محنت (مترادف)

مترادفات قرآنی محنت

مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از «ضَرَّ»، «ضُرَّ»، «ضرّاء»، «اذی»، «کرهاً»، «مَعرّة».

مترادفات «محنت» در قرآن


واژه	مشاهده ریشه شناسی واژه	مشاهده مشتقات واژه	نمونه آیات
ضَرَّ	ریشه ضرر	مشتقات ضرر	قُل لَّآ أَمْلِكُ لِنَفْسِى ضَرًّا وَلَا نَفْعًا إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذَا جَآءَ أَجَلُهُمْ فَلَا يَسْتَـْٔخِرُونَ سَاعَةً وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ
ضُرَّ	ریشه ضرر	مشتقات ضرر	وَإِذَا مَسَّ ٱلْإِنسَٰنَ ٱلضُّرُّ دَعَانَا لِجَنۢبِهِۦٓ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُۥ مَرَّ كَأَن لَّمْ يَدْعُنَآ إِلَىٰ ضُرٍّ مَّسَّهُۥ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا۟ يَعْمَلُونَ
ضرّاء	ریشه ضرر	مشتقات ضرر	أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُوا۟ ٱلْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُم مَّثَلُ ٱلَّذِينَ خَلَوْا۟ مِن قَبْلِكُم مَّسَّتْهُمُ ٱلْبَأْسَآءُ وَٱلضَّرَّآءُ وَزُلْزِلُوا۟ حَتَّىٰ يَقُولَ ٱلرَّسُولُ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ مَعَهُۥ مَتَىٰ نَصْرُ ٱللَّهِ أَلَآ إِنَّ نَصْرَ ٱللَّهِ قَرِيبٌ
اذی	ریشه اذی	مشتقات اذی	لَن يَضُرُّوكُمْ إِلَّآ أَذًى وَإِن يُقَٰتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ ٱلْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنصَرُونَ
کرهاً	ریشه کره	مشتقات کره	وَوَصَّيْنَا ٱلْإِنسَٰنَ بِوَٰلِدَيْهِ إِحْسَٰنًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُۥ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُۥ وَفِصَٰلُهُۥ ثَلَٰثُونَ شَهْرًا حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُۥ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِىٓ أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ ٱلَّتِىٓ أَنْعَمْتَ عَلَىَّ وَعَلَىٰ وَٰلِدَىَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَٰلِحًا تَرْضَىٰهُ وَأَصْلِحْ لِى فِى ذُرِّيَّتِىٓ إِنِّى تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّى مِنَ ٱلْمُسْلِمِينَ
مَعرّة	ریشه عرر	مشتقات عرر	هُمُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ وَصَدُّوكُمْ عَنِ ٱلْمَسْجِدِ ٱلْحَرَامِ وَٱلْهَدْىَ مَعْكُوفًا أَن يَبْلُغَ مَحِلَّهُۥ وَلَوْلَا رِجَالٌ مُّؤْمِنُونَ وَنِسَآءٌ مُّؤْمِنَٰتٌ لَّمْ تَعْلَمُوهُمْ أَن تَطَـُٔوهُمْ فَتُصِيبَكُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌۢ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِّيُدْخِلَ ٱللَّهُ فِى رَحْمَتِهِۦ مَن يَشَآءُ لَوْ تَزَيَّلُوا۟ لَعَذَّبْنَا ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا

معانی مترادفات قرآنی محنت

«ضَرَّ»

الضُّرّ: بد حالى، كه يا در جان كسى است بخاطر كمى دانش و فضل و عفّت و يا در بدنش در اثر كمبود و بيمارى عضوى يا نداشتن عضوى و يا در حالتى ظاهرى كه از كمى مال و جاه حاصل مى‏شود، در آيه: (فَكَشَفْنا ما بِهِ مِنْ‏ ضُرٍّ- 84/ انبياء) احتمال هر سه زيان و ضررى كه ذكر شده هست.

و در آيه: (وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ‏ الضُّرُّ- 12/ يونس).(فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُ‏ ضُرَّهُ‏ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنا إِلى‏ ضُرٍّ مَسَّهُ‏- 12/ يونس) (همين كه ضرر و محنتش را از او برداشتم چنان در مى‏گذرد كه گويى ما را در سختى‏اى كه به او رسيده بود به كمك نخواسته بود).

