ربب (ریشه)
ریشه «ربب» (RBB)؛ این ریشه در اصل به‌معنای بزرگ و زیاد است. این ریشه و ساخت‌های گوناگونش 980 بار در قرآن کریم آمده است.
معنای لغوی
ربّ: تربيت كردن «رَبَّ الصَّبِيَ رَبّاً: رَبَّاهُ حَتَّى أَدْرَكَ» يعنى بچه را تربيت كرد تا برشد رسيد. هم چنين اطلاق كلمه ربّ بر خداوند سبحان مبيّن اين معنى است.
در بعضى از آيات ربّ بر غير خدا اطلاق گرديده است مثل «وَ قالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ» يوسف: 42. يعنى يوسف بيكى از آندو كه گمان ميكرد نجات خواهد يافت گفت: مرا نزد رئيس خود ياد كن.
رَبَائِبُ: جمع ربيبه و آن نادخترى است. «وَ رَبائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ ...» نساء: 23. يعنى ربيبههاى شما كه در كنار شمايند برايتان حرام ميباشند.
ربّيون: «وَ كَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ» آل عمران: 146. ربّي بكسر اول مثل ربّانى كسى است كه مخصوص بخدا باشد و بغير خدا مشغول نشود
رَبَّانِيُّونَ: «وَ لكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِما كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتابَ وَ بِما كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ» آل عمران: 79 (قاموس قرآن، ج3، ص42-45).
ساخت‌های صرفی در قرآن
رَبّ (اسم): 975 بار
رَبائِب (جمع رَبیبَۀ): 1 بار
رِبِّیّون (جمع رِبِّی): 1 بار
رَبّانیّون (جمع ربّانیّ): 3 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | رَبّ | رَبّ | رَبّ | ربّ: تربيت كردن «رَبَّ الصَّبِيَ رَبّاً: رَبَّاهُ حَتَّى أَدْرَكَ» يعنى بچه را تربيت كرد تا برشد رسيد | قاموس قرآن، ج3، ص: 42 | |
| آفروآسیایی | *rabb- | ربب | big | بزرگ | ||
| سامی | *rabb- | ربب | big | بزرگ | ||
| اکدی | rabû | رَبُ | ||||
| اگاریتی | rb, rabbu | رب\ رَببُ | ||||
| فنیقی | rb | رب | 'big, many' | "بزرگ، بسیاری" | ||
| عبری | rab | رَب | 'many' | 'زیاد' | ||
| آرامی | Pal rb | رب | ||||
| آرامی بایبل | rab | رَب | ||||
| سریانی | rabb- | رَبب- | ||||
| آرامی جدید | Urm rāb- | رَب- | 'many' | 'زیاد' | ||
| مندایی | rba | ربَ | ||||