مد

مد؛ عنصر هویتی تاریخ مند و گسترده در تمامی ابعاد زندگی بر حسب قواعد زودگذر فرهنگی و اجتماعی. موضوع مد مسئله‌ای از جنس هویت تلقی می‌شود و بازتاب تحولات فرهنگی در سطح جامعه است. امروزه مد به صنعت بسیار سودآوری تبدیل شده است که می‌تواند فرهنگ جوامع را تحت الشعاع خود قرار دهد. پارادیم مد محدود به حوزه لباس نیست و از شخصی‌ترین تا عمومی‌ترین حوزه‌ها را در بر می‌گیرد. مقوله ی حجاب اسلامی نیز در این عرصه توجه طراحان جهان را به خود جلب کرده و بسیاری از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی را در راستای طراحی مد اسلامی وادار به رقابت کرده است.

تعریف مد

مُد(mode) واژه ای فرانسوی با برابر انگلیسی fashion به معنی سلیقه، اسلوب، شیوه و روش، و در اصطلاح به معنی سبک موقتی است که طبق ذوق و سلیقه اهل زمان و سبک زندگى جامعه، شکل لباس پوشیدن، نوع آداب پذیرایى و معاشرت، تزیین و معمارى خانه و همه رفتارها را تنظیم مى‏کند. جامعه‌شناسان مد را یکی از راه‌های ورود به فعالیت‌های اجتماعی فرض کرده و آن را از سلیقه‌های شخصی متفاوت می-دانند چرا که تا حد معینی افراد را به هم‌گونی سوق می‌دهد. همچنین مد ابزاری برای بیان تمایز، ثروت، شخصیت و یا اندیشه‌ای خاص است از این‌رو در ابتدای گسترش مد جدید، طبقات مرفه جامعه به سراغ آن می‌روند؛ زیرا مد قدیمی دیگر آنها را از سایر طبقات مردم متمایز نمی‌کند؛ بنابراین می‌توان مدها را الگوهای فرهنگی‌ای تلقی کرد که توسط بخشی از جامعه پذیرفته می‌شوند و دارای یک دوره‏ى زمانی نسبتا ًکوتاه‌اند و سپس فراموش می-شوند. به‌بیان دیگر، مد شیوه‌ای از رفتار است که به‌طور موقت توسط بخش مشخصی از اعضای یک گروه اجتماعی اتخاذ می‌شود زیرا آن رفتار انتخابی را از نظر اجتماعی برای آن زمان و موقعیت مناسب تشخیص می-دهند.

تاریخچه مد

با بررسى ابعاد مختلف حیات اجتماعى بشر، روشن مى‌شود که پدیده مد همیشه در تاریخ بشر بوده است و منحصر به دوره معاصر نیست. هرگاه این پدیده در هر دوره‏اى از تاریخ آگاهانه و با گزینش و انتخاب و با توجه به فرهنگ و چارچوب‏هاى فکرى و اعتقادى جامعه صورت گرفته است نه تنها موجب پیدایش نارسایی‌‏هاى فرهنگى و اجتماعى نشده ‌است بلکه به عنوان یک دستاورد اجتماعى، به رشد فرهنگ جوامع کمک نموده و زمینه آراستگى مناسب جنبه ظاهرى زندگى مردم و افراد را فراهم کرده است. مد فقط در پوشاک خلاصه نمی‌شود و تغییرات مدگونه در علوم و فنون، نظریه‌ها، گرایش به جنبه‌های مختلف علمی، الگوهای تربیتی، سبک منش و رفتار، پوشش، آرایش، محیط آرایی و ... نیز قابل تسرّی است؛ بدین شکل می‌توان اظهار کرد که مد از شخصی‌ترین مسائل تا عرصه عمومی را دربرمی‌گیرد.

مد به مثابه صنعت

از مد به‌عنوان صنعت پیچیده‌ای یاد می‌شود که ظرفیت تجاری بالایی دارد به‌طوری‌که در جهان تنها دو صنعت اسلحه‌سازی و نفت و پتروشیمی است كه ارزش افزوده بیشتری از صنعت مد و لباس ایجاد كرده-اند. این صنعت شامل صنایع کوچک‌تری مانند فراورده‌های پوشاک و تأمین کالا، پارچه، مواد خام، رنگ، تولید، حمل‌و‌نقل، فروش، عرضه و تقاضا و نهایتاً بازیافت آنها می‌شود.

ویژگی‌های مد

مد بیشتر برای گروه‌های برتر اجتماعی به‌لحاظ شأن اجتماعی و یا رفاه‌ مادی اهمیت دارد. گرایش فرودستان به مد نیز بیشتر با هدف کم‌کردن فاصله با طبقات برتر انجام می‌شود. پدیده مد مقوله ای معطوف به زمان است از همین رو به صورت فصلی و حتی هفتگی تغییر می‌‌کند. سرعت تغییرات در این فرایند منجر به ایجاد محصولات بعضا بی‌کیفیت و ارزان قیمتی می‌شود که به‌اصطلاح «فَست فشن» نامیده می-شود.

