قرض الحسنۀ: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''قرض‌الحسنه'''؛ سنتی الهی که علاوه بر پاداش فراوان معنوی، دارای اثرات ارزشمند فردی و اجتماعی است. در نظام اقتصادی اسلام قرض يكی از شيوه‌ها و ابزارهای مؤثر برای مبارزه با نظام ظالمانه رباخواری در جامعه است و چنانچه شرایط آن رعایت شود، به توانمندسازی اقشار آسیب‌پذیر و اشتغال‌زایی می‌انجامد. قرض الحسنه، سبب می‌شود كه شخص قرض گيرنده به تلاش و فعاليت وادار شود تا بتواند قرض خود را ادا كند؛ اين خود باعث رونق اقتصادی و شكوفايی خلاقيت‌ها و استعدادها می‌شود. ولی در صدقه گيرنده، چنين تلاشی مشاهده نمی‌شود. لذا جهات متعددی، برای برتری قرض الحسنه بر صدقه برشمرده‌اند. | |||
== تعریف == | == تعریف == | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۳: | ||
قرض الحسنه در مکتب اسلام جایگاهی مخصوص دارد و تاکید اسلام برای کمک به فقرا و مستمندان به معنی پذیرفتن فقر نیست بلکه تلاشی برای برکندن فقر از زندگی بشری است. آیات ۲۴۵ سوره بقره، ۱۲ سوره مائده، ۱۱ و ۱۸ سوره حدید، ۱۷ سوره تغابن و آیه ۲۰ سوره مزمل درباره قرض‌الحسنه است. براساس این آیات، خداوند متعال مالی را که مؤمنین در راه او خرج کنند قرض گرفتن خودش نامیده است،<ref>. المیزان، ج2، ص432.</ref> و با این تعبیر، مؤمنان را بر این کار تشویق فرموده است. | قرض الحسنه در مکتب اسلام جایگاهی مخصوص دارد و تاکید اسلام برای کمک به فقرا و مستمندان به معنی پذیرفتن فقر نیست بلکه تلاشی برای برکندن فقر از زندگی بشری است. آیات ۲۴۵ سوره بقره، ۱۲ سوره مائده، ۱۱ و ۱۸ سوره حدید، ۱۷ سوره تغابن و آیه ۲۰ سوره مزمل درباره قرض‌الحسنه است. براساس این آیات، خداوند متعال مالی را که مؤمنین در راه او خرج کنند قرض گرفتن خودش نامیده است،<ref>. المیزان، ج2، ص432.</ref> و با این تعبیر، مؤمنان را بر این کار تشویق فرموده است. | ||
اگر چه منظور از “قرض الحسنه” در آیات مذکور، قرض به معنای مصطلح آن نیست، بلکه معنای عام آن مراد است و شامل وام دادن، انفاق کردن و صدقه دادن به برادران دینی است، ولی قرض الحسنه به معنای امروزی را نیز یکی از مصادیق آن | اگر چه منظور از “قرض الحسنه” در آیات مذکور، قرض به معنای مصطلح آن نیست، بلکه معنای عام آن مراد است و شامل وام دادن، انفاق کردن و صدقه دادن به برادران دینی است، ولی قرض الحسنه به معنای امروزی را نیز یکی از مصادیق آن می‌توان دانست. این درحالی‌که در روایات منظور از قرض، همین قرض عرفی است و بدان تصریح شده است.<ref>[https://shahrekord.iqna.ir/fa/news/4086659/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D9%86%DB%8C%DA%A9%D9%88-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%85 . احکام و مسائل فقهی/ ۵/ شرایط نیکو بودن «قرض‌الحسنه» را بشناسیم]</ref> | ||
== قرض الحسنه در روایات == | == قرض الحسنه در روایات == | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۳: | ||
همچنین در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمودند: «کسی که به برادر خود قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده هم‌وزن کوه احد و کوه رضوان و کوه سینا، حسنات خواهد داشت و اگر برای وصول آن مدارا کند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت.»<ref>. ثواب الاعمال، ص۴۱۴. | همچنین در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمودند: «کسی که به برادر خود قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده هم‌وزن کوه احد و کوه رضوان و کوه سینا، حسنات خواهد داشت و اگر برای وصول آن مدارا کند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت.»<ref>. ثواب الاعمال، ص۴۱۴. | ||
</ref> | </ref> | ||
