وجه (ریشه)
ریشه «وجه» (WǦH)؛ چهره، روی. رو کردن، توجه کردن. این ریشه در معانی گوناگونش جمعا 78 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
وجه: چهره روى. صورت. قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّماءِ ... بقره: 144. گردش روى تو را بآسمان مىبينيم فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ مائده: 6. در مجمع و قاموس و مصباح گفته: «الْوَجْهُ: مستقبل كلّ شىء» وجه روى هر چيز است كه با آن روبرو شوند. راغب ميگويد: وجه در اصل صورت و چهره است ...
(1) فعل وجه در قرآن مجيد فقط از باب تفعيل و تفعّل آمده است. مثل: إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ ... انعام: 79. من گرداندم روى خود را بكسيكه آسمانها و زمين را آفريده است يعنى بسوى او رو كردم. وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْيَنَ قالَ عَسى رَبِّي أَنْ يَهْدِيَنِي سَواءَ السَّبِيلِ قصص: 22. و چون رو كرد بطرف مدين گفت: اميد است خدايم مرا براه راست (كه از فرعون خلاص شوم) هدايت كند.
(2) در بسيارى از آيات قرآن وجه بخدا نسبت داده شده و اين آيات دو قسماند. اوّل مانند آيات كُلُّ مَنْ عَلَيْها فانٍ. وَ يَبْقى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ رحمن: 26 و 27. مرفوع بودن «ذُو الْجَلالِ» را كه وصف «وجه» است در نظر داشته باشيد. ايضا وَ لا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ قصص: 88. ظاهرا مراد از وجه در اين دو آيه ذات پروردگار است.
(3) قسم دوّم از آياتيكه وجه را بخدا نسبت ميدهد بقرار ذيل است: وَ الَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ ... رعد: 22- ذلِكَ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ روم: 38- إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ انسان: 9. وَ لا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ انعام: 52. مراد از وجه در اينگونه آيات ظاهرا رحمت و ثواب و رضايت خداوند است.
(4) در بعضى از آيات نسبت وجه بانسان داده شده ولى مراد از آن چهره و صورت نيست مثل بَلى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ بقره: 112. وَ مَنْ أَحْسَنُ دِيناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ نساء: 125. وَ مَنْ يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى ... لقمان: 22. بقولى مراد از وجه در اين آيات نفس و ذات است يعنى: بلى آنكه نفس خويش بخدا تسليم و خالص كند و چيزى را شريك او، نداند و نيكوكار باشد پاداش او نزد پروردگار است (قاموس قرآن، ج7، ص184-186).
ساخت‌های صرفی در قرآن
وَجَّهَ (فعل باب تفعیل): 2 بار
تَوَجَّهَ (فعل باب تفعّل): 1 بار
وَجیه (صفت فعیل): 1 بار
وِجهَة (اسم): 1 بار
وَجه (اسم): 73 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | وَجَّهَ | وَجَّهَ | وَجَّهَ | وجه: چهره روى | قاموس قرآن، ج7، ص: 184 | |
| آفروآسیایی | ||||||
| سامی | *gVh- | جه | 'shine, be bright' | "درخشش، روشن بودن" | ||
| گعز | ghh | جهه | ||||