مد اسلامی

مد و لباس در دنیای امروز با واژه‌ی clothing شناخته می‌شود، در حالی‌که در اروپا لباس‌هایی که پوشندگی خوبی دارند را با کلمه coveringمی‌شناسند و برای این دو مورد تفاوت و تمایز قائلند. در دوران معاصر حتی طراحان و تولیدکنندگان غیر مسلمان نیز به پوشش اسلامی توجه ویژ‌ای داشته‌اند اما در ایران اتفاق نظری در این خصوص وجود ندارد. این در حالی است که حجاب اسلامی موجب پیدایش سبکی جدید در عرصه مد جهانی شده است و نمایشگاه بین‌المللی مد اسلامی برای نخستین‌بار در سال ۲۰۱۸ در ایالات متحده آمریکا برگزار شد.پیش‌بینی شده است تا سال ۲۰۵۰ مد اسلامی از پول‌سازترین صنعت‌های دنیا شود. علاوه‌بر آن کالانام‌های پوشاک مشهور جهان در سال‌های اخیر نگاه ویژه‌ای به بازار رو به رشد مد و پوشاک اسلامی داشته‌اند.

در این راستا مد اسلامی در غرب در حال انفجار است و از حوزه کشورهای اسلامی، عربی یا آفریقایی فراتر رفته و به کشورهای اروپایی رسیده است. در رأس کشورهایی که به تولید لباس‌های مد اسلامی توجه نشان می‌دهند، امارات متحده عربی و سپس ترکیه است. همچنین فرانسه و چین برای کسب جایگاه پنجم با هم مشغول رقابت هستند و مراکش در جایگاه دهم قرار دارد.

مد و لباس در ایران

مردم ایران در دوره‌ی قبل از انقلاب مصرف‌کنندۀ فرهنگ و مدهای غربی بودند اما بعد از انقلاب وقفه‌ای در این حوزه به‌ وجود آمد و همواره شاهد تفاوت و حتی تقابل فرهنگ عمومی و رسمی به‌ویژه در حوزه مد و لباس بود‌ه‌اند. در اوایل انقلاب نخستین بار مد جدیدی به دست طراحان ایرانی به عنوان مقنعه و روپوش شکل گرفت و در ادامه باید طبق قوانین مد به‌روزرسانی می‌شد اما چنین نشد و دستوری پیش رفت. حتی محدودیت‌های رنگ در اوایل انقلاب برخلاف نگاه منفی اسلام به رنگ‌های تیره و اجبار دختران به رعایت حجاب در مدارس کاملاً دخترانه بر فرهنگ عمومی تأثیر منفی گذاشت و باعث وضعیت کنونی پوشش مردم شد. در حالی که انتظار می‌رود که برایند مد در کشور حاکی از انسجام، یکپارچگی ملی و اسلامیت مردم باشد اما در حال حاضر مدهایی که موجود هستند حکایتر گسست‌های اجتماعی و بین نسلی می‌باشند. این وضعیت نشانگری از زیر سوال رفتن امنیت اقتصادی، سیاسی و اخلاقی کشور به مرور زمان می-باشد. با هدف سامان‌دهی به وضعیت مد در کشور در تاریخ 12/10/1385 قانون ساماندهی مد و لباس به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و از همان ابتدا سند راهبردی سبک پوشش اسلامی ایرانی تدوین، تنظیم و ارائه شد. از حیث توجه هم‌زمان به مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی لباس، این قانون سندی پیشرفته به شمار می‌رود که به‌موجب آن جمهوری اسلامی پدیده‌ای به نام مد یا سبک پوشش را به رسمیت شناخته است. در سال 1395 موضوع مد و لباس در بودجه کل کشور به صورت مستقل آمد. باید افزود که سه نشریه‏ى ویژه مد در ایران شامل ماهنامه‏ى طرح و مد (ویژه‏ى لباس، محیط و تزیینات)، ماهنامه‏ى لوتوس (ویژه‏ى مدهای ایرانی لباس) و ماهنامه‏ى آرایه (ویژه‏ى محیط آرایی و تزیینات داخلی) به مباحث نظری و نمونه-های ایرانی مد می-پردازند و تلویزیون اینترنتی «حریر» رسانه تخصصی مد و لباس ایرانی‌ـ‌اسلامی است. گفتنی است که موضوع مد و لباس ایرانی‌–‌اسلامی جریانی است که سال‌های مدید در کنار همه سختی‌ها به‌صورت خودجوش و مستقل فعالیت کرده است با این وجود در ابتدای راه ارائه الگوی اسلامی‌ـ‌ایرانی مد و لباس قرار دارد. گروهی از صاحب‌نظران اذعان دارند که کشور ایران در خصوص مد و لباس ایرانی‌ـ‌اسلامی عقب نیست اما نیازمند حمایت هست و از نظر فرهنگی در خصوص پذیرش مد ایرانی-اسلامی مشکلی وجود ندارد. اما مسئله این است که اکنون بسیاری حجاب را به‌طور کلی قبول ندارند و باید بر روی این مسئله فرهنگ‌‌سازی صورت گیرد.