با وجود آن‌که در روایات، به قرض دادن سفارش شده، اما قرض گرفتن مورد نکوهش قرار گرفته است. در همین راستا، روایتی منسوب به امام علی(ع)، قرض گرفتن را موجب خواری روز و اندوه شب معرفی دانسته است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1449150/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D8%B5%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%82%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D8%AE%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%87%D8%AF%D9%81%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87 . الکافی، ج۵، ص۹۵؛ غررالحکم، ص۳۶۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۰۶. همچنین ببینید: | با وجود آن‌که در روایات، به قرض دادن سفارش شده، اما قرض گرفتن مورد نکوهش قرار گرفته است. در همین راستا، روایتی منسوب به امام علی(ع)، قرض گرفتن را موجب خواری روز و اندوه شب معرفی دانسته است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1449150/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D8%B5%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%82%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D8%AE%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%87%D8%AF%D9%81%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87 . الکافی، ج۵، ص۹۵؛ غررالحکم، ص۳۶۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۰۶. همچنین ببینید: محمدجواد توکلی تشریح کرد: عوامل گسترش صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی/ ضرورت هدفمند ساختن قرض‌الحسنه]</ref> | ||
== تفاوت قرض با مبادلات دیگر== | == تفاوت قرض با مبادلات دیگر== | ||
| خط ۴۱: | خط ۳۶: | ||
۳- قرض الحسنه، سبب می‌شود كه شخص قرض گيرنده به تلاش و فعاليت وادار شود تا بتواند قرض خود را ادا كند كه اين خود باعث رونق اقتصادی و شكوفايی خلاقيت‌ها و استعدادها می‌شود، ولی در صدقه گيرنده ـ از آن جا كه انگيزه‌ای برای رد مال ندارد ـ چنين تلاشی مشاهده نمی‌شود. | ۳- قرض الحسنه، سبب می‌شود كه شخص قرض گيرنده به تلاش و فعاليت وادار شود تا بتواند قرض خود را ادا كند كه اين خود باعث رونق اقتصادی و شكوفايی خلاقيت‌ها و استعدادها می‌شود، ولی در صدقه گيرنده ـ از آن جا كه انگيزه‌ای برای رد مال ندارد ـ چنين تلاشی مشاهده نمی‌شود. | ||
۴- در قرض الحسنه، انسان مالی را كه به ديگری می‌دهد، دوباره، پس از مدتی پس می‌گيرد و بر قرض گيرنده نيز واجب است در وقت معين مال قرض گرفته شده را به صاحبش برگرداند، ولی در صدقه چنين نيست. | ۴- در قرض الحسنه، انسان مالی را كه به ديگری می‌دهد، دوباره، پس از مدتی پس می‌گيرد و بر قرض گيرنده نيز واجب است در وقت معين مال قرض گرفته شده را به صاحبش برگرداند، ولی در صدقه چنين نيست. | ||
البته اين موارد، تنها امتياز قرض الحسنه را در شرايط مساوی اثبات می‌كند و گرنه گاهی اوقات، رفع معضلات اجتماعی، در انفاق و صدقات منحصر است كه در اين صورت صدقه اولويت خواهد داشت.<ref>. جايگاه برتر قرض‌الحسنه نسبت به صدقه در اسلام</ref> | البته اين موارد، تنها امتياز قرض الحسنه را در شرايط مساوی اثبات می‌كند و گرنه گاهی اوقات، رفع معضلات اجتماعی، در انفاق و صدقات منحصر است كه در اين صورت صدقه اولويت خواهد داشت.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2551031/%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 . جايگاه برتر قرض‌الحسنه نسبت به صدقه در اسلام]</ref> | ||
== شرایط و الزامات قرض الحسنه== | == شرایط و الزامات قرض الحسنه== | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۰: | ||
8- سريع پرداخت شود. | 8- سريع پرداخت شود. | ||
9- قرض دهنده خداوند را بر اين توفيق شكرگزار باشد. | 9- قرض دهنده خداوند را بر اين توفيق شكرگزار باشد. | ||
10- آبروى گيرنده قرض حفظ شود.<ref>. اقتصاد در قرآن/ ۷/ راهکار خداوند در قرآن کریم برای ترویج قرض‌الحسنه</ref> | 10- آبروى گيرنده قرض حفظ شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3819158/%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AC-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87 . اقتصاد در قرآن/ ۷/ راهکار خداوند در قرآن کریم برای ترویج قرض‌الحسنه]</ref> | ||
