مدارا: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی « مدارا مدارا؛ نرم‌خویی و تحمل. مدارا، به معنای سازگاری، نرم‌خویی و حسن معاشرت دربرابر بدی‌های دیگران است. در فرهنگ اسلامی، مدارا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در آیات قرآن و کلام معصومین، آثار مثب...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''مدارا'''؛ نرم‌خویی و تحمل. مدارا، به معنای سازگاری، نرم‌خویی و حسن معاشرت دربرابر بدی‌های دیگران است. در فرهنگ اسلامی، مدارا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در آیات قرآن و کلام معصومین، آثار مثبت متعددی در ابعاد فردی و اجتماعی برای مدارا کردن در برابر دیگران بیان شده است. | |||
== تعریف == | |||
تعریف | |||
=== تعریف لغوی === | |||
تعریف لغوی | |||
مدارا به معنای نرم‌خویی، حسن معاشرت و تحمل مردم، به هدف دوستی با آن‌ها است.<ref>. لسان العرب، ج14؛ ص255.</ref>مدارا از ریشه «دری» یا «درا» است. «دری» به معنای شناختی است که از راه غیرمعمول و پنهانی به دست می‌آید. اگر واژه مدارا مشتق از «دری» باشد، به این معنا است که انسان با تحمل طرف مقابل و نرم‌خویی با او، وی را وابسته محبت خویش می‌سازد. ریشه «درا» به معنای دفع کردن است و اگر مدارا از این ریشه باشد، به این معنا است که انسان با برخورد ملایم خود بدی طرف مقابل را دفع می‌کند.<ref>. لسان العرب، ج14؛ ص255؛ معجم مقاییس اللغه، ج2؛ ص271؛ مفردات الفاظ قرآن، ص 168.</ref> | مدارا به معنای نرم‌خویی، حسن معاشرت و تحمل مردم، به هدف دوستی با آن‌ها است.<ref>. لسان العرب، ج14؛ ص255.</ref>مدارا از ریشه «دری» یا «درا» است. «دری» به معنای شناختی است که از راه غیرمعمول و پنهانی به دست می‌آید. اگر واژه مدارا مشتق از «دری» باشد، به این معنا است که انسان با تحمل طرف مقابل و نرم‌خویی با او، وی را وابسته محبت خویش می‌سازد. ریشه «درا» به معنای دفع کردن است و اگر مدارا از این ریشه باشد، به این معنا است که انسان با برخورد ملایم خود بدی طرف مقابل را دفع می‌کند.<ref>. لسان العرب، ج14؛ ص255؛ معجم مقاییس اللغه، ج2؛ ص271؛ مفردات الفاظ قرآن، ص 168.</ref> | ||
گاهی واژه مدارا در کنار واژه «رفق» به کار می‌رود. «رفق» به معنای لطافت و نرمی دربرابر خشونت و شدت است.<ref>. العین، ج5؛ ص 149.</ref> اما کاربرد مدارا بیشتر درمورد دشمنان و مخالفان است؛ ولی «رفق» بیشتر درمورد برخورد با موافقان و دوستان و بیش از همه درمورد غیرمخالفان کاربرد دارد.<ref>. کافی، ج8؛ ص334؛ بحارالانوار، ج72؛ ص401.</ref> | |||
مدارا در | |||
جایگاه مدارا در آموزههای اسلامی | === تعریف اصطلاحی === | ||
مدارا در اصطلاح به معنای تحمل و تغافل نسبت به ناگواری‌ها و بدی‌های دیگران است؛ به این مفهوم که در حد امکان، دیگران را با بدقولی‌ها و ناسازگاری‌ها و بدرفتاری‌هایشان بپذیریم. به طور کلی مدارا کردن موجب ثبات و پایداری رابطه می‌شود.<ref>[https://qazvin.iqna.ir/fa/news/4098491/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%B6%D8%B9%D9%81-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA . مدارا کردن نقطه ضعف نیست.]</ref> مدارا از لحاظ مفهوم به رفق نزدیک است؛ زیرا مدارا، نرم‌خویی و حسن معاشرت با مردم و تحمل آزار آنهاست، ولی می‌توان بین رفق و مدارا تفاوت قائل شد؛ از این حیث که در مدارا تحمل آزار مردم هست ولی در رفق نیست.<ref>. آداب معاشرت، ص50.</ref> | |||
== جایگاه مدارا در آموزههای اسلامی == | |||
مدارا در آیات قرآن | مدارا در آیات قرآن | ||