علل تصویب قانون ساماندهی مد

در حالی‌که کشور ایران به دلیل تعداد و جنسیت جمعیتی، یک کشور پرمصرف در حوزه مد و لباس است و بخش عمده واردات ۱۵ میلیارد دلاری آن به این حوزه اختصاص دارد آهنگ توجه اکشور ایران به حوزه مد و لباس به‌آهستگی انجام می‌پذیرد و در نتیجه این عرصه به یکی از چالش‌برانگیزترین نقاط حوزه فرهنگ تبدیل شده است. از سوی دیگر، بحث مد و لباس اسلامی مورد هجمه فرهنگی و هجوم نرم قرار گرفته است و مسئولان ایران از فرهنگ ایرانی-اسلامی اصیل در این زمینه غافل بوده‌اند؛ در این راستا یکی از اشکالات این است که شاخص‌های مدل جهانی را مطرح می‌کند و یا تلاش می‌کنند به آن برسند؛ اینجا است که مشکل دوگانگی بین مدلینگ با معیار خارجی و پوشش با معیار اسلامی ایرانی به‌وجود می-آید.

آسیب شناسی حوزه مد و لباس

در ایران نبود توجیهات مناسب در خصوص خط و مرزهای پوشش، عدم اعتقاد درست به مسائل و اینکه برخی افراد به اجبار و نه از روی اعتقاد و باور، حجاب را مورد استفاده قرار می‌دهند و فکر می‌کنند هر آنچه در بازار موجود است، قابل پوشیدن و مناسب است چرا که در کشور اسلامی تولید و ارائه شده است، برخی از مشکلات حوزه مد و لباس است. برخی هم بر این باورند که از نظر قانون و تعداد رویدادهای مد و لباس و افراد متخصص این حوزه در کشور کمبودی وجود ندارد اما اجرای آن دولتی و ضعیف است و تعداد جشنواره‌های مد و لباس ایران با صرف هزینه‌های گزاف و بدون خروجی مثبت بیش از جشنواره‌های سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان است. دلایل متنوعی از جمله قیمت پارچه و نوسانات مربوطه، عدم سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان ایرانی بر روی طرح‌های داخلی و عرضه طرح‌های داخلی با کالانام‌های خارجی، عدم اعتماد مردم به تولیدکنندگان ایرانی، نگاه صرف فرهنگی متولیان به حوزه پر سود مد و لباس اسلامی و نگاه حاشیه‌ای به حوزه مد اسلامی سدی در برابر درآمدزایی قوی طراحی مد و لباس در ایران بوده و میدان سودآور بی‌حدوحصر را برای کشورهای غیر مسلمان فراهم کرده است.

راهکارها برای رفع مشکلات حوزه مد در ایران

حوزه مد و لباس ظرفیت و قابلیت پیوندزنی حوزه‌های صنعت، هنر و دانشگاه را دارد و اگر این حوزه‌ها به صورت گروهی و در کنار هم عمل کنند می‌توانند آثار بزرگ اقتصادی داشته باشند بنابراین لازم است تولیدکنندگان در این عرصه ورود پیدا کنند و به نتایج پژوهش‌های انجام‌شده در زمینه مد و لباس توجه جدی شود و متولیان حوزه مد و لباس به جای تحمیل، به اقناع فکری و فرهنگی روی بیاورند. همفکری نسل جوان و همراهی بخش خصوصی در برگزاری جشنواره‌های مد و لباس شاه‌کلید موفقیت در این حوزه است و دولت باید تسهیلگر اتفاق‌های فرهنگی در این عرصه باشد. از آن‌جائی‌که توجه به صنعت مد اسلامی، نقش بسزایی در حجاب بانوان دارد و ارتقای جریان‌سازی مد در کشور ایران و توسعه آن نیازمند کارهای حرفه‌ای است، یکی از مسیرها برای ارائه مد اسلامی ایرانی، اطلاع‌رسانی ظرفیت‌های موجود در این زمینه به مردم است که این امر با کمک رسانه‌ها و رسانه ملی میسر می-شود.

منابع

سایت ایکنا

دانشنامه پژوهه

ویکی پدیا

ویکی سبک زندگی