شکافتن (مترادف): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←«فلق») |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
=== «انفطر/تفطر» === | === «انفطر/تفطر» === | ||
اصل فَطْر شكاف طولى است يعنى چيزى را از درازا بريدن، افعالش: | |||
فَطَرَ فلانٌ كذا فَطْراً و أَفْطَرَ هو فُطُوراً و انْفَطَرَ انْفِطَاراً است: | |||
آن را شكافت و دو نيمه شد. | |||
در آيه: هَلْ تَرى مِنْ فُطُورٍ (3/ ملك)يعنى آيا در آسمانها شكافى و اختلالى مىيابى. | |||
معنى واژه- فَطْر- يعنى فاصله و شكاف يا عيب و اختلال كه گاهى بر طريق فساد است و گاهى بر طريق صلاح، در آيه گفت: | |||
السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ كانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا (18/ مزمل). | |||
فَطَرْتُ الشاةَ: با دو انگشت گوسپند را دوشيدم: | |||
فَطَرْتُ العجينَ: در وقتى است كه آرد را با آب مخلوط كرده و همان وقت بدون تخمير شدن آنرا بپزى قبل از اينكه خمير ور آمده باشد، و از اين معنى است واژه- فِطْرَة. | |||
فَطَرَ اللّهُ الخلقَ: همان ايجاد و آفريدن و ابداع آن است بر طبيعت و شكلى كه آماده فعلى و كارى باشد پس آيه: فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها (30/ روم) اشارهاى از خداى تعالى است به آنچه را كه ابداع نموده و آفريده است و در آنچه كه در وجود مردم از گرايش به شناخت خداى تعالى متمركز ساخته و نهاده است. | |||
فِطْرَة اللّه- همان نيرو و توانى است كه در انسان براى شناختن ايمانى كه در آيات زير اشاره ميشود تمركز داده است كه گفت: | |||
وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ (87/ زخرف). | |||
الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (1/ فاطر) | |||
الَّذِي فَطَرَهُنَ (56/ انبياء). | |||
وَ الَّذِي فَطَرَنا (76/ طه) يعنى ما را ابداع و ايجاد كرد. | |||
و در آيه: السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ (18/ مزمل) صحيح است كه- انْفِطَار- اشاره به قبول چيزى باشد كه آن را ابداع كرده و بر ما بخشيده و افاضه نموده است. | |||
فِطْر: ترك كردن روزه است، فعلش- فَطَرْتُهُ و أَفْطَرْتُهُ و أَفْطَرَ هو- است. | |||
قارچ يا سماروخ را هم- فطر- گفتهاند زيرا زمين را بسرعت مىشكافد و از آن خارج ميشود.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج3، ص: 73-71</ref> | |||
=== «فلق» === | === «فلق» === | ||
الفَلَقُ: دو تكه شدن چيزى است با جدا شدن بعضى از آن از بعض ديگر. | |||
فعلش فَلَقْتُهُ، فَانْفَلَقَ- است، در آيات:فالِقُ الْإِصْباحِ (96/ انعام).إِنَّ اللَّهَ فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوى (95/ انعام). فَانْفَلَقَ فَكانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ (63/ شعراء) | |||
و نيز- فلق- زمين و فاصله ميان دو پشته و كوه، در آيه: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِ الْفَلَقِ (1/ فلق) يعنى صبحگاه (كه گوئى از شكافته شدن تاريكى ظاهر ميشود). | |||
و نيز گفته شده- فلق- نهرهايى است كه در آيه: أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَراراً وَ جَعَلَ خِلالَها أَنْهاراً (61/ نمل) يادآورى شده است و يا «فلق» در سوره (نمل) كلمهاى است كه خداوند موسى را با آن تعليم داد و سپس دريا را با آن شكافت. | |||
الفِلْقُ: كار شگفت و عجيب و- فَيْلَق- هم همانست. | |||
فِلْق- همان مَفْلُوق است مثل- نكث- كه براى شكسته شده و منكوث بكار ميرود. | |||
فَيْلَق و فَالِق: فاصله ميان دو كوه و نيز فاصله ميان دو كوهان شتر.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج3، ص: 94-93</ref> | |||
=== «صدع» === | === «صدع» === | ||
الصَّدْع: شكاف و شكستگى در اجسام سخت، مثل شيشه آهن و مانند آنها. | |||
صَدَعْتُهُ فَانْصَدَعَ و صَدَّعْتُهُ فَتَصَدَّعَ: شكستن و شكسته شد. | |||
آيه: (يَوْمَئِذٍ يَصَّدَّعُونَ- 43/ روم): (روزى كه جدا مىشوند). | |||
و از اين معنى است- صَدَعَ الامر: جدايش كرد كه استعاره شده است. و آيه: (فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَر 94/ حجر). | |||
