سنگ (مترادف)
مترادفات قرآنی سنگ
مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از «حجر»، «حصب»، «سجیل».
مترادفات «سنگ» در قرآن
| واژه | مشاهده ریشه شناسی واژه | مشاهده مشتقات واژه | نمونه آیات |
|---|---|---|---|
| حجر | ریشه حجر | مشتقات حجر | ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُم مِّنۢ بَعْدِ ذَٰلِكَ فَهِىَ كَٱلْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ ٱلْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ ٱلْأَنْهَٰرُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ ٱلْمَآءُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ ٱللَّهِ وَمَا ٱللَّهُ بِغَٰفِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
|
| حصب | ریشه حصب | مشتقات حصب | فَكُلًّا أَخَذْنَا بِذَنۢبِهِۦ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَمِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ ٱلصَّيْحَةُ وَمِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ ٱلْأَرْضَ وَمِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا وَمَا كَانَ ٱللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَٰكِن كَانُوٓا۟ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ
|
| سجیل | ریشه سجل | مشتقات سجل | فَلَمَّا جَآءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَٰلِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ
|
معانی مترادفات قرآنی سنگ
«حجر»
الحَجَر، سنگ يا مادّه سختى كه معروف است، جمعش أَحْجَار و حِجَارَة.
خداى تعالى گويد: (وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ- 24/ بقره) گفته شده، حجارة- در اين آيه، سنگ گوگرد است و بلكه عينا همان سنگ است كه بخاطر عظمت و حالت آن آتش كه با انسان و سنگ افروخته مىشود و بر خلاف آتش دنياست، زيرا چنانكه گفته شده آتش دنيا امكان ندارد كه با سنگ مشتعل شود هر چند كه بعد از افروختن در آن مؤثّر باشد و نيز گفتهاند منظور از سنگ يا حجاره اشاره به كسانى است كه در پذيرش حقّ چون سنگ سخت و حق ناپذير بودهاند چنانكه در آيه ذيل وصفشان كرده كه: (فَهِيَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً- 74/ بقره).
(و اشاره بدلهائى است كه از قساوت سختتر از سنگاند مىگويد (ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَهِيَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً- 74/ بقره).
حَجْر و تَحْجِير- يعنى سنگ چينى در اطراف يك مكان، كه مىگويند:
حَجَرْتُهُ، حَجْراً فهو مَحْجُور- و حَجَّرْتُهُ تَحْجِيراً فهو مُحَجَّر (كه در ثلاثى مجرّد اسم مفعول- محجور- و در ثلاثى مزيدش- محجّر- است).
مكانى را هم كه با سنگ چين احاطه كنند حِجْر گويند كه از همين تعبير حجر الكعبة است، و همچنين خانههاى قوم ثمود هم- حجر- ناميده شده:
خداى تعالى گويد: (كَذَّبَ أَصْحابُ الْحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ- 80/ حجر) و از واژه- حجر- بخاطر نتيجه و ما حصل آن معنى- باز داشتن و منع تصوّر مىشوند چنانكه عقل و خرد را هم- حِجْر- گفتهاند زيرا انسان را از خواهش و هوسهاى نفسانى منع مىكند و باز مىدارد، خداى تعالى گويد:
(هَلْ فِي ذلِكَ قَسَمٌ لِذِي حِجْرٍ- 5/ فجر). ابو العبّاس مبرّد مىگويد به اسب مادينه
ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 454
بخاطر اينكه بچّه در شكم دارد- حِجْر- گفتهاند.
و هر ممنوعى بخاطر تحريمش حجر است، در آيات، (وَ قالُوا هذِهِ أَنْعامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ- 183/ انعام) و (وَ يَقُولُون حِجْراً مَحْجُوراً- 22/ فرقان).
فاعل در يقولون- كسى است كه با ديدن عذاب مىترسد و هراسناك مىشود و مىگويد: (حِجْراً مَحْجُوراً- 22/ فرقان) لذا خداوند ياد آورى مىكند كه كفّار همينكه ملائكه را مىبينند بگمان اينكه سودى براى رهائى از عذاب عايدشان مىشود مىگويند بهشت از ما منع شده است لذا خداوند مىگويد:
(وَ جَعَلَ بَيْنَهُما بَرْزَخاً وَ حِجْراً مَحْجُوراً- 53/ فرقان) يعنى بطورى منع شدهاند كه راهى بر برداشتن و دفع آن مانع نيست.
