل معنوی است و نه مادی. البته اين استدلال ناقص است، زيرا اثبات شیء نفی ما اعداء نمی‌كند.  تحقيق سخن اين‌كه امام ‌صادق(ع) در اين روايت به برخی منافع معنوی حج اشاره فرموده‌اند، كه بايد از اين مدت بهترين بهره را برد كه اين مسئله موجب نفی منافع دنيوی حج نمی‌شود. به اضافه روايات ديگری از امام صادق(ع) وجود دارد كه حضرت هنگامی كه در حال بيماری بودند و به سختی طواف می‌كردند و ‌فرمودند: «سَمِعْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ». راوی از آن حضرت می‌پرسد: «مَنَافِعَ الدُّنْیَا أَوْ مَنَافِعَ الآخِرَةِ»؟ آن حضرت در پاسخ می‌فرمايند: «فقَالَ الْكُلَّ». نظر صحيحی كه بيشتر مفسران از گذشتگان تا امروز به آن معتقدند و البته نظر مختار مؤلفين مجمع‌البيان و الميزان نيز هست، شمول منافع دنيوی و اخروی در اين آيه است. مؤلف تفسير نمونه در اين‌باره می‌نويسند: اين تعبير همه منافع و بركات معنوی و نتايج مادی، فوايد فردی و اجتماعی، فلسفه‌های سياسی، اقتصادی و اخلاقی را شامل می‌شود. عمده دليل ير اين سخن اطلاقی است كه در آيه وجود دارد و مقيد به منافع دنيوی يا اخروی نشده است.
+علامه طباطبايی در بيان مراد از منافع در اين آيه شريفه می‌نويسد: منافع بر دو قسم است؛ يكی منافع دنيوی است كه زندگی انسان بدان قوام می‌يابد و نيازهای انسانی را بر طرف می‌كند، از جمله تجارت، سياست، ولايت، تدبير، آداب و عادات، رسوم و سنن، همكاری و همياری اجتماعی و امثال آن‌هاست. دومی منافع اخروی است؛ كه همان رسيدن به مقام قرب الی الله است، و در سفر حج در قالب عبادت‌های قولی و عملی از قبيل انجام مناسك طواف، نماز و قربانی، انفاق و صيام، و نيز ترك لذايذ زندگی، تحمل مشكلات و امثال آن صورت می‌گيرد.»
+با توجه به منافع عديده‌ای كه در حج وجود دارد می‌توان از آن به ابعاد مختلف حج و يا به ديگر سخن فلسفه‌های گوناگون حج تعبير كرد:  شكی نيست كه حج در بعد اخلاقی انسان حضور دارد، زيرا از يك سو يادآور الگوی تربيتی مطلوب چون ابراهيم، اسماعيل، هاجر، محمد و علی است، و می‌تواند به زائران درس‌ از خودگذشتگی، ايثار، شجاعت و تحمل مشكلات بياموزد. از سوی ديگر نفس به جای آوردن حج صحيح تا بدان‌جا تأثيرگذار است، كه انسان آلوده به انواع گناهان را به يك انسان معصوم تبديل می‌كند، چنان‌كه در روايتی از امام صادق(ع) می‌خوانيم كه فرمود: «كَانَ أَبِی یَقُولُ مَنْ أَمَّ هَذَا الْبَیْتَ حَاجّاً أَوْ مُعْتَمِراً مُبَرَّأً مِنَ الْكِبْرِ رَجَعَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَهَیْئَةِ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ».<ref>[https://iqna.ir/007lDb بررسی فلسفه و منافع حج در آيه ۲۸ سوره حج]</ref>
 == آموزه های فرهنگی سوره حج ==
@@ خط ۱۶: / خط ۲۹: @@
 ==== حل شدن مشکلات اقتصادی به سبب پرداخت زکات ====
-مراجعات و حاجت مردم و نیاز مردم به‌منظور گره‌گشایی از سوی مسئولان یکی از رحمت‌ها و نعمت‌های خدای منان به سمت شما کارگزاران خدمتگزار است و این مراجعات مردمی و نیز خدمت به مردم موجب اعتبار شخصیتی و اجتماعی شما می‌شود. لذا، هر کس باید به اندازه تمکن و ظرفیت خودش کار کند. در قرآن کریم ۲۸ بار به امر اقامه نماز و پرداخت زکات اشاره شده است یعنی اینکه در هر کجا از جهان که باشید باید نماز را اقامه کنید و زکات بپردازید، مشکلات اقتصادی در جامعه زمانی حل می‌شود که مشکلات اعتقادی در میان افراد جامعه حل شود، یعنی رفع مشکلات اقتصادی در گرو گسترش فضایل اخلاقی و رشد پایدار و شکوفایی مسائل اعتقادی است. همچنین اگر در جایی می‌بینیم که حرف‌مان روی زمین مانده است به خاطر اینکه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ» است، زیرا حرف خدا را روی زمین گذاشته‌ایم. پس همه باید بدانیم که حرف خدا به عنوان حرف اول در زندگی مؤمنین و مسلمانان موحد باید باشد، به آن جهت که ما هر چه مقام، ثروت، حیات، تکمن و ممات داریم همه از ناحیه خداست که‌ باید در جهت رفع مشکلات اعتقادی جامعه هزینه خیرخواهانه و انفاق کنیم. امر به معروف و نهی از منکر بر کسانی میسر است که در انجام وظایف خود نسبت به بندگی خدا و اقامه نماز اهتمام ورزند، لحظه به لحظه زندگی ما و عمر ما مردم متصل به درگاه رحمت بیکران ذات اقدس الهی است، پس باید افراد متقی و موحد در حد توان در راستای رشد جامعه و کسب رضایت مردم گام بردارند و این نوع نیت و حرکت، یک نوع امر به معروف است و حتی حرکت در مسیر انجام نیکی و اقامه خوبی‌ها و بر پا کردن فضایل الهی و دوری از ربا و رذایل و گناهان یک امر به معروف است و این یکی از نکات مهم برای تشکیل جامعه مهدوی است. پس باید همگان توجه داشته باشیم که پایان همه کارها به سوی حضرت باری تعالی است و فرصت‌ها پایان‌پذیر است.
