مد

مد؛ عنصر هویتی تاریخ¬مند و گسترده در تمامی ابعاد زندگی بر حسب قواعد زودگذر فرهنگی و اجتماعی. موضوع مد مسئله¬ای از جنس هویت تلقی می¬شود و بازتاب تحولات فرهنگی در سطح جامعه است. امروزه مد به صنعت بسیار سودآوری تبدیل شده است که می¬تواند فرهنگ جوامع را تحت الشعاع خود قرار دهد. پارادیم مد محدود به حوزه لباس نیست و از شخصی¬ترین تا عمومی¬ترین حوزه¬ها را در بر می¬گیرد. مقوله¬ی حجاب اسلامی نیز در این عرصه توجه طراحان جهان را به خود جلب کرده و بسیاری از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی را در راستای طراحی مد اسلامی وادار به رقابت کرده است.

تعریف مد

مُد(mode) واژه¬ای فرانسوی با برابر انگلیسی fashion به معنی سلیقه، اسلوب، شیوه و روش، و در اصطلاح به معنی سبک موقتی است که طبق ذوق و سلیقه اهل زمان و سبک زندگى جامعه، شکل لباس پوشیدن، نوع آداب پذیرایى و معاشرت، تزیین و معمارى خانه و همه رفتارها را تنظیم مى‏کند. جامعه‌شناسان مد را یکی از راه‌های ورود به فعالیت¬های اجتماعی فرض کرده و آن را از سلیقه‌های شخصی متفاوت می-دانند چرا که تا حد معینی افراد را به هم‌گونی سوق می‌دهد. همچنین مد ابزاری برای بیان تمایز، ثروت، شخصیت و یا اندیشه¬ای خاص است از این¬رو در ابتدای گسترش مد جدید، طبقات مرفه جامعه به سراغ آن می¬روند؛ زیرا مد قدیمی دیگر آنها را از سایر طبقات مردم متمایز نمی¬کند؛ بنابراین می¬توان مدها را الگوهای فرهنگی¬ای تلقی کرد که توسط بخشی از جامعه پذیرفته می¬شوند و دارای یک دوره‏ى زمانی نسبتا ًکوتاه¬اند و سپس فراموش می-شوند. به¬بیان دیگر، مد شیوه¬ای از رفتار است که به¬طور موقت توسط بخش مشخصی از اعضای یک گروه اجتماعی اتخاذ می¬شود زیرا آن رفتار انتخابی را از نظر اجتماعی برای آن زمان و موقعیت مناسب تشخیص می-دهند.

تاریخچه مد

با بررسى ابعاد مختلف حیات اجتماعى بشر، روشن مى¬شود که پدیده مد همیشه در تاریخ بشر بوده است و منحصر به دوره معاصر نیست. هرگاه این پدیده در هر دوره‏اى از تاریخ آگاهانه و با گزینش و انتخاب و با توجه به فرهنگ و چارچوب‏هاى فکرى و اعتقادى جامعه صورت گرفته است نه تنها موجب پیدایش نارسایی‌‏هاى فرهنگى و اجتماعى نشده ‌است بلکه به عنوان یک دستاورد اجتماعى، به رشد فرهنگ جوامع کمک نموده و زمینه آراستگى مناسب جنبه ظاهرى زندگى مردم و افراد را فراهم کرده است. مد فقط در پوشاک خلاصه نمی‌شود و تغییرات مدگونه در علوم و فنون، نظریه¬ها، گرایش به جنبه¬های مختلف علمی، الگوهای تربیتی، سبک منش و رفتار، پوشش، آرایش، محیط آرایی و ... نیز قابل تسرّی است؛ بدین شکل می¬توان اظهار کرد که مد از شخصی‌ترین مسائل تا عرصه عمومی را دربرمی‌گیرد.

مد به مثابه صنعت

از مد به¬عنوان صنعت پیچیده‌ای یاد می¬شود که ظرفیت تجاری بالایی دارد به¬طوری¬که در جهان تنها دو صنعت اسلحه‌سازی و نفت و پتروشیمی است كه ارزش افزوده بیشتری از صنعت مد و لباس ایجاد كرده-اند. این صنعت شامل صنایع کوچک‌تری مانند فراورده‌های پوشاک و تأمین کالا، پارچه، مواد خام، رنگ، تولید، حمل¬و¬نقل، فروش، عرضه و تقاضا و نهایتاً بازیافت آنها می‌شود.

ویژگی¬های مد

مد بیشتر برای گروه‌های برتر اجتماعی به¬لحاظ شأن اجتماعی و یا رفاه‌ مادی اهمیت دارد. گرایش فرودستان به مد نیز بیشتر با هدف کم¬کردن فاصله با طبقات برتر انجام می شود. پدیده مد مقوله ای معطوف به زمان است از همین رو به صورت فصلی و حتی هفتگی تغییر می¬‌کند. سرعت تغییرات در این فرایند منجر به ایجاد محصولات بعضا بی¬کیفیت و ارزان قیمتی می¬شود که به¬اصطلاح «فَست فشن» نامیده می-شود.