و نيز- صُدَاع- به طور استعاره، سر درد شديد است كه شبيه به تركيدگى و شكافته شدن سر است، كه از شدّت درد آنچنان حسّ مىشود. | |||
آيه: (لا يُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لا يُنْزِفُونَ- 19/ واقعه). | |||
(از نوشيدن نوشيدنيهاى بهشتى نه به سر درد دچار مىشوند و نه عقل خويش از دست دهند) و از اين معنى است: | |||
صَدِيع: طلوع فجر. | |||
صَدَعْتُ الفلاة: بيابان را پيمودم و قطع طريق كردم. | |||
تَصَدَّعَ القوم: آن مردم پراكنده شدند.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 382-381</ref> | |||
=== «تمیّز» === | === «تمیّز» === | ||
مَيْز و تَمْيِيز- جدا كردن معنى در متشابهات است كه يكى را بر ديگرى تميز ميدهند. افعال اين واژه: مَازَهُ يَمِيزُ مَيْزاً و تَمْيِيزاً- است گفت: | |||
لِيَمِيزَ اللَّهُ- الانفال/ 38 كه لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ- الانفال/ 37 خوانده شده- تميز- بدون معنى است كه يكى براى جدا كردن- و ديگرى بمعنى نيروئى كه در مغز انسان وجود دارد كه تميز ميدهد، و معانى را استنباط ميكند- چنانكه ميگويند- فلان لا تَمِيزَ له- او نيروى تميز و تشخيص ندارد. | |||
باب- انْمَازَ و امْتَازَ- هم دارد، در آيه گفت: وَ امْتازُوا الْيَوْمَ- يس/ 59 فعل- تَمَيَّزَ- هم مطاوع مَازَ است: پذيرش تميز و تشخيص يعنى جدا و بريده شد. گفت: تَكادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ- الملك/ 8 نزديك بود از هم جدا شود و حياتش منقطع شود.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 269-268</ref> | |||
==ارجاعات== | ==ارجاعات== | ||
[[رده:فرهنگنامه مترادفات قرآن]] | [[رده:فرهنگنامه مترادفات قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۱۲
مترادفات قرآنی شکافتن
مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از «انفطر/تفطر»، «فلق»، «صدع»، «تمیّز».
مترادفات «شکافتن» در قرآن
| واژه | مشاهده ریشه شناسی واژه | مشاهده مشتقات واژه | نمونه آیات |
|---|---|---|---|
| انفطر | ریشه فطر | مشتقات فطر | تَكَادُ ٱلسَّمَٰوَٰتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنشَقُّ ٱلْأَرْضُ وَتَخِرُّ ٱلْجِبَالُ هَدًّا
|
| فلق | ریشه فلق | مشتقات فلق | فَأَوْحَيْنَآ إِلَىٰ مُوسَىٰٓ أَنِ ٱضْرِب بِّعَصَاكَ ٱلْبَحْرَ فَٱنفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرْقٍ كَٱلطَّوْدِ ٱلْعَظِيمِ
|
| صدع | ریشه صدع | مشتقات صدع | وَٱلْأَرْضِ ذَاتِ ٱلصَّدْعِ
|
| تمیّز | ریشه میز | مشتقات میز | تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ ٱلْغَيْظِ كُلَّمَآ أُلْقِىَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَآ أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ
|
معانی مترادفات قرآنی شکافتن
«انفطر/تفطر»
اصل فَطْر شكاف طولى است يعنى چيزى را از درازا بريدن، افعالش:
فَطَرَ فلانٌ كذا فَطْراً و أَفْطَرَ هو فُطُوراً و انْفَطَرَ انْفِطَاراً است:
آن را شكافت و دو نيمه شد.
در آيه: هَلْ تَرى مِنْ فُطُورٍ (3/ ملك)يعنى آيا در آسمانها شكافى و اختلالى مىيابى.
معنى واژه- فَطْر- يعنى فاصله و شكاف يا عيب و اختلال كه گاهى بر طريق فساد است و گاهى بر طريق صلاح، در آيه گفت:
السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ كانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا (18/ مزمل).
فَطَرْتُ الشاةَ: با دو انگشت گوسپند را دوشيدم:
فَطَرْتُ العجينَ: در وقتى است كه آرد را با آب مخلوط كرده و همان وقت بدون تخمير شدن آنرا بپزى قبل از اينكه خمير ور آمده باشد، و از اين معنى است واژه- فِطْرَة.
فَطَرَ اللّهُ الخلقَ: همان ايجاد و آفريدن و ابداع آن است بر طبيعت و شكلى كه آماده فعلى و كارى باشد پس آيه: فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها (30/ روم) اشارهاى از خداى تعالى است به آنچه را كه ابداع نموده و آفريده است و در آنچه كه در وجود مردم از گرايش به شناخت خداى تعالى متمركز ساخته و نهاده است.