11- باید بدون نفع و سود باشد زیرا در این صورت ربوی بوده و حرام خواهد بود.<ref>. دانشنامه اسلامی</ref> | 11- باید بدون نفع و سود باشد زیرا در این صورت ربوی بوده و حرام خواهد بود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%82%D8%B1%D8%B6_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87 . دانشنامه اسلامی]</ref> | ||
== کاهش ارزش پول قرضی و جبران آن== | == کاهش ارزش پول قرضی و جبران آن== | ||
به‌طور کلی در عقد قرض، قرض‌دهنده از هزینه فرصت آن مقدار از پول یا مال خاص، چشم پوشی می‌کند و در زمان سررسید، اصل مال به پرداخت کننده باز می‌گردد. لذا هرگونه شرط زیاده چه زیاده عینی باشد چه حکمی، مثلاً قرض گیرنده پول اضافی بدهد یا تکلیف شود که قرض گیرنده، کار اضافی انجام دهد، ربوی خواهد بود و طبیعتاً باطل و حرام است. اما چنانچه فردی پولی را بدون هیچ شرطی بر زیاده به قرض گیرنده قرض دهد اگر در زمان سررسید، قرض گیرنده با طیب نفس و به اختیار خود چیزی را اضافه به قرض دهنده بدهد، نه تنها مشکل شرعی ندارد، بلکه در ادبیات اسلامی با صراحت تصریح شده است که این فعل، عملی مستحب است و عمل به این مورد می‌تواند گسترش قرض‌الحسنه در جوامع اسلامی را به همراه داشته باشد.<ref>. عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه عنوان کرد: قرض‌الحسنه؛ ابزار پاک کردن ناهنجاری خانمان‌سوز ربا از جامعه</ref> | به‌طور کلی در عقد قرض، قرض‌دهنده از هزینه فرصت آن مقدار از پول یا مال خاص، چشم پوشی می‌کند و در زمان سررسید، اصل مال به پرداخت کننده باز می‌گردد. لذا هرگونه شرط زیاده چه زیاده عینی باشد چه حکمی، مثلاً قرض گیرنده پول اضافی بدهد یا تکلیف شود که قرض گیرنده، کار اضافی انجام دهد، ربوی خواهد بود و طبیعتاً باطل و حرام است. اما چنانچه فردی پولی را بدون هیچ شرطی بر زیاده به قرض گیرنده قرض دهد اگر در زمان سررسید، قرض گیرنده با طیب نفس و به اختیار خود چیزی را اضافه به قرض دهنده بدهد، نه تنها مشکل شرعی ندارد، بلکه در ادبیات اسلامی با صراحت تصریح شده است که این فعل، عملی مستحب است و عمل به این مورد می‌تواند گسترش قرض‌الحسنه در جوامع اسلامی را به همراه داشته باشد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1324895/%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DA%A9-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%B2-%D8%B1%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87 . عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه عنوان کرد: قرض‌الحسنه؛ ابزار پاک کردن ناهنجاری خانمان‌سوز ربا از جامعه]</ref> | ||
== کارکردهای قرض الحسنه== | == کارکردهای قرض الحسنه== | ||
نهاد قرض مىتواند تحت دو سيستم مختلف به اجرا درآيد. دسته اول، قرض دهندگان و قرض گیرندگان از يك طبقه درآمدى هستند. دسته دوم، قرض دهندگانی که از طبقات درآمدى بالاترى هستند و جهت يارى رساندن به طبقات پايينتر درآمدى، قرض می‌دهند.<ref>. جايگاه برتر قرض‌الحسنه نسبت به صدقه در اسلام</ref> در دسته دوم، انتقال سرمایه ولو به صورت محدود و چشم‌پوشی از هزینه فرصت این سرمایه‌ها توسط دهک‌های بالای درآمدی و انتقال این هزینه فرصت سرمایه‌ها به دهک‌های پایین، زمینه‌ای برای گسترش توزیع مناسب درآمد بین اقشار مختلف جامعه خواهد بود.<ref>. عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه عنوان کرد: قرض‌الحسنه؛ ابزار پاک کردن ناهنجاری خانمان‌سوز ربا از جامعه</ref> به این‌صورت که می‌توان از طریق متمرکز کردن سرمایههای سرگردان و کمک به اقشار آسیب‌پذیر جامعه، آن‌ها را از بسیاری از مشکلات دور کرد.