مد اسلامی

مد و لباس در دنیای امروز با واژه¬ی clothing شناخته می‌شود، در حالی¬که در اروپا لباس‌هایی که پوشندگی خوبی دارند را با کلمه coveringمی‌شناسند و برای این دو مورد تفاوت و تمایز قائلند. در دوران معاصر حتی طراحان و تولیدکنندگان غیر مسلمان نیز به پوشش اسلامی توجه ویژ¬ای داشته¬اند اما در ایران اتفاق نظری در این خصوص وجود ندارد. این در حالی است که حجاب اسلامی موجب پیدایش سبکی جدید در عرصه مد جهانی شده است و نمایشگاه بین‌المللی مد اسلامی برای نخستین‌بار در سال ۲۰۱۸ در ایالات متحده آمریکا برگزار شد.پیش‌بینی شده است تا سال ۲۰۵۰ مد اسلامی از پول‌سازترین صنعت‌های دنیا شود. علاوه¬بر آن کالانام¬های پوشاک مشهور جهان در سال‌های اخیر نگاه ویژه‌ای به بازار رو به رشد مد و پوشاک اسلامی داشته‌اند.

در این راستا مد اسلامی در غرب در حال انفجار است و از حوزه کشورهای اسلامی، عربی یا آفریقایی فراتر رفته و به کشورهای اروپایی رسیده است. در رأس کشورهایی که به تولید لباس‌های مد اسلامی توجه نشان می‌دهند، امارات متحده عربی و سپس ترکیه است. همچنین فرانسه و چین برای کسب جایگاه پنجم با هم مشغول رقابت هستند و مراکش در جایگاه دهم قرار دارد.

مد و لباس در ایران

مردم ایران در دوره¬ی قبل از انقلاب مصرف‌کنندۀ فرهنگ و مدهای غربی بودند اما بعد از انقلاب وقفه‌ای در این حوزه به‌ وجود آمد و همواره شاهد تفاوت و حتی تقابل فرهنگ عمومی و رسمی به¬ویژه در حوزه مد و لباس بود¬ه¬اند. در اوایل انقلاب نخستین بار مد جدیدی به دست طراحان ایرانی به عنوان مقنعه و روپوش شکل گرفت و در ادامه باید طبق قوانین مد به‌روزرسانی می‌شد اما چنین نشد و دستوری پیش رفت. حتی محدودیت‌های رنگ در اوایل انقلاب برخلاف نگاه منفی اسلام به رنگ‌های تیره و اجبار دختران به رعایت حجاب در مدارس کاملاً دخترانه بر فرهنگ عمومی تأثیر منفی گذاشت و باعث وضعیت کنونی پوشش مردم شد. در حالی که انتظار می¬رود که برایند مد در کشور حاکی از انسجام، یکپارچگی ملی و اسلامیت مردم باشد اما در حال حاضر مدهایی که موجود هستند حکایتر گسست‌های اجتماعی و بین نسلی می¬باشند. این وضعیت نشانگری از زیر سوال رفتن امنیت اقتصادی، سیاسی و اخلاقی کشور به مرور زمان می-باشد. با هدف سامان¬دهی به وضعیت مد در کشور در تاریخ 12/10/1385 قانون ساماندهی مد و لباس به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و از همان ابتدا سند راهبردی سبک پوشش اسلامی ایرانی تدوین، تنظیم و ارائه شد. از حیث توجه هم¬زمان به مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی لباس، این قانون سندی پیشرفته به شمار می‌رود که به¬موجب آن جمهوری اسلامی پدیده‌ای به نام مد یا سبک پوشش را به رسمیت شناخته است. در سال 1395 موضوع مد و لباس در بودجه کل کشور به صورت مستقل آمد. باید افزود که سه نشریه‏ى ویژه مد در ایران شامل ماهنامه‏ى طرح و مد (ویژه‏ى لباس، محیط و تزیینات)، ماهنامه‏ى لوتوس (ویژه‏ى مدهای ایرانی لباس) و ماهنامه‏ى آرایه (ویژه‏ى محیط آرایی و تزیینات داخلی) به مباحث نظری و نمونه-های ایرانی مد می-پردازند و تلویزیون اینترنتی «حریر» رسانه تخصصی مد و لباس ایرانی¬ـ¬اسلامی است. گفتنی است که موضوع مد و لباس ایرانی¬–¬اسلامی جریانی است که سال‌های مدید در کنار همه سختی‌ها به¬صورت خودجوش و مستقل فعالیت کرده است با این وجود در ابتدای راه ارائه الگوی اسلامی¬ـ¬ایرانی مد و لباس قرار دارد. گروهی از صاحب¬نظران اذعان دارند که کشور ایران در خصوص مد و لباس ایرانی¬ـ¬اسلامی عقب نیست اما نیازمند حمایت هست و از نظر فرهنگی در خصوص پذیرش مد ایرانی-اسلامی مشکلی وجود ندارد. اما مسئله این است که اکنون بسیاری حجاب را به¬طور کلی قبول ندارند و باید بر روی این مسئله فرهنگ‌‌سازی صورت گیرد.