(ضَرَّهُ‏ ضُرّا: گزند و ضرر را به سوى او جلب كرد و كشاند. در آيه: (لَنْ‏ يَضُرُّوكُمْ‏ إِلَّا أَذىً‏- 111/ آل عمران) در اين آيه مؤمنين را بر كمى زيان و ضرر كه از جانب دشمنانشان مى‏رسد آگاه مى‏دهد و آنها را ضررى كه به ايشان خواهد رسيد تأمين و اعتماد خاطر مى‏دهد مثل، آيات:

(لا يَضُرُّكُمْ‏ كَيْدُهُمْ شَيْئاً- 102/ آل عمران)(وَ لَيْسَ‏ بِضارِّهِمْ‏ شَيْئاً- 10/ مجادله) (وَ ما هُمْ‏ بِضارِّينَ‏ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ‏- 102/ بقره) (وَ يَتَعَلَّمُونَ ما يَضُرُّهُمْ‏ وَ لا يَنْفَعُهُمْ‏- 102/ بقره) (چيزهايى آموختند كه زيانشان مى‏رساند و سودشان نمى‏دهد).

خداى تعالى گويد: (يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَضُرُّهُ‏ وَ ما لا يَنْفَعُهُ‏- 12/ حجّ) (چيزى را غير از خداى مى‏خواند و پرستش مى‏كند كه سودى و زيانى برايش ندارد).(يَدْعُوا لَمَنْ‏ ضَرُّهُ‏ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ‏- 13/ حجّ) (چيزى را مى‏خواند و به كمك مى‏طلبد كه ضررش از سودش نزديكتر است) پس در آيه اوّل كه مى‏گويد: (يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَضُرُّهُ وَ ما لا يَنْفَعُهُ‏- 13/ حجّ) اشاره به ضرر واقعى است كه هر دو با قصد و اراده حاصل مى‏شود و لذا هشدار مى‏دهد، چون بت‏ها جمادند بنابر اين پرستش آنها سود و زيانى نمى‏آورد.

و در آيه دوّم كه با (يَدْعُوا لَمَنْ‏- 13/ حجّ) آغاز شده چيزى را كه از يارى خواستن از غير خدا و از عبادتش زائيده مى‏شود مى‏خواند نه آنچه را كه از قصد و هدف اوست.

ضَرَّاء: سختى و بدحالى، نقطه مقابل- سرّاء و نعماء- يعنى فراخى و خوشحالى است.

ضَرّ: نقطه مقابل و سود است، گفت: (وَ لَئِنْ أَذَقْناهُ نَعْماءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ- 10/ هود). (هر گاه پس از محنتى، نعمتى به او بدهيم، و بچشانيم مى‏گويد بديها از من برطرف شد يا با تكبّر شادمان مى‏شود و به ديگران فخر مى‏فروشد).

و آيه: (لا يَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ‏ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً- 3/ فرقان) (آنهايى كه پرستش مى‏كنيد و بت‏هاى شمايند براى خودشان نيز نفع و ضررى واجد نيستند و نمى‏توانند زيانها را از خود دور كنند و سودى را مالك شوند).

رجلٌ‏ ضَرِيرٌ: كنايه از نداشتن بينائى است.

ضَرِيرُ الوادى: ساحلى كه آب آن را زيان رسانده است.

الضَّرَر: المُضَارّ: گزندى و كمى و سختى است.

ضَارَرْتُهُ‏: زيانش رساندم، در آيه گفت: (وَ لا تُضآرُّوهُنَ‏- 6/ طلاق) (همسرانى را كه طلاق مى‏دهيد زيان مى‏رسانيد و به آنها سخت مگيريد) و آيه: (لا يُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهِيد282/ بقره) (مربوط به مقرّرات وام و قرض است كه مى‏گويد نويسنده و گواه در آن وام‏ نبايستى ضررى و زيانى ببيند) كه جايز است اين زيان و ضرر بفاعل اسناد داده شود گويى كه مى‏گويد:

لا يُضَارِرْ: (گواه نبايد كتمان حقّ كند و زيان برساند) و يا اينكه مفعول باشد يعنى:

لا يُضَارِرْ: (زيان نبيند) نه اينكه بخاطر درخواست گواهى و شهادتش از كار و معاشش باز داشته شود.

