حمر (حِمار)

ریشه «حمر» (ḤMR)؛ الاغ، خر. این واژه 5 بار در قرآن کریم آمده است.

معنای لغوی

حمار: خر. مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ‏ الْحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً جمعه: 5. جمع آن در قرآن حمر (بر وزن عنق) و حمير آمده است مثل‏ وَ الْخَيْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوها ... نحل: 8 كَأَنَّهُمْ‏ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ مدّثر: 50 گوئى خران رم كرده‏اند كه از شير گريخته‏اند (قاموس قرآن، ج2، ص181).

ساخت‌های صرفی در قرآن

حِمار (جمع: حُمُر، حَمیر): 5 بار

ریشه‌شناسی

زبان	لفظ	لفظ با آوانویسی عربی	معنای انگلیسی	معنای فارسی	توضیح	منبع
قرآن	حِمار	حِمار	حِمار	حمار: خر		قاموس قرآن، ج‏2، ص: 181
آفروآسیایی	*ḥi/umār- (?)	حمر	ass; zebra	الاغ، گورخر
آفروآسیایی
سامی	*ḥimār-	حمر	donkey	الاغ
سامی	*yaḥmūr-	یحمر	kind of wild hoofed animal	نوعی حیوان سُم دار وحشی
اکدی	imēru	ِمِرُ	'donkey, male donkey' OAkk. on	"خر، الاغ نر"		[CAD i 110], [AHw. 375]. In OAkk. (outside proper names) only as the logogram ANS̆E, the earliest syllabic attestations belong to the OA letters. Note that in the MA text LKA 622,5 imēru denotes a wild ass (i-me-ri šadî). In lexical lists imēru is used to denote a mechanical device of a ship (GIS̆.ANS̆E.MÁ = imēri elippi) as well as a part of a battering ram (GIS̆.ANS̆E.GUD.SI.AS̆ = imēri MIN; cf. WS parallels below). As name of a measure (homer) i. is found in Mari, MA, NA and Nuzi (apparently northern Mesopotamian usage no doubt connected with or influenced by the WS practice for which see elsewhere below).
اگاریتی	ḥmr	حمر	'asno' 'because of the braying of his asses'). As name of a measure thought to occur in 5.3 (ḥmr w ʔizml ʔaḥt	خر		[DLU 177]. Widely used in administrative texts but almost never found in literary passages (the only exception seems to be 1.14 III 17 lḳl nhḳt ḥmrh
اگاریتی	yḥmr	یحمر	'corzo'	گوزن کوچک'		[DLU 525]. Not fully reliable since the term is a hapax in KTU 1.6 I 28 and y is broken (
عبری	ḥămōr	حَمُر	'he-ass'	"الاغ نر"		[KB 327], pB. [Ja. 476] (also f. ḥămōrā
عبری	yaḥmūr	یَحمُر	'roebuck' 'a species of deer, fallow-deer'	"روباک" "گونه ای از گوزن، گوزن آیش"		[KB 407], pB.
آرامی	Off. ḥmr	حمر	'donkey, ass; f. she-ass'	'خر، الاغ; الاغ ماده		[HJ 383] (cf. [PY XXXV],
آرامی	Sam. yḥmwr	یحمور	'an animal'	"یک حیوان"		[Tal 341].
آرامی یهودی	ḥămārā (f. ḥămārtā)	حَمَرَ ( حَمَرتَ)	'ass' 'donkey; a mechanical contrivance'	"الاغ" 'خر; یک وسیله مکانیکی		[Ja. 480], ḥămār
آرامی یهودی	yaḥmūrā (f. yaḥmurtā)	یَحمُرَ ( یَحمُرتَ)	'fallow-deer'	'گوزن زرد'		[Ja. 575], [Levy WT I 332],
سریانی	ḥmārā	حمَرَ	'asinus', ḥmārtā 'asina'	الاغ		[Brock. 241],
سریانی	yaḥmūrā	یَحمُرَ	'antilopa, al. cervus dama'	بز کوهی، آهوی ماده		[Brock. 241], [PS 1591].
مندایی	hamara	هَمَرَ	'pack-animal, ass, donkey'  'jackass'	"گله حیوان، الاغ، الاغ نر"		[DM 122], also humar
مندایی	iamuria (pl.)	َِمُرَِ ()	'kids, lambs, calves, young of animals'	بچه ها، بره ها، گوساله ها، بچه های حیوانات		[DM 186]. Note the meaning shift.
عربی جنوبی	Sab. ḥmr	حمر	'ass; wild ass, onager'  'âne; âne sauvage'	'الاغ; الاغ وحشی، گورخر '		[SD 68]. Min. ḥmr
عربی	ḥimār-	حِمَر-	'âne; âne sauvage, onagre', ḥimārat- 'ânesse'	الاغ; الاغ وحشی		[BK 1 491],
عربی	yaḥmūr-	یَحمُر-	'espèce d'antilope appelée baḳaru-l-waḥši; onagre'	گونه ای از بز کوهی		[BK 1 491], [Fr. I 425],

منابع

حمر (واژگان)

منابع ریشه شناسی 2