در آیات قرآن کریم توصیه به مدارا در ابعاد گوناگون دیده می‌شود و خصوصاً مدارا هنگام جدال با مخالفان از سفارش‌های خداوند است.<ref>. برای نمونه: نحل/125؛ حج/67؛ عنکبوت/46.</ref> براساس آیات قرآن، همین خصلت مدارا موجب شد اهداف هدایتی و دعوت پیامبر اسلام (ص) محقق شود.<ref>. فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ؛ « پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پيرامون تو پراكنده مى شدند پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خداوند توكلكنندگان را دوست مى دارد » (آل عمران/159)</ref> در آیات قرآن به مردم توصیه شده نسبت به یکدیگر با مدارا و بخشش رفتار کنند تا ثمره آن که سلامت روان و ثبات روابط اجتماعی است حاصل شود.<ref>[https://qazvin.iqna.ir/fa/news/4098491/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%B6%D8%B9%D9%81-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA . مدارا کردن نقطه ضعف نیست.]</ref> | در آیات قرآن کریم توصیه به مدارا در ابعاد گوناگون دیده می‌شود و خصوصاً مدارا هنگام جدال با مخالفان از سفارش‌های خداوند است.<ref>. برای نمونه: نحل/125؛ حج/67؛ عنکبوت/46.</ref> براساس آیات قرآن، همین خصلت مدارا موجب شد اهداف هدایتی و دعوت پیامبر اسلام (ص) محقق شود.<ref>. فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ؛ « پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پيرامون تو پراكنده مى شدند پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خداوند توكلكنندگان را دوست مى دارد » (آل عمران/159)</ref> در آیات قرآن به مردم توصیه شده نسبت به یکدیگر با مدارا و بخشش رفتار کنند تا ثمره آن که سلامت روان و ثبات روابط اجتماعی است حاصل شود.<ref>[https://qazvin.iqna.ir/fa/news/4098491/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%B6%D8%B9%D9%81-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA . مدارا کردن نقطه ضعف نیست.]</ref> | ||
مدارا در روایات | مدارا در روایات | ||
در کلام معصومین مدارا از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به طوری که در برخی از روایات از آن به عنوان شرط ایمان، استوار کننده اعمال انسان و سرآمد عقل یاد می‌شود؛ زیرا توان مدارا در مقابل افراد در شرایط سخت به توان عقلی و قدرت درک بالایی نیاز دارد. اهمیت مدارا در ثبات روابط خانوادگی و اجتماعی آنقدر زیاد است که رسول خدا (ص)، مدارا با مردم را نیمی از ایمان می‌داند. در بیانات معصومین به مدارا کردن با غیر هم‌کیش و دشمن هم توصیه‌های زیادی شده است. امام اول شیعیان علی (ع) به فرزند گران‌قدرش امام حسن مجتبی (ع) درمورد مدارا با ابن ملجم- کسی که اقدام به ترور ایشان کرده بود- سفارش کرد.<ref>[https://khorasan.iqna.ir/fa/news/3821316/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D8%B4%D9%85%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87 . مدارا با دشمن بهترین صدقه؛ تأکید آموزههای دینی بر مدارا با مردم؛ مدارا کردن نقطه ضعف نیست؛ مدارا و شفقت به رسم علی (ع).]</ref> | در کلام معصومین مدارا از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به طوری که در برخی از روایات از آن به عنوان شرط ایمان، استوار کننده اعمال انسان و سرآمد عقل یاد می‌شود؛ زیرا توان مدارا در مقابل افراد در شرایط سخت به توان عقلی و قدرت درک بالایی نیاز دارد. اهمیت مدارا در ثبات روابط خانوادگی و اجتماعی آنقدر زیاد است که رسول خدا (ص)، مدارا با مردم را نیمی از ایمان می‌داند. در بیانات معصومین به مدارا کردن با غیر هم‌کیش و دشمن هم توصیه‌های زیادی شده است. امام اول شیعیان علی (ع) به فرزند گران‌قدرش امام حسن مجتبی (ع) درمورد مدارا با ابن ملجم- کسی که اقدام به ترور ایشان کرده بود- سفارش کرد.<ref>[https://khorasan.iqna.ir/fa/news/3821316/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D8%B4%D9%85%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87 . مدارا با دشمن بهترین صدقه؛ تأکید آموزههای دینی بر مدارا با مردم؛ مدارا کردن نقطه ضعف نیست؛ مدارا و شفقت به رسم علی (ع).]</ref> | ||