فلان فى حِجْر فلان- يعنى او خودش و مالش از اينكه نگذارد ديگران در آن تصرّف كنند در پناه و حمايت فلانى است، جمعش- حُجُور- است، خداى تعالى گويد:
(وَ رَبائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ- 23/ نساء) (يعنى دختران همسرتان كه از شوهر ديگرشان هستند و در پناه شمايند).
حجر: پيراهن و همچنين- حجر- اسمى است براى هر محفظه، يا صندوقچهاى كه اشياء در آن حفظ مىشود.
از واژه حِجْر- اطراف و گردا گرد هر چيزى نيز متصوّر است.
حُجِرَتْ عين الفرس- يعنى حلقه چشم آن اسب نشان شده است.
حُجِّرَ القمر- اطراف ماه هاله زده است.
حَجُّورَة- پرگار و اسباب بازى بچّهها كه با آن روى زمين دايره مىكشند.
مَحْجِر العين- نيز در معنى حلقه چشم است.
تَحَجَّر كذا- مثل سنگ سخت شد.
الأَحْجَار- قبيلهاى از بنو تميم- اين نامگذارى براى اين است كه قومى از آنها نامشان جندل، حجر، صخر، بوده (كه هر سه واژه بمعنى سنگ است، جندل- تخته سنگهاى بزرگ، حجر- سنگ كوچك بنّايى، صخر سنگهاى تيز كوهستانى).[۱]
«حصب»
حصب: سنگريزه انداختن مجمع البيان ذيل آيه 98 انبياء گويد:
اصل حصب بمعنى انداختن است.
اقرب الموارد گويد: اصل آن انداختن سنگريزه است: «حَصَبَهُ حَصْباً: رَمَاهُ بِالْحَصْبَاءِ» سپس در هر انداختن بكار رفته است.
إِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ انبياء: 98 شما و آنچه جز خدا مىپرستيد انداخته شده جهنّم و هيزم آن هستيد. «حَصَب» (مثل اسد) را هيزم و آنچه در آتش انداخته ميشود معنى كردهاند. طبرسى گويد مراد آنست كه همچون انداخته شدن سنگريزه، بآتش انداخته ميشوند. اين آيه نظير آيه وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ است كه در (ح ج ر) گذشت و گفتيم كه شامل معبودهاى جاندار نيست.
إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ حاصِباً قمر: 34 حاصب را باد ريگ افشان گفتهاند. و چهار بار در قرآن مجيد آمده است: عنكبوت 40، قمر 34، ملك 17، اسراء 68.[۲]
«سجیل»
السَّجْل: سطل و دلو بزرگ.
سَجَلْتُ الماءَ فَانْسَجَلَ: آب را در در دلو ريختم و پر شد.
أَسْجَلْتُه: دلوى يا نصيبى به او دادم و به طور استعاره در معنى بخشش فراوان، به كار مىرود.
مُسَاجَلة: با سطل آب دادن كه در مورد مسابقه و جنگ نيز بكار رفته است.
شاعر گويد،مَنْ يُسَاجِلْني يُسَاجِلْ ماجِداً يعنى: (كسى كه با من برابرى و نبرد مىكند با شخص بزرگى نبرد نموده است).
السِّجِّيل: آميختهاى از سنگ و گل و اصل آن چنانكه گفته شده فارسى است كه معرّب شده در آيه (حِجارَةً مِنْ سِجِّيلٍ- 82/ هود). و سِجِلّ: لوحه سنگى و گلى كه بر آن مىنوشتند و سپس به هر چيزى كه در آن نوشته شود سجل گفتهاند.
خداى تعالى گويد: (كَطَيِ السِّجِلِ لِلْكُتُبِ- 104/ انبياء). يعنى مثل پيچاندن آن كه براى نگهدارى و حفظ نوشتهها، نوشته و كتاب را مىپيچد.[۳]