موت (ریشه)
ریشه «موت» (MWT)؛ مرگ، مردن، مرده. این ریشه در ساخت‌های متنوع خود جمعا 165 بار در قرآن کریم آمده است.
معنای لغوی
موت: مرگ. فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ بقره: 94. فعل آن از باب نصر ينصر و علم يعلم ميايد على هذا «مات يموت» و «مات يمات» هر دو صحيح است. در آيه وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ آل عمران: 158، ايضا آيه 157. كه «متّم» بضمّ ميم آمده از نصر ينصر است ولى در آيه إِذا مِتُّمْ وَ كُنْتُمْ تُراباً وَ عِظاماً مؤمنون: 35.
ميت و ميّت: هر دو بمعنى مرده است. مثل أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ انعام: 122. لِنُحْيِيَ بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً فرقان: 49. كه در مرده انسان و غير انسان است و مثل إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ زمر: 30. حَتَّى إِذا أَقَلَّتْ سَحاباً ثِقالًا سُقْناهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ اعراف: 57. كه درباره انسان و غير انسان هر دو آمده است.
ممات: نيز بمعنى موت است. إِذاً لَأَذَقْناكَ ضِعْفَ الْحَياةِ وَ ضِعْفَ الْمَماتِ اسراء: 75.
ميتة: مؤنّث ميت و در عرف شرع حيوانى است كه بدون ذبح شرعى مرده است خواه خود بخود بميرد و يا بذبح غير شرعى. حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزِيرِ ... مائده: 3. در آيه وَ آيَةٌ لَهُمُ الْأَرْضُ الْمَيْتَةُ أَحْيَيْناها وَ أَخْرَجْنا مِنْها حَبًّا يس: 33 (قاموس قرآن، ج6، ص302-303).
ساخت‌های صرفی در قرآن
ماتَ (فعل مجرد): 39 بار
اَماتَ (فعل باب افعال): 21 بار
مَوت (اسم): 50 بار
مَوتَة (اسم): 3 بار
مَمات (مصدر میمی): 3 بار
مَیت (صفت مشبهه): 5 بار
مَیتَة (صفت مشبهه): 6 بار
مَیِّت (صفت فعیل): 38 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | ماتَ | ماتَ | ماتَ | موت: مرگ | قاموس قرآن، ج6، ص: 302 | |
| آفروآسیایی | *mawVt- | موت | die | مردن | ||
| سامی | *mw/yt | موت | to die | مردن | ||
| اکدی | mâtu (Ass muātu) OAkk on | مَتُ | [CAD M 421], [AHw 634] | |||
| اگاریتی | mt | مت | [Aist 197] | |||
| کنعانی | AMARNA ti-mi-tu-na-nu | تِ-مِ-تُ-نَ-نُ | 'you make us die' (impf.caus.suff.) | "شما باعث می شوید بمیریم" | [HJ 605], AMM ymtn (impf.3 pl.m.) [ibid.], PHO mt | |
| عبری | mwt | موت | [KB 562] | |||
| آرامی | SAM OLD OFF NAB PLM HTR mwt/myt | OFF NA موت/میت | 'Tod' | مرگ | [HJ 605-6], BIB mōt[KB deutsch 1734] | |
| آرامی یهودی | mwt, myt | موت\ میت | [Ja 780]; [Sok 297] | |||
| سریانی | mīt | مِت | [Brock 378] | |||
| مندایی | MUT | MU | [DM 263] | |||
| عربی جنوبی | SAB mwt | موت | [SD 89] | |||
| گعز | mōta | مُتَ | ||||
| مهری | mōt | مُت | [JM 275] | |||
| جبالی | emyét | ِمیِت | 'to put to death' 'death' | "میراندن، به قتل رساندن" 'مرگ' | [JJ 176]; mít | |
| حرصوصی | mōt | مُت | ||||
| سقطری | mī | مِ | 'mort' | "مرگ" | [LS 237]. | |
| عربی | mwt | موت | [BK 2 1165] |