سحر

سِحر؛ معادل لفظ فارسى جادو به معناى فريفتن، خدعه كردن و باطل را به صورت حق جلوه دادن. سحر و جادو به سبب آثار حقیقی‌ای که از خود بر روح و جسم انسان‌ها به جا می‌گذارد، در احکام اسلامی حرام و مراجعه به آن طبق روایات شیعه، مذموم و مساوی با کفر و شرک است. بی‌توجهی به این سنخ امور، اعتماد به قدرت لایزال الهی، استفاده از قدرت «عقل» در تدبیر امور زندگی و براساس روایات، استفاده از ذکر شریف «بسم الله الرحمن الرحیم» و نیز خواندن چهار سوره‌ای که با کلمه «قُل» شروع شده و پرداخت صدقه به عنوان راهکارهای مقابله با سحر و جادو موثر هستند.

تعاریف و مفهوم ‌شناسی

تعریف سحر

سحر چیزی است که امری غیرواقعی را با استفاده از ابزار و اسبابی چون اسباب خفیه، فریب و ظاهرسازی واقعی جلوه دهد؛ بنابراین واقعی جلوه دادن هر امری، سحر نیست ضمن اینکه میان فقها و لغویون در تعریف آن اختلاف زیاد است.

مفهوم ‌شناسی لغوی و اصطلاحی

مفهوم ‌شناسی لغوی سحر

«سحر» در لغت، به هشت معنا آمده که مهم ترین آن ها عبارت است از: 1. خدعه و نیرنگ و شعبده و تردستى و به تعبیر قاموس اللغة، «سحر» یعنى خدعه کردن; 2. کلُّ ما لطفَ و دَقَّ»; آنچه عواملش نامرئى و مرموز باشد. مفردات راغب به سه معنا اشاره کرده است: الف. خدعه و خیالاتِ بدون حقیقت و واقعیت; همانند شعبده و تردستى; ب. جلب شیطان ها از راه هاى خاص و کمک گرفتن از آنان; ج. تغییر ماهیت و شکل اشخاص و موجودات; مثلاً، تبدیل انسان به حیوان که البته این نوع از سحر نوعی خیال پردازی است و واقعیت ندارد.

مفهوم ‌شناسی اصطلاحی سحر

«سحر» نوعی اعمال خارق ‌العاده است که آثاری از خود در وجود انسان‌ها به جا می‌گذارد و گاه تنها جنبه روانی و خیالی دارد. اثر سحر فقط در چشم و ذهن طرف است نه تصرف در صورت و جنس شیء.

حقیقت و چیستی سحر

سحر و جادو یک واقعیت است که حقیقت آن در دانشی بنام «علوم غریبه» مطرح است. البته در بسیاری از موارد در نسبت دادن اتفاقات به جادو زیاده‌روی می‌شود، هر چند در آیات و روایات وجود سحر و جادو تأیید می‌شود اما میدان عمل ساحران تا آن اندازه باز نیست که بتوان هرچیزی را به سحر و جادو نسبت داد.

حکم سحر و شعبده

سحر حرام است زیرا اگر چه امری غیرواقعی به فرد تلقین می‌شود ولی آثار آن واقعی است (مانند داستان سحر فرعون که دخل و تصرف در ذهن بیننده کردند و اثر واقعی آن یعنی ترساندن کسانی بود که طرفدار موسی بودند و یا تمایل داشتند به او ایمان بیاورند). اما تردستی و شعبده‌بازی امری واقعی است و در این دسته قرار نمی‌گیرد.

حکم مراجعه به سحر و جادو

مراجعه به سحر، جادو و رمالی در تفكر شيعه و روايات مساوی با كفر و شرك است و در طول تاريخ همواره دو خط انبيای الهی و دشمنان انبياء رو در روی هم بوده‌اند. انسان‌ها از دو پيامبر درونی و بيرونی پيروی می‌كنند كه پيامبر بيرونی يا همان عقل پرهيز از خرافه و جهل را توصيه می‌كند.

دیدگاه اسلام درباره سحر

فقهای اسلام معتقدند که جادوگری و اعمال ساحرانه حرام است و روایات بسیاری نیز در این باره وارد شده‌ است؛ امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «من تعلم شیئا من‌السحر قلیلا او کثیرا فقد کفر و کان آخر عهده بربه»؛ کسی که سحر بیاموزد، کم یا زیاد کافر شده‌ است و رابطه او با خداوند به کلی قطع می‌شود. در حدیثی آمده که یکی از جادوگران و ساحران که زندگی‌اش بدان وسیله اداره می‌شد به حضور امام صادق(ع) رسید و عرض کرد که حرفه‌ام سحر بوده و در برابر آن اجرت دریافت می‌کنم و خرج زندگی‌ام نیز از همین منبع تامین می‌شود و با همین پول به حج مشرف شده‌ام و اکنون توبه کردم آیا راه نجاتی دارم؟ و حضرت به او فرمود که «عقده سحر را بگشا ولی گره جادوگری مزن».بنابراین به فرموده امام صادق(ع) آموختن سحر برای گشودن گره آن و ابطال سحر ایرادی ندارد. در یک نگاه کلی می‌توان گفت، سحر کفر است و تعلیم دهنده و بکارگیرنده آن کافر شمرده شده‌اند. با توکل بر خداوند و دعا به درگاه او می‌توان از تاثیر سحر درامان ماند. جدایی انداختن بین همسران، چه به وسیله و چه از راه‌های دیگر، کاری حرام و ناپسند است و باید از آن دوری کرد.