<ref>. مدیر شعب بانک قرض‌الحسنه مهر ایران در استان زنجان: سنت قرض‌الحسنه، فرصتی برای کسب فضایل و رحمت الهی است</ref> لذا توانمندسازی باید به نحوی باشد که این اقشار بتوانند با کسب درآمد پایدار، به صورت مستقل زندگی خود را اداره کنند. برهمین اساس، علاوه بر توانمندسازی سالمندان، افراد از کار افتاده و بیماران صعب العلاج، می‌توان اهتمام به اشتغال‌زایی را به‌عنوان یکی از کارکردهای قرض الحسنه برشمرد.<ref>. رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره): کمک به مجموعه‌های مروج قرض‌الحسنه وعده قرآن است</ref> | نهاد قرض مىتواند تحت دو سيستم مختلف به اجرا درآيد. دسته اول، قرض دهندگان و قرض گیرندگان از يك طبقه درآمدى هستند. دسته دوم، قرض دهندگانی که از طبقات درآمدى بالاترى هستند و جهت يارى رساندن به طبقات پايينتر درآمدى، قرض می‌دهند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2551031/%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 . جايگاه برتر قرض‌الحسنه نسبت به صدقه در اسلام]</ref> در دسته دوم، انتقال سرمایه ولو به صورت محدود و چشم‌پوشی از هزینه فرصت این سرمایه‌ها توسط دهک‌های بالای درآمدی و انتقال این هزینه فرصت سرمایه‌ها به دهک‌های پایین، زمینه‌ای برای گسترش توزیع مناسب درآمد بین اقشار مختلف جامعه خواهد بود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1324895/%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DA%A9-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%B2-%D8%B1%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87 . عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه عنوان کرد: قرض‌الحسنه؛ ابزار پاک کردن ناهنجاری خانمان‌سوز ربا از جامعه]</ref> به این‌صورت که می‌توان از طریق متمرکز کردن سرمایههای سرگردان و کمک به اقشار آسیب‌پذیر جامعه، آن‌ها را از بسیاری از مشکلات دور کرد.<ref>[https://zanjan.iqna.ir/fa/news/2820218/%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%B5%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B3%D8%A8-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D9%88-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . مدیر شعب بانک قرض‌الحسنه مهر ایران در استان زنجان: سنت قرض‌الحسنه، فرصتی برای کسب فضایل و رحمت الهی است]</ref> لذا توانمندسازی باید به نحوی باشد که این اقشار بتوانند با کسب درآمد پایدار، به صورت مستقل زندگی خود را اداره کنند. برهمین اساس، علاوه بر توانمندسازی سالمندان، افراد از کار افتاده و بیماران صعب العلاج، می‌توان اهتمام به اشتغال‌زایی را به‌عنوان یکی از کارکردهای قرض الحسنه برشمرد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3878908/%DA%A9%D9%85%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%AC-%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%B9%D8%AF%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره): کمک به مجموعه‌های مروج قرض‌الحسنه وعده قرآن است]</ref> | ||
== <big>منابع</big> == | == <big>منابع</big> == | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۳: | ||
== | == ارجاعات == | ||
<references group="پاورقی"/> | <references group="پاورقی"/> | ||
{{#css:/bootstrap.css}} | {{#css:/bootstrap.css}} | ||
[[رده:اقتصاد و قرآن]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۳۵
قرض‌الحسنه؛ سنتی الهی که علاوه بر پاداش فراوان معنوی، دارای اثرات ارزشمند فردی و اجتماعی است. در نظام اقتصادی اسلام قرض يكی از شيوه‌ها و ابزارهای مؤثر برای مبارزه با نظام ظالمانه رباخواری در جامعه است و چنانچه شرایط آن رعایت شود، به توانمندسازی اقشار آسیب‌پذیر و اشتغال‌زایی می‌انجامد. قرض الحسنه، سبب می‌شود كه شخص قرض گيرنده به تلاش و فعاليت وادار شود تا بتواند قرض خود را ادا كند؛ اين خود باعث رونق اقتصادی و شكوفايی خلاقيت‌ها و استعدادها می‌شود. ولی در صدقه گيرنده، چنين تلاشی مشاهده نمی‌شود. لذا جهات متعددی، برای برتری قرض الحسنه بر صدقه برشمرده‌اند.