آثار مدارا در زندگی فردی و اجتماعی | == آثار مدارا در زندگی فردی و اجتماعی == | ||
مدارا در زندگی فردی و اجتماعی آثار مثبت زیادی دارد و از مؤلفه‌های ضروری زندگی اجتماعی موفق است. مدارا موجب تقویت پیوندهای اجتماعی و جلوگیری از اختلاف و کشمکش‌های بیهوده در سطح جامعه و حفظ وحدت و تحکیم حکومت اسلامی می‌شود. در کانون خانواده نیز مدارا و سازگاری موجب تحکیم بنیان خانواده و ایجاد محیطی امن برای رشد و شکوفایی فرزندان و عشق و علاقه بین همسران می‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2574891/%D8%AA%D8%AF%D9%8A%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%83%D9%86%D8%A7%D8%B1-%E2%80%8C%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%85-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D9%83-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . تدين در كنار مدارا و تفاهم از مؤلفه‌های مهم زندگی مشترك است؛ مدارا با دوستان و دشمنان از محورهای اصلی سیره امام جواد(ع) است؛ مدارا رأس سیاست از منظر امام علی (ع)؛ تأکید آموزههای دینی بر مدارا با مردم، مدارا و مروت، لازمه تحقق وحدت در جامعه است؛ ترويج فرهنگ تحمل و مدارا؛ از راهبردهای اساسی کاهش آسيب‌های اجتماعی.]</ref>در سخنان معصومین آثار فردی و اجتماعی متعددی برای مدارا با دیگران ذکر شده است؛ ازجمله: وسعت رزق، پایداری ایمان، خیر و خوشی در زندگی، آسانی کارها، محبت و عطای الهی، تداوم دوستی‌ها و رسیدن به درجات عالی صبر و رضا.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3517194/%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA تشریح مهم‌ترین آثار مدارا در آیات و روایات؛ مدارا؛ کلید خیر و خوشی زندگی. ]</ref> | مدارا در زندگی فردی و اجتماعی آثار مثبت زیادی دارد و از مؤلفه‌های ضروری زندگی اجتماعی موفق است. مدارا موجب تقویت پیوندهای اجتماعی و جلوگیری از اختلاف و کشمکش‌های بیهوده در سطح جامعه و حفظ وحدت و تحکیم حکومت اسلامی می‌شود. در کانون خانواده نیز مدارا و سازگاری موجب تحکیم بنیان خانواده و ایجاد محیطی امن برای رشد و شکوفایی فرزندان و عشق و علاقه بین همسران می‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2574891/%D8%AA%D8%AF%D9%8A%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%83%D9%86%D8%A7%D8%B1-%E2%80%8C%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%85-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D9%83-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . تدين در كنار مدارا و تفاهم از مؤلفه‌های مهم زندگی مشترك است؛ مدارا با دوستان و دشمنان از محورهای اصلی سیره امام جواد(ع) است؛ مدارا رأس سیاست از منظر امام علی (ع)؛ تأکید آموزههای دینی بر مدارا با مردم، مدارا و مروت، لازمه تحقق وحدت در جامعه است؛ ترويج فرهنگ تحمل و مدارا؛ از راهبردهای اساسی کاهش آسيب‌های اجتماعی.]</ref>در سخنان معصومین آثار فردی و اجتماعی متعددی برای مدارا با دیگران ذکر شده است؛ ازجمله: وسعت رزق، پایداری ایمان، خیر و خوشی در زندگی، آسانی کارها، محبت و عطای الهی، تداوم دوستی‌ها و رسیدن به درجات عالی صبر و رضا.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3517194/%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA تشریح مهم‌ترین آثار مدارا در آیات و روایات؛ مدارا؛ کلید خیر و خوشی زندگی. ]</ref> | ||
راههای ایجاد و تقویت روحیه مدارا در جامعه | == راههای ایجاد و تقویت روحیه مدارا در جامعه == | ||