آيه: (لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها- 233/ بقره) و اگر در آيه اخير- تُضَارُّ- با مرفوع بودن حرف (ر) خوانده شود پس لفظش‏ خبرى است، و معنايش حالت امر است و هر گاه حرف (ر) با فتحه خوانده شود امرى است.

در آيه: (ضِراراً لِتَعْتَدُوا- 231/ بقره) (مربوط به آيه طلاق است كه مى‏گويد يا به شايستگى نگاهشان داريد و يا به شايستگى رها كنيد و براى ضرر زدن به آنها نگاهشان مداريد كه ستم كنيد و هر كه چنان كند به خود ستم كرده است و آيات و احكام خدا را سبك مينگاريد).

الضِّرَّة: اصلش بر وزن- فِعْلة- است يعنى آنكه ضرر مى‏بيند، هر يك از دو همسر يك مرد هم- ضَرَّة- ناميده شده، بنابر اعتقادشان، وجود هر يك از دو زن به زن ديگر زيان مى‏رساند و از همين نظر پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله فرمود:

«لا تسأل المرأة طلاق اختها لتكفى ما فى صحفتها».

(زن از همسرش طلاق خواهرش (زن ديگر مرد) را نخواهد و مطالبه نكند، به اين آرزو كه آنچه در قدح دارد بيشتر شود و او را كفايت كند و خيال كندن سهم او از معيشت بيشتر مى‏شود).

الضَّرَّاء: جمع ميان دو زن و ازدواج ميان آنهاست در شرايط نياز.

رجلٌ‏ مُضِرٌّ: مردى كه دو همسر يا بيشتر دارد.

امرأةٌ مُضِرٌّ: زنى كه همسر مردى زن‏دار مى‏شود.

إِضْرَار:وادار شدن انسان بر چيزى كه زيانش مى‏رساند و در گفتگوى معمولى‏ - إضرار- وادار شدن انسان بر كارى است كه آن را ناخوش مى‏دارد كه خود بر دو قسم است:

اوّل- إضرار و زيان ديدن به سبب امرى خارجى، مثل كسى كه تهديد و زده مى‏شود و براى اينكه رام شود تحت فشار قرار مى‏گيرد كه آن كار بر او بار شود، چنانكه گفت:

(ثُمَ‏ أَضْطَرُّهُ‏ إِلى‏ عَذابِ النَّارِ- 126/ بقره) (ثُمَ‏ نَضْطَرُّهُمْ‏ إِلى‏ عَذابٍ غَلِيظٍ- 24/ لقمان) دوّم- زيان ديدن يا اضرار به سببى درونى كه از نفس انسان است، يا بوسيله فشار و نيرويى است كه امكان نابودى و اتلاف براى دفع و چاره جويى آن نيرو به او دست نمى‏دهد مثل كسى كه مقهور شهوت يا خمر يا قمار است و بر او غلبه دارد و يا با فشار نيروى زيانمندى كه چاره‏اى و راهى براى دفع آن برايش فراهم مى‏شود مثل كسيكه گرسنگى او را به سختى مى‏افكند. و به خوردن گوشت مردار ناچار مى‏شود و بر اين معنى گفت:

(أَمَّنْ يُجِيبُ‏ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ‏- 62/ نمل) (فَمَنِ‏ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ- 173/ بقره) (فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ- 3/ مائده) كه در تمام موارد فوق آن حالت عموميّت را دارد چنانكه گفته مى‏شود ضَرُورِيّ‏ سه گونه است:

1- ناچارى و الزامى كه به طريق زور و جبر است نه به اختيار، مثل درختى كه‏ باد شديدى آن را به حركت در مى‏آورد و ضرورتا يا جبرا متحرّك است 2- نياز و الزامى كه وجودش بدست نمى‏آيد مگر به صورت ضرورى مثل غذاى ضرورى در حفظ بدن براى انسان.

3- ضَرُورِيّ‏ در چيزى گفته مى‏شود كه خلافش ممكن نيست مثل اينكه گفته شود: جسمى واحد در دو مكان و در يك حالت وجود دارد كه صحيح نيست (زيرا جسم واحد در يك حالت فقط در يك مكان امكان وجود دارد، خلافش صحيح نيست كه در دو مكان باشد).

الضَّرَّة: بن انگشتان و پستان و نيز چربى و دنبه گوسفندان كه از پشتش آويخته است.^[۱]

«ضُرَّ»