تعریف
تعریف لغوی
تعبیر قرض الحسنه از دو بخش «قرض» و «الحسنه» تشکیل شده است. بخش اول این تعبیر یعنی «قرض» به معنای بریدن و قطع کردن است. بر همین اساس، مالی را که با شرط بازگرداندن عین یا بدل آن به دیگری داده می‌شود، قرض می‌خوانند،[۱] زیرا قرض دهنده، آن مال را از بقیه اموالش بریده است.[۲] در قرآن کریم، واژه «حسن» صفت قرض قرار گرفته است که به معنای زیبا و نیکو است،[۳] و قرض نیکو آن است که از مال حلال باشد و آن را با منّت گذاردن و اذیّت، ضایع نکند.[۴]
تعریف اصطلاحی
قرض الحسنه در فرهنگ و اصطلاح قرآنی، معنایی جامع دارد که شامل قرض الحسنة فقهی نیز می‌شود زیرا از منظر قرآن کریم هر کار خیری که انسان برای خدا انجام دهد، برای او قرض الحسنه است. براساس این تعریف، قرض الحسنه شامل عبادات اصطلاحی مانند نماز و روزه یا انفاق مالی و کارهای خدماتی و عام المنفعه مانند مسجد و مدرسه سازی یا جبهه رفتن و جهاد در راه خدا می‌شود.[۵]
قرض الحسنه در قرآن
قرض الحسنه در مکتب اسلام جایگاهی مخصوص دارد و تاکید اسلام برای کمک به فقرا و مستمندان به معنی پذیرفتن فقر نیست بلکه تلاشی برای برکندن فقر از زندگی بشری است. آیات ۲۴۵ سوره بقره، ۱۲ سوره مائده، ۱۱ و ۱۸ سوره حدید، ۱۷ سوره تغابن و آیه ۲۰ سوره مزمل درباره قرض‌الحسنه است. براساس این آیات، خداوند متعال مالی را که مؤمنین در راه او خرج کنند قرض گرفتن خودش نامیده است،[۶] و با این تعبیر، مؤمنان را بر این کار تشویق فرموده است. اگر چه منظور از “قرض الحسنه” در آیات مذکور، قرض به معنای مصطلح آن نیست، بلکه معنای عام آن مراد است و شامل وام دادن، انفاق کردن و صدقه دادن به برادران دینی است، ولی قرض الحسنه به معنای امروزی را نیز یکی از مصادیق آن می‌توان دانست. این درحالی‌که در روایات منظور از قرض، همین قرض عرفی است و بدان تصریح شده است.[۷]
قرض الحسنه در روایات
بنابر روایتی از پیامبر اسلام، قرض دادن از صدقه هم برتر است.[۸] در حدیثی از امام صادق علیه السلام بر در بهشت چنین نوشته شده است: «ثواب صدقه را ده مقابل می‌دهند و ثواب قرض را هجده مقابل».[۹] در حدیثی دیگر آمده است: «هر مؤمنی که به مؤمنی از برای خدا قرض دهد در هر آنی ثواب صدقه را دارد تا مال به او برسد»[۱۰] همچنین در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمودند: «کسی که به برادر خود قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده هم‌وزن کوه احد و کوه رضوان و کوه سینا، حسنات خواهد داشت و اگر برای وصول آن مدارا کند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت.»[۱۱] با وجود آن‌که در روایات، به قرض دادن سفارش شده، اما قرض گرفتن مورد نکوهش قرار گرفته است. در همین راستا، روایتی منسوب به امام علی(ع)، قرض گرفتن را موجب خواری روز و اندوه شب معرفی دانسته است.[۱۲]
تفاوت قرض با مبادلات دیگر