مدارا و نرم‌خویی با دیگران هدیه الهی است و یکی از مهم‌ترین راههای حصول آن تقلید از روحیه، روش و عملکرد بزرگان دین در عرصه‌های گوناگون زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی است. به عنوان نمونه؛ امام رضا(ع) در شرایط سیاسی خاصی که مأمون برای ایشان ایجاد کرده بود و در جریان مناظراتی که برای ایشان با علمای فرق و ادیان دیگر ترتیب داده شده بود، هیچگاه تندخویی و خشونت نشان ندادند و با صبر، مدارا و روش علمی با رؤسای گروه‌ها و ادیان مناظره کردند.<ref>[https://qom.iqna.ir/fa/news/3977496/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B9-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D8%B4-%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D8%B9%D8%AF%D9%85-%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%AE%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B8%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86 . سیره امام رضا(ع) بر مدارا و سازش بود/ عدم تندخویی و بی‌احترامی در مناظرات ایشان؛ مدارا کردن نقطه ضعف نیست. ]</ref> | مدارا و نرم‌خویی با دیگران هدیه الهی است و یکی از مهم‌ترین راههای حصول آن تقلید از روحیه، روش و عملکرد بزرگان دین در عرصه‌های گوناگون زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی است. به عنوان نمونه؛ امام رضا(ع) در شرایط سیاسی خاصی که مأمون برای ایشان ایجاد کرده بود و در جریان مناظراتی که برای ایشان با علمای فرق و ادیان دیگر ترتیب داده شده بود، هیچگاه تندخویی و خشونت نشان ندادند و با صبر، مدارا و روش علمی با رؤسای گروه‌ها و ادیان مناظره کردند.<ref>[https://qom.iqna.ir/fa/news/3977496/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B9-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D8%B4-%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D8%B9%D8%AF%D9%85-%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%AE%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B8%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86 . سیره امام رضا(ع) بر مدارا و سازش بود/ عدم تندخویی و بی‌احترامی در مناظرات ایشان؛ مدارا کردن نقطه ضعف نیست. ]</ref> | ||
آموزش و پرورش و رسانه‌ها نیز در ایجاد و تقویت روحیه نرم‌خویی و مدارا در ابعاد فردی و اجتماعی نقش مؤثری دارند.<ref>[https://semnan.iqna.ir/fa/news/3844301/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4%E2%80%8C%D9%88%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%D9%87%D8%AF . آموزش‌وپرورش، دین‌داری و مدارا را در جامعه گسترش دهد.]</ref> | آموزش و پرورش و رسانه‌ها نیز در ایجاد و تقویت روحیه نرم‌خویی و مدارا در ابعاد فردی و اجتماعی نقش مؤثری دارند.<ref>[https://semnan.iqna.ir/fa/news/3844301/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4%E2%80%8C%D9%88%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%D9%87%D8%AF . آموزش‌وپرورش، دین‌داری و مدارا را در جامعه گسترش دهد.]</ref> | ||
منابع | == منابع == | ||
امامت پدیا | امامت پدیا | ||
ایکنا | ایکنا | ||
دانش‌نامه اسلامی | دانش‌نامه اسلامی | ||
دانش‌نامه پژوهه | دانش‌نامه پژوهه | ||
فرهنگ‌نامه قرآنی | فرهنگ‌نامه قرآنی | ||
ویکی پرسش | ویکی پرسش | ||
ویکی فقه | ویکی فقه | ||
== پاورقی ها == | |||
نسخهٔ ۸ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۲۱:۳۷
مدارا؛ نرم‌خویی و تحمل. مدارا، به معنای سازگاری، نرم‌خویی و حسن معاشرت دربرابر بدی‌های دیگران است. در فرهنگ اسلامی، مدارا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در آیات قرآن و کلام معصومین، آثار مثبت متعددی در ابعاد فردی و اجتماعی برای مدارا کردن در برابر دیگران بیان شده است.