+مراجعات و حاجت مردم و نیاز مردم به‌منظور گره‌گشایی از سوی مسئولان یکی از رحمت‌ها و نعمت‌های خدای منان به سمت شما کارگزاران خدمتگزار است و این مراجعات مردمی و نیز خدمت به مردم موجب اعتبار شخصیتی و اجتماعی شما می‌شود. لذا، هر کس باید به اندازه تمکن و ظرفیت خودش کار کند. در قرآن کریم ۲۸ بار به امر اقامه نماز و پرداخت زکات اشاره شده است یعنی اینکه در هر کجا از جهان که باشید باید نماز را اقامه کنید و زکات بپردازید، مشکلات اقتصادی در جامعه زمانی حل می‌شود که مشکلات اعتقادی در میان افراد جامعه حل شود، یعنی رفع مشکلات اقتصادی در گرو گسترش فضایل اخلاقی و رشد پایدار و شکوفایی مسائل اعتقادی است. همچنین اگر در جایی می‌بینیم که حرف‌مان روی زمین مانده است به خاطر اینکه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ» است، زیرا حرف خدا را روی زمین گذاشته‌ایم. پس همه باید بدانیم که حرف خدا به عنوان حرف اول در زندگی مؤمنین و مسلمانان موحد باید باشد، به آن جهت که ما هر چه مقام، ثروت، حیات، تکمن و ممات داریم همه از ناحیه خداست که‌ باید در جهت رفع مشکلات اعتقادی جامعه هزینه خیرخواهانه و انفاق کنیم. امر به معروف و نهی از منکر بر کسانی میسر است که در انجام وظایف خود نسبت به بندگی خدا و اقامه نماز اهتمام ورزند، لحظه به لحظه زندگی ما و عمر ما مردم متصل به درگاه رحمت بیکران ذات اقدس الهی است، پس باید افراد متقی و موحد در حد توان در راستای رشد جامعه و کسب رضایت مردم گام بردارند و این نوع نیت و حرکت، یک نوع امر به معروف است و حتی حرکت در مسیر انجام نیکی و اقامه خوبی‌ها و بر پا کردن فضایل الهی و دوری از ربا و رذایل و گناهان یک امر به معروف است و این یکی از نکات مهم برای تشکیل جامعه مهدوی است. پس باید همگان توجه داشته باشیم که پایان همه کارها به سوی حضرت باری تعالی است و فرصت‌ها پایان‌پذیر است.<ref>[https://iqna.ir/00H1JD آموزه‌های‌اخلاقی و آثار تربیتی سوره حج + عکس]</ref>
+===== سیر در طبیعت مسیری برای خودشناسی =====
+خداوند در قرآن كريم انسان را به سير در طبيعت دعوت می‌كند  از آنجا كه سير در طبيعت و مشاهده نعمت‌های بیكران الهی انسان را به وجود خالقی توانا آگاه می‌سازد، لذا گردش در طبيعت انسان را به خداشناسی نزديك‌تر می‌كند و در اين راستا فصل بهار به‌واسطه برخورداری از طراوت و سرسبزی خاص بهترين فرصت برای سير و گشت و گذار در طبيعت است.خداوند در قرآن كريم می‌فرمايد: آنچه در آسمان‌ها و هرچه در زمين است مسخر شما قرار داديم، لذا خداوند زمين و آسمان را براى بشر و در اختيار او قرار داد، زيرا انسان برترين موجودى است كه خداوند آفريده و بايد همه چيز از جماد و نبات و حيوان و زمين و آسمان در خدمت او درآيد. آيه ۴۶ سوره حج می‌فرمايد: «أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا ...» خداوند در اين آيه، سير و سياحت را سبب تعقل و انديشه و بالا رفتن سطح آگاهی و بينش انسان دانسته و انسان را تشويق به گردش در طبيعت می‌كند. سير در طبيعت را مقدمه‌ای برای خودشناسی انسان است با مروری بر زندگی پيامبران الهی درمی‌يابيم كه اكثر آنها چوپان بودند و با مشاهده نعمت‌های خداوند در طبيعت  پی به عظمت والای پروردگار می بردند.در حديثی از پيامبر اكرم(ص) است كه می‌فرمايد: هرگاه فصل بهار را ديديد بسيار از زنده شدن خودتان در روز قيامت ياد كنيد، چراكه همانگونه كه در فصل بهار طبيعت جان دوباره پيدا كرده و شكوفا می‌شود انسان نيز در روز قيامت زنده می‌شود و حياتی نو می‌يابد.<ref>[https://iqna.ir/009dYd آيه ۴۶ سوره حج سير و سياحت را موجب تعقل انسان بيان می‌كند]</ref>
+== منابع ==
+خبرگزاری ایکنا
+== ارجاعات ==