قرض، مالی است که آن را به رایگان اهدا نمی‌کنند، بلکه قصد بازگشت و استرداد عین یا بدل مال را دارند. درحالی‌که مالی که انسان آن را بی‌عوض به دیگری دهد، به اعتبار‌های گوناگون «هبه» یا «صدقه» و مانند آن خوانده می‌شود. همچنین درصورتی‌که قصد بازگشت «بدل» آن را داشته باشد، نه قصد استرداد «عین»، به این نوع مبادله و معامله، به اعتبار‌های گوناگون، «بیع» یا «اجاره» یا «صلح» و مانند آن می‌گویند.[۱۳]
برتری قرض الحسنه بر صدقه
در برتری قرض الحسنه بر صدقه، مواردی را برشمرده‌اند که عبارت‌اند از: ۱- در قرض الحسنه، مال به دست كسی می‌رسد كه به آن نياز دارد، زیرا انسان بی نياز قرض نمی‌گيرد، برخلاف صدقه كه ممكن است به انسان بی‌نياز برسد. ۲- در قرض الحسنه، عزّت نفس قرض گيرنده از بين نمی‌رود، ولی صدقه گيرنده، با گرفتن صدقه، به گونه‌ای عزت نفس خود را از دست می‌دهد. ۳- قرض الحسنه، سبب می‌شود كه شخص قرض گيرنده به تلاش و فعاليت وادار شود تا بتواند قرض خود را ادا كند كه اين خود باعث رونق اقتصادی و شكوفايی خلاقيت‌ها و استعدادها می‌شود، ولی در صدقه گيرنده ـ از آن جا كه انگيزه‌ای برای رد مال ندارد ـ چنين تلاشی مشاهده نمی‌شود. ۴- در قرض الحسنه، انسان مالی را كه به ديگری می‌دهد، دوباره، پس از مدتی پس می‌گيرد و بر قرض گيرنده نيز واجب است در وقت معين مال قرض گرفته شده را به صاحبش برگرداند، ولی در صدقه چنين نيست. البته اين موارد، تنها امتياز قرض الحسنه را در شرايط مساوی اثبات می‌كند و گرنه گاهی اوقات، رفع معضلات اجتماعی، در انفاق و صدقات منحصر است كه در اين صورت صدقه اولويت خواهد داشت.[۱۴]
شرایط و الزامات قرض الحسنه
علاوه بر شرایط عمومی مانند بلوغ، عقل، قصد و اختیار، شرایط اختصاصی هم برای قرض و قرض الحسنه وجود دارد، که برخی به لحاظ فقهی و برخی دیگر به لحاظ اخلاقی باید مورد توجه قرار بگیرد و این شرایط عبارت‌اند از: 1- مال باید قابل تملک باشد، برخلاف شراب و خوک. 2- مالی که قرض داده می‌شود باید معین باشد، و ابهام نداشته باشد.[۱۵] 3- از مال حلال و سالم باشد. 4- براى مصرف ضرورى باشد. 5- بى‌منّت باشد. 6- بى‌ريا، خالصانه و مخفيانه باشد. 7- با عشق وايثار پرداخت شود. 8- سريع پرداخت شود. 9- قرض دهنده خداوند را بر اين توفيق شكرگزار باشد. 10- آبروى گيرنده قرض حفظ شود.[۱۶] 11- باید بدون نفع و سود باشد زیرا در این صورت ربوی بوده و حرام خواهد بود.[۱۷]
کاهش ارزش پول قرضی و جبران آن
به‌طور کلی در عقد قرض، قرض‌دهنده از هزینه فرصت آن مقدار از پول یا مال خاص، چشم پوشی می‌کند و در زمان سررسید، اصل مال به پرداخت کننده باز می‌گردد. لذا هرگونه شرط زیاده چه زیاده عینی باشد چه حکمی، مثلاً قرض گیرنده پول اضافی بدهد یا تکلیف شود که قرض گیرنده، کار اضافی انجام دهد، ربوی خواهد بود و طبیعتاً باطل و حرام است. اما چنانچه فردی پولی را بدون هیچ شرطی بر زیاده به قرض گیرنده قرض دهد اگر در زمان سررسید، قرض گیرنده با طیب نفس و به اختیار خود چیزی را اضافه به قرض دهنده بدهد، نه تنها مشکل شرعی ندارد، بلکه در ادبیات اسلامی با صراحت تصریح شده است که این فعل، عملی مستحب است و عمل به این مورد می‌تواند گسترش قرض‌الحسنه در جوامع اسلامی را به همراه داشته باشد.[۱۸]