علل تصویب قانون ساماندهی مد

در حالی¬که کشور ایران به دلیل تعداد و جنسیت جمعیتی، یک کشور پرمصرف در حوزه مد و لباس است و بخش عمده واردات ۱۵ میلیارد دلاری آن به این حوزه اختصاص دارد آهنگ توجه اکشور ایران به حوزه مد و لباس به¬آهستگی انجام می¬پذیرد و در نتیجه این عرصه به یکی از چالش¬برانگیزترین نقاط حوزه فرهنگ تبدیل شده است. از سوی دیگر، بحث مد و لباس اسلامی مورد هجمه فرهنگی و هجوم نرم قرار گرفته است و مسئولان ایران از فرهنگ ایرانی-اسلامی اصیل در این زمینه غافل بوده‌اند؛ در این راستا یکی از اشکالات این است که شاخص¬های مدل جهانی را مطرح می¬کند و یا تلاش می¬کنند به آن برسند؛ اینجا است که مشکل دوگانگی بین مدلینگ با معیار خارجی و پوشش با معیار اسلامی ایرانی به¬وجود می-آید.

آسیب¬شناسی حوزه مد و لباس

در ایران نبود توجیهات مناسب در خصوص خط و مرزهای پوشش، عدم اعتقاد درست به مسائل و اینکه برخی افراد به اجبار و نه از روی اعتقاد و باور، حجاب را مورد استفاده قرار می‌دهند و فکر می¬کنند هر آنچه در بازار موجود است، قابل پوشیدن و مناسب است چرا که در کشور اسلامی تولید و ارائه شده است، برخی از مشکلات حوزه مد و لباس است. برخی هم بر این باورند که از نظر قانون و تعداد رویدادهای مد و لباس و افراد متخصص این حوزه در کشور کمبودی وجود ندارد اما اجرای آن دولتی و ضعیف است و تعداد جشنواره‌های مد و لباس ایران با صرف هزینه‌های گزاف و بدون خروجی مثبت بیش از جشنواره¬های سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان است. دلایل متنوعی از جمله قیمت پارچه و نوسانات مربوطه، عدم سرمایه¬گذاری تولیدکنندگان ایرانی بر روی طرح‌های داخلی و عرضه طرح¬های داخلی با کالانام¬های خارجی، عدم اعتماد مردم به تولیدکنندگان ایرانی، نگاه صرف فرهنگی متولیان به حوزه پر سود مد و لباس اسلامی و نگاه حاشیه¬ای به حوزه مد اسلامی سدی در برابر درآمدزایی قوی طراحی مد و لباس در ایران بوده و میدان سودآور بی¬حدوحصر را برای کشورهای غیر مسلمان فراهم کرده است.

راهکارها برای رفع مشکلات حوزه مد در ایران

حوزه مد و لباس ظرفیت و قابلیت پیوندزنی حوزه¬های صنعت، هنر و دانشگاه را دارد و اگر این حوزه¬ها به صورت گروهی و در کنار هم عمل کنند می‌توانند آثار بزرگ اقتصادی داشته باشند بنابراین لازم است تولیدکنندگان در این عرصه ورود پیدا کنند و به نتایج پژوهش‌های انجام¬شده در زمینه مد و لباس توجه جدی شود و متولیان حوزه مد و لباس به جای تحمیل، به اقناع فکری و فرهنگی روی بیاورند. همفکری نسل جوان و همراهی بخش خصوصی در برگزاری جشنواره¬های مد و لباس شاه¬کلید موفقیت در این حوزه است و دولت باید تسهیلگر اتفاق‌های فرهنگی در این عرصه باشد. از آن¬جائی¬که توجه به صنعت مد اسلامی، نقش بسزایی در حجاب بانوان دارد و ارتقای جریان‌سازی مد در کشور ایران و توسعه آن نیازمند کارهای حرفه‌ای است، یکی از مسیرها برای ارائه مد اسلامی ایرانی، اطلاع¬رسانی ظرفیت¬های موجود در این زمینه به مردم است که این امر با کمک رسانه‌ها و رسانه ملی میسر می-شود.

منابع

سایت ایکنا دانشنامه پژوهه ویکی پدیا ویکی سبک زندگی

پاورقی ها