کثر (ریشه)
ریشه «کثر» (KT̠R)؛ فزونی، زیادی، بسیاری. این ریشه 167 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
كثر: كثرة بمعنى زيادت است راغب گفته: كثرت و قلّت در كميّت منفصله بكار روند مثل اعداد. وَ اذْكُرُوا إِذْ كُنْتُمْ قَلِيلًا فَكَثَّرَكُمْ اعراف: 86. ياد كنيد آنگاه كه عدّه شما كم بود خدا زيادتان كرد.
كثير: بسيار فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَ كَثِيرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ حديد: 26. كثير ممكن است فى نفسه باشد نه با قياس بديگرى مثل وَ كَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ ... آل عمران: 146. يعنى مردان خدا كه فى حدّهم بسيار بودند و مثل مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ كَثِيرٌ مِنْهُمْ ساءَ ما يَعْمَلُونَ مائده: 66. كه كثير در مقابل قليل است.
كوثر: إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَرَ. فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ. إِنَّ شانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ سوره كوثر. كوثر مبالغه در كثرت است و بقول زمخشرى «المفرط الكثرة» يعنى چيزيكه كثرت آن فزون از حدّ است (قاموس قرآن، ج6، ص93).
ساخت‌های صرفی در قرآن
کَثَّرَ (فعل باب تفعیل): 1 بار
کَوثَر (صفت مبالغه): 1 بار
اَکثَرَ (فعل باب افعال): 2 بار
کَثرَة (اسم): 2 بار
کَثُرَ (فعل مجرد): 2 بار
تَکاثُر (مصدر باب تفاعل): 2 بار
اِستَکثَرَ (فعل باب استفعال): 3 بار
کَثیر (صفت فعیل. سور): 74 بار
اَکثَر (صفت تفضیل. سور): 80 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | کَثَّرَ | کَثَّرَ | کَثَّرَ | كثر: كثرة بمعنى زيادت است راغب گفته: كثرت و قلّت در كميّت منفصله بكار روند مثل اعداد | قاموس قرآن، ج6، ص: 91 | |
| آفروآسیایی | *kVč- | کث | be big | بزرگ بودن | ||
| سامی | *kVt_- ~ *kVt_Vr- | کث | 'be massive' 1, 'many' 2 | انبوه بودن' 1, 'بسیاری' 2 | ||
| اکدی | kašāšu 1 | کَشَشُ | ||||
| عربی | kat_īr- 2 | کَثِر- | ||||