ضرر (ریشه)

از قرآن پدیا
نسخهٔ تاریخ ‏۱۹ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۳۷ توسط Tabasi (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

ریشه «ضرر» (ḌRR)؛ ضرر، بدی و بدحالی. این ریشه جمعا 74 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.

معنای لغوی

ضرر: در قرآن مجيد ضر بفتح و ضم (ض) هر دو آمده است. ولى ضَرّ بفتح (ض) پيوسته مقابل نفع آمده، مثل‏ «لا يَمْلِكُ لَكُمْ‏ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً» مائده: 76. «يَدْعُوا لَمَنْ‏ ضَرُّهُ‏ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ» حج: 13. بر خلاف ضُرّ بضم (ض) كه هيچوقت با نفع يكجا نيامده است مثل‏ «يا أَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ ...» يوسف: 88. راغب در مفردات و جوهرى در صحاح ضرّ بضم (ض) را بد حالى گفته‏اند. «الضُّرُّ: سُوءُ الْحَالِ»

ضرر: اسم است بمعنى بد حالى و نقصان. جمع آن اضرار ميباشد (اقرب) در مجمع آنرا نقصان معنى كرده و فرمايد: آن هر چيزى است كه ضرر كند و نقصان رساند مثل كورى، مرض، علت. «لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي‏ الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ» نساء: 95. مراد از اولى الضرر كسانى است كه نقص عضوى يا علل ديگرى دارند كه نميتوانند بجهاد روند (قاموس قرآن، ج4، ص176-177).

ساخت‌های صرفی در قرآن

ضَرَّ (فعل مجرد): 19 بار

ضارّ (اسم فاعل): 2 بار

ضَرَر (اسم): 11 بار

ضُرّ (اسم): 19 بار

ضَرّاء (اسم): 9 بار

اِضطَرَّ (فعل باب افتعال): 7 بار

مُضطَرّ (اسم مفعول، باب افتعال): 1 بار

ضارَّ (فعل باب مفاعله): 3 بار

ضِرار (مصدر باب مفاعله): 2 بار

مُضارّ (اسم مفعول، باب مفاعله): 1 بار

ریشه‌شناسی

زبان لفظ لفظ با آوانویسی عربی معنای انگلیسی معنای فارسی توضیح منبع
قرآن ضَرَّ ضَرَّ ضَرَّ ضرر: در قرآن مجيد ضر بفتح و ضم (ض) هر دو آمده است قاموس قرآن، ج‏4، ص: 176
آفروآسیایی *ĉ̣ayr- ضیر be hostile خصمانه بودن
سامی *ṣ̂arr- 1, *ṣ̂rr- 2, 3 ضرر 'enemy' 1, 'be hostile' 2, 'inflict harm' 3 "دشمن" 1، "خصومت داشتن" 2، "ضرر وارد کردن" 3
اکدی ṣerru 1 صِررُ 'Feindschaft; Feind' دشمنی؛ دشمن» (CAD ṣ, 137)

(AHw., 1093)

اگاریتی ṣr-t 1 صر-ت  (DUL, 792)

(DUL\ 79)

فنیقی ṣrt صرت 'fellow wife' "همسر همکار" (T 281)
عبری ṣar 1, ṣwr 2 صَر  صور  (KB deutsch, 984-5)

(KB deutsch, 952)

آرامی Samal *ṣr, DA Pl. abs. ḳrn 1   صر\  قرن  (HJ, 974)
آرامی بایبل Bib. *ʕar   عَر 'Widersacher' دشمن (KB deutsch, 1762)
آرامی یهودی JPA ʕrr   عرر 'to make an objection, protest, to make a claim against someone', ʕrʕr'to contest' "مخالفت کردن، اعتراض کردن، ادعا کردن بر علیه کسی"، "رقابت" (Sokoloff 421)

(Sokoloff 420)

عربی جنوبی Sab. ḍr 1; ḍrrw 2; Qat. ḍr   ضر \ ضررو    ضر 'war', Min. ḍr 'guerre' جنگ (SD, 42)

(Ricks, 140)

(LM, 31)

گعز ḍar 1, ḍrr 2 ضَر \ ضرر  (LGz., 152)

(L.\ 5)

مهری źǝr ضر 'to harm' آسیب رساندن (JM, 477)
جبالی ź_err ضِرر 'to harm' آسیب رساندن (JJ, 326)
حرصوصی źer/yeźráwr ضِر/یِضرَور 'to harm' آسیب رساندن (JH, 152)
سقطری ḍér(r) ضِر(ر) 'battre' کوبیدن (LS, 364)
عربی ḍrr ضرر
عربی جدید ḍar 1 ضَر

منابع

ضرر (واژگان)

منابع ریشه شناسی 2