فِطْرَة اللّه- همان نيرو و توانى است كه در انسان براى شناختن ايمانى كه در آيات زير اشاره ميشود تمركز داده است كه گفت:
وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ (87/ زخرف).
الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (1/ فاطر)
الَّذِي فَطَرَهُنَ (56/ انبياء).
وَ الَّذِي فَطَرَنا (76/ طه) يعنى ما را ابداع و ايجاد كرد.
و در آيه: السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ (18/ مزمل) صحيح است كه- انْفِطَار- اشاره به قبول چيزى باشد كه آن را ابداع كرده و بر ما بخشيده و افاضه نموده است.
فِطْر: ترك كردن روزه است، فعلش- فَطَرْتُهُ و أَفْطَرْتُهُ و أَفْطَرَ هو- است.
قارچ يا سماروخ را هم- فطر- گفتهاند زيرا زمين را بسرعت مىشكافد و از آن خارج ميشود.[۱]
«فلق»
الفَلَقُ: دو تكه شدن چيزى است با جدا شدن بعضى از آن از بعض ديگر.
فعلش فَلَقْتُهُ، فَانْفَلَقَ- است، در آيات:فالِقُ الْإِصْباحِ (96/ انعام).إِنَّ اللَّهَ فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوى (95/ انعام). فَانْفَلَقَ فَكانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ (63/ شعراء)
و نيز- فلق- زمين و فاصله ميان دو پشته و كوه، در آيه: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِ الْفَلَقِ (1/ فلق) يعنى صبحگاه (كه گوئى از شكافته شدن تاريكى ظاهر ميشود).
و نيز گفته شده- فلق- نهرهايى است كه در آيه: أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَراراً وَ جَعَلَ خِلالَها أَنْهاراً (61/ نمل) يادآورى شده است و يا «فلق» در سوره (نمل) كلمهاى است كه خداوند موسى را با آن تعليم داد و سپس دريا را با آن شكافت.
الفِلْقُ: كار شگفت و عجيب و- فَيْلَق- هم همانست.
فِلْق- همان مَفْلُوق است مثل- نكث- كه براى شكسته شده و منكوث بكار ميرود.
فَيْلَق و فَالِق: فاصله ميان دو كوه و نيز فاصله ميان دو كوهان شتر.[۲]
«صدع»
الصَّدْع: شكاف و شكستگى در اجسام سخت، مثل شيشه آهن و مانند آنها.
صَدَعْتُهُ فَانْصَدَعَ و صَدَّعْتُهُ فَتَصَدَّعَ: شكستن و شكسته شد.
آيه: (يَوْمَئِذٍ يَصَّدَّعُونَ- 43/ روم): (روزى كه جدا مىشوند).
و از اين معنى است- صَدَعَ الامر: جدايش كرد كه استعاره شده است. و آيه: (فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَر 94/ حجر).
و نيز- صُدَاع- به طور استعاره، سر درد شديد است كه شبيه به تركيدگى و شكافته شدن سر است، كه از شدّت درد آنچنان حسّ مىشود.
آيه: (لا يُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لا يُنْزِفُونَ- 19/ واقعه).
(از نوشيدن نوشيدنيهاى بهشتى نه به سر درد دچار مىشوند و نه عقل خويش از دست دهند) و از اين معنى است:
صَدِيع: طلوع فجر.
صَدَعْتُ الفلاة: بيابان را پيمودم و قطع طريق كردم.
تَصَدَّعَ القوم: آن مردم پراكنده شدند.[۳]
«تمیّز»
مَيْز و تَمْيِيز- جدا كردن معنى در متشابهات است كه يكى را بر ديگرى تميز ميدهند. افعال اين واژه: مَازَهُ يَمِيزُ مَيْزاً و تَمْيِيزاً- است گفت:
لِيَمِيزَ اللَّهُ- الانفال/ 38 كه لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ- الانفال/ 37 خوانده شده- تميز- بدون معنى است كه يكى براى جدا كردن- و ديگرى بمعنى نيروئى كه در مغز انسان وجود دارد كه تميز ميدهد، و معانى را استنباط ميكند- چنانكه ميگويند- فلان لا تَمِيزَ له- او نيروى تميز و تشخيص ندارد.
باب- انْمَازَ و امْتَازَ- هم دارد، در آيه گفت: وَ امْتازُوا الْيَوْمَ- يس/ 59 فعل- تَمَيَّزَ- هم مطاوع مَازَ است: پذيرش تميز و تشخيص يعنى جدا و بريده شد. گفت: تَكادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ- الملك/ 8 نزديك بود از هم جدا شود و حياتش منقطع شود.[۴]