کارکردهای قرض الحسنه
نهاد قرض مىتواند تحت دو سيستم مختلف به اجرا درآيد. دسته اول، قرض دهندگان و قرض گیرندگان از يك طبقه درآمدى هستند. دسته دوم، قرض دهندگانی که از طبقات درآمدى بالاترى هستند و جهت يارى رساندن به طبقات پايينتر درآمدى، قرض می‌دهند.[۱۹] در دسته دوم، انتقال سرمایه ولو به صورت محدود و چشم‌پوشی از هزینه فرصت این سرمایه‌ها توسط دهک‌های بالای درآمدی و انتقال این هزینه فرصت سرمایه‌ها به دهک‌های پایین، زمینه‌ای برای گسترش توزیع مناسب درآمد بین اقشار مختلف جامعه خواهد بود.[۲۰] به این‌صورت که می‌توان از طریق متمرکز کردن سرمایههای سرگردان و کمک به اقشار آسیب‌پذیر جامعه، آن‌ها را از بسیاری از مشکلات دور کرد.[۲۱] لذا توانمندسازی باید به نحوی باشد که این اقشار بتوانند با کسب درآمد پایدار، به صورت مستقل زندگی خود را اداره کنند. برهمین اساس، علاوه بر توانمندسازی سالمندان، افراد از کار افتاده و بیماران صعب العلاج، می‌توان اهتمام به اشتغال‌زایی را به‌عنوان یکی از کارکردهای قرض الحسنه برشمرد.[۲۲]
منابع
ارجاعات
- ↑ . مفردات الفاظ القرآن ، ص666.
- ↑ . تسنیم، ج۱۱، ص۵۸۳.
- ↑ . قاموس قرآن، ج۲، ص۱۳۵.
- ↑ . مجمع البیان، ج۲، ص۶۰۸.
- ↑ . تسنیم، ج11، ص587
- ↑ . المیزان، ج2، ص432.
- ↑ . احکام و مسائل فقهی/ ۵/ شرایط نیکو بودن «قرض‌الحسنه» را بشناسیم
- ↑ . الکافی، ج۴، ص۱۰.
- ↑ . ترجمه الشریعه، ص۵۹؛ میزان الحکمة، ج۳، ص۲۵۴۸.
- ↑ . معراج السعاده، ص ۳۴۸؛ ثواب الاعمال، ص ۷۶.
- ↑ . ثواب الاعمال، ص۴۱۴.
- ↑ . الکافی، ج۵، ص۹۵؛ غررالحکم، ص۳۶۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۰۶. همچنین ببینید: محمدجواد توکلی تشریح کرد: عوامل گسترش صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی/ ضرورت هدفمند ساختن قرض‌الحسنه
- ↑ . احکام و مسائل فقهی/ ۵/ شرایط نیکو بودن «قرض‌الحسنه» را بشناسیم
- ↑ . جايگاه برتر قرض‌الحسنه نسبت به صدقه در اسلام
- ↑ . تحریر الوسیلة، ج۱، ص۶۵۱و652.
- ↑ . اقتصاد در قرآن/ ۷/ راهکار خداوند در قرآن کریم برای ترویج قرض‌الحسنه
- ↑ . دانشنامه اسلامی
- ↑ . عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه عنوان کرد: قرض‌الحسنه؛ ابزار پاک کردن ناهنجاری خانمان‌سوز ربا از جامعه
- ↑ . جايگاه برتر قرض‌الحسنه نسبت به صدقه در اسلام
- ↑ . عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه عنوان کرد: قرض‌الحسنه؛ ابزار پاک کردن ناهنجاری خانمان‌سوز ربا از جامعه
- ↑ . مدیر شعب بانک قرض‌الحسنه مهر ایران در استان زنجان: سنت قرض‌الحسنه، فرصتی برای کسب فضایل و رحمت الهی است
- ↑ . رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره): کمک به مجموعه‌های مروج قرض‌الحسنه وعده قرآن است