نهی (ریشه)
ریشه «نهی» (NHY)؛ نهی، تمام کردن، دست برداشتن، منع کردن. این ریشه در معانی گوناگون خودش، 56 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
نهى: زجر و منع «نَهَاهُ عنه: زجره عنه و منعه عنه» خواه بوسيله قول باشد يا بغير آن مثلا در وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى نازعات: 40. مراد دفع شهوت نفس است از فعل حرام. نهى قولى اعمّ از آنست كه بلفظ امر باشد مثل فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ حج: 30. و يا بلفظ «لا تفعل» باشد مانند وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ بقره: 35. در آيه وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا حشر: 7. شامل هر دو است.
انْتِهَاء: انزجار است از آنچه نهى شده كه معنى ترك كردن ميدهد «انْتَهَى عن الشّىء: كفّ» يعنى از آن دست برداشت فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ بقره: 275. هر كه را موعظهاى از خدايش آيد و از ربا دست بردارد گذشته بنفع اوست. وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا حشر: 7. از آنچه رسول خدا نهى كرده دست برداريد.
نُهَى: بمعنى عقل است كه آدمى را از كار بد نهى ميكند معانى ديگرى نيز دارد كه در قرآن مجيد نيامده است جمع آن نهى است بر وزن دعا. إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِأُولِي النُّهى طه: 128. راستى در آنچه گفته شد درسهائى است خردمندانرا. ايضا آيه 54 طه.
ساخت‌های صرفی در قرآن
نَهَیَ (فعل مجرد): 32 بار
اِنتَهَیَ (فعل باب افتعال): 16 بار
تَناهَیَ (فعل باب تفاعل): 1 بار
ناهی (اسم فاعل): 1 بار
(اولوا) نُهَی (اسم): 2 بار
مُنتَهِی (اسم فاعل): 1 بار
مُنتَهَی (اسم مفعول): 3 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | نَهَیَ | نَهَیَ | نَهَیَ | نهى: زجر و منع «نَهَاهُ عنه: زجره عنه و منعه عنه» خواه بوسيله قول باشد يا بغير آن مثلا در وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى نازعات: 40 | قاموس قرآن، ج7، ص: 116 | |
| آفروآسیایی | *nVyVh- (?) | نیه | finish | تمام کردن | ||
| سامی | *nVhVy- | نهی | 'attain, reach, arrive, come to' | "دستیابی، رسیدن، رسیدن به، آمدن به" | ||
| عربی | nhy | نهی | ||||