سحر در قرآن

۵۱ مورد کلمه «سحر» و مشتقات آن در سوره‌های قرآن کریم در بیان سرگذشت پیامبران الهی مطرح شده‌ است؛ سحر در آیه «قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِيُّهُمْ يُخَيَّلُ إِلَيْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى»؛ (طه/ ۶۶) به معنای «ریسمان‌ها و عصاهای جادوگران زمان موسی است که در اثر سحر خیال می‌شد حرکت می‌کنند». سحر در آیه «قَالَ أَلْقُوا فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ؛ (اعراف/۱۱۶) به معنای «هنگامی که ریسمان‌ها را انداختند چشم‌های مردم را سحر کردند و آن‌ها را ارعاب کردند»، است؛ به طور کلی از این آیات فهمیده می‌شود که سحر حقیقتی ندارد که بتوان در اشیا تصرفی کند و اثر بگذارد، بلکه ساحران با سحرخود چنین جلوه ‌ای به ذهن مخاطب می‌دادند.

سحر از منظر روایات

از منظر روایات نیز، سحر و جادوگری به شدت سرکوب شد. امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «مَنْ تَعلّم شَیْئاً مِن السِحر قَلیلاً او کثیراً فقد کفر و کان آخر عهده بربّه» «کسی که سحر بیاموزد، کم یا زیاد کافر شده است، و رابطه او با خدا به کلی قطع می‌شود.» در حدیث دیگر آمده است که امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرموده‌: «السّاحرُ ملعوُنٌ.... وَ السّاحِرُ کالکافر، وَ الکافر فی النار». ساحر ملعون است و ساحر همانند کافر است و کافر در آتش است (پس ساحر هم در آتش است) در این راستا، روایات بسیاری نقل شده است.

راهکارهای مقابله با سحر و جادو

برخی راهکارها در رویارویی و ابطال سحر و جادو توصیه شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

۱- بی‌توجهی به این سنخ امور تا از شکل‌گیری هر توهمی جلوگیری شود.

۲- اعتماد به قدرت لایزال الهی.

۳- استفاده از قدرت «عقل» در تدبیر و استحکام بخشیدن به همه امور زندگی مانند تحصیل، ازدواج، مسکن، شغل و ... ، تا از دسترس نیروهای شیطانی محفوظ ماند.

۴- براساس روایات قابل اعتماد، استفاده از ذکر شریف «بسم الله الرحمن الرحیم» و نیز چهار سوره‌ای که با کلمه «قُل» شروع شده، موثر است.

۵- بر حسب فرمایش معصومین(ع)، پرداخت صدقات پی‌درپی، نیز برای دوری از آفات سحر توصیه شده است.

تفاوت سحر و معجزه

در مبحث تفاوت‌های سحر و جادو مشخص می‌شود كه:

ـ سحر قابل تعليم و انتقال از شخصی به شخص ديگر است و اينگونه نيست كه فقط يك نفر از عهده آن برآيد، اما معجزه قابل تعلیم نیست.

_ قدرتی كه ساحر دارد نتيجه تمرين‌های هفته‌ها، ماه‌ها و سال‌های متمادی بوده و با تمركز به شكلی خاص و يا با رياضت‌های طولانی مدت از قبيل نخوردن، نياشاميدن، نخوابيدن و اعمال و تمارين غير شرعی ديگر به دست آورده است در حالی‌كه معجزه به سبب ارتباط با خدا به دست آورده می شود.

ـ از تمايزات بارز سحر، اهداف شوم و دنيوی ساحران و شعبده بازان است. ساحران با سحر قصد فريب و اخاذی عوام را دارند و مردمی ساده لوح را دور خود جمع می‌كنند تا با اعمالی خارق عادت نظر آن ها را جلب كنند و كسب مقام، شهرت و مال كنند. اهداف انبياء از معجزه چیزی جدای از این خواست های آلوده دنیایی است.

ـ سحر و جادو تحت مقوله‌ای به‌عنوان باطل سحر امری فناپذير و زوال‌پذير دانسته شده، ولی در مقابل معجزه امری است با تاثيری پايدار. مثلاً قرآن‌كريم يك معجزه است و نه تنها تا ابد ماندگار است، بلكه هم‌چون گذشته مبارزه طلبی می‌كند و هم‌چنان كسی را يارای هماوردی با آن نيست.

منابع

پژوهشکده باقر العلوم

ویکی پرسش