قوم (برخاستن)
ریشه «قوم» (QWM)؛ قیام، برخاستن، بلند شدن، ایستادن. این ریشه در این معنا 277 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
قيام: معناى اوّلى قيام را در قاموس و غيره برخاستن ضدّ نشستن گفتهاند ولى معانى مختلف و اقسامى دارد كه ذيلا بررسى ميشود:
1- برخاستن. مثل أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقامِكَ نمل: 39. پيش از آنكه از جايت برخيزى من تخت را پيش تو مياورم.
2- توقف. كُلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ وَ إِذا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قامُوا بقره:20. هر وقت روشن شد در نور آن ميروند و چون تاريك گرديد ميايستند و توقف ميكنند.
3- ثبوت و دوام وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ روم:25. مراد از قيام آسمان و زمين پيوسته بودن نظم جارى در آنهاست
4- عزم و اراده. راغب در آيه إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ ... مائده: 6.
5- وقوع امر: در آيات وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ- ... وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَتَفَرَّقُونَ روم:12- 14. ظهور و وقوع گفتهاند.
6- مشغول شدن بكارى مثل إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ مزمّل: 20. كه بمعنى مشغول شدن بعبادت است ايضا وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْيَتامى بِالْقِسْطِ نساء:127.
كلمه قيامت مصدر است. قيامت صورت تكامل يافته اين جهان است تكامليكه نميتوان آنرا بتمامه تصوّر كرد ولى قرآن عظيم الشأن راههاى آنرا بطور كلى نشان داده است. مجموع مطالب معاد در قرآن مجيد سه مرحله است:
1- انقراض و در هم ريختگى نظم كنونى، خاموش شدن خورشيد، تحوّلات عظيم و همگانى زمين، شكافتن آسمان، از هم گسيختن ستارگان و غيره.
2- برقرارى نظم مجدّد، شروع حيات و توسعه آن.
3- زندگى در بهشت و جهنّم. لا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيامَةِ (قیامه/1)
ساخت‌های صرفی در قرآن
قامَ (فعل مجرد): 33 بار
اَقامَ (فعل باب افعال): 54 بار
اِستَقامَ (فعل باب استفعال): 10 بار
قائِم (اسم فاعل): 17 بار
قِیام (مصدر): 5 بار
قَوّام (صفت مبالغه): 3 بار
قَیّوم (صفت): 3 بار
اَقوَم (صفت تفضیل): 4 بار
مَقام (اسم مکان): 14 بار
مُقامَة (اسم مفعول، باب افعال. مؤنث): 1 بار
قَیِّم (صفت فعیل): 7 بار
قَوام (اسم): 1 بار
قِیَم (صفت): 1 بار
تَقویم (مصدر باب تفعیل): 1 بار
قیامَة (اسم): 70 بار
مُقام (اسم مفعول، باب افعال): 3 بار
مُقیم (اسم فاعل، باب افعال): 10 بار
اِقام (مصدر): 2 بار
اِقامَة (مصدر): 1 بار
مُستَقیم (اسم فاعل، باب استفعال): 37 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | قامَ | قامَ | قامَ | قيام: معناى اوّلى قيام را در قاموس و غيره برخاستن ضدّ نشستن گفتهاند ولى معانى مختلف و اقسامى دارد كه ذيلا بررسى ميشود: | قاموس قرآن، ج6، ص: 47 | |
| آفروآسیایی | *ḳam- | قم | rise, lift | بلند شدن، بلند کردن | ||
| سامی | *ḳVwVm- | قوم | 'stand (up), rise' | "ایستادن، برخاستن" | ||
| اکدی | ḳamām- | قَمَم- | 'stand up straight (of hair), stand on end' | «صاف ایستادن (موها)، روی سر ایستادن» | AHw (LGz) | |
| اگاریتی | ḳm | قم | 'ponerse en pie, alzarse' | بلند شدن، برخیزید | DLU 367 | |
| عبری | ḳwm | قوم | 'rise, get up, stand up' | بالا آمدن، بلند شدن (از خواب)، ایستادن | HAL 1086 | |
| آرامی | Pal ḳwm | قوم | ||||
| آرامی بایبل | ḳwm | قوم | ||||
| سریانی | ḳwm | قوم | ||||
| مندایی | ḳwm | قوم | ||||
| عربی جنوبی | ḳwm | قوم | ||||
| گعز | ḳwm | قوم | 'stand, stay, remain, rise, arise' | "ایستادن، ماندن، برخاستن" | ||
| عربی | ḳwm | قوم | ||||