تعریف
تعریف لغوی
مدارا به معنای نرم‌خویی، حسن معاشرت و تحمل مردم، به هدف دوستی با آن‌ها است.[۱]مدارا از ریشه «دری» یا «درا» است. «دری» به معنای شناختی است که از راه غیرمعمول و پنهانی به دست می‌آید. اگر واژه مدارا مشتق از «دری» باشد، به این معنا است که انسان با تحمل طرف مقابل و نرم‌خویی با او، وی را وابسته محبت خویش می‌سازد. ریشه «درا» به معنای دفع کردن است و اگر مدارا از این ریشه باشد، به این معنا است که انسان با برخورد ملایم خود بدی طرف مقابل را دفع می‌کند.[۲]
گاهی واژه مدارا در کنار واژه «رفق» به کار می‌رود. «رفق» به معنای لطافت و نرمی دربرابر خشونت و شدت است.[۳] اما کاربرد مدارا بیشتر درمورد دشمنان و مخالفان است؛ ولی «رفق» بیشتر درمورد برخورد با موافقان و دوستان و بیش از همه درمورد غیرمخالفان کاربرد دارد.[۴]
تعریف اصطلاحی
مدارا در اصطلاح به معنای تحمل و تغافل نسبت به ناگواری‌ها و بدی‌های دیگران است؛ به این مفهوم که در حد امکان، دیگران را با بدقولی‌ها و ناسازگاری‌ها و بدرفتاری‌هایشان بپذیریم. به طور کلی مدارا کردن موجب ثبات و پایداری رابطه می‌شود.[۵] مدارا از لحاظ مفهوم به رفق نزدیک است؛ زیرا مدارا، نرم‌خویی و حسن معاشرت با مردم و تحمل آزار آنهاست، ولی می‌توان بین رفق و مدارا تفاوت قائل شد؛ از این حیث که در مدارا تحمل آزار مردم هست ولی در رفق نیست.[۶]
جایگاه مدارا در آموزههای اسلامی
مدارا در آیات قرآن در آیات قرآن کریم توصیه به مدارا در ابعاد گوناگون دیده می‌شود و خصوصاً مدارا هنگام جدال با مخالفان از سفارش‌های خداوند است.[۷] براساس آیات قرآن، همین خصلت مدارا موجب شد اهداف هدایتی و دعوت پیامبر اسلام (ص) محقق شود.[۸] در آیات قرآن به مردم توصیه شده نسبت به یکدیگر با مدارا و بخشش رفتار کنند تا ثمره آن که سلامت روان و ثبات روابط اجتماعی است حاصل شود.[۹]
مدارا در روایات در کلام معصومین مدارا از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به طوری که در برخی از روایات از آن به عنوان شرط ایمان، استوار کننده اعمال انسان و سرآمد عقل یاد می‌شود؛ زیرا توان مدارا در مقابل افراد در شرایط سخت به توان عقلی و قدرت درک بالایی نیاز دارد. اهمیت مدارا در ثبات روابط خانوادگی و اجتماعی آنقدر زیاد است که رسول خدا (ص)، مدارا با مردم را نیمی از ایمان می‌داند. در بیانات معصومین به مدارا کردن با غیر هم‌کیش و دشمن هم توصیه‌های زیادی شده است. امام اول شیعیان علی (ع) به فرزند گران‌قدرش امام حسن مجتبی (ع) درمورد مدارا با ابن ملجم- کسی که اقدام به ترور ایشان کرده بود- سفارش کرد.[۱۰]
آثار مدارا در زندگی فردی و اجتماعی
مدارا در زندگی فردی و اجتماعی آثار مثبت زیادی دارد و از مؤلفه‌های ضروری زندگی اجتماعی موفق است. مدارا موجب تقویت پیوندهای اجتماعی و جلوگیری از اختلاف و کشمکش‌های بیهوده در سطح جامعه و حفظ وحدت و تحکیم حکومت اسلامی می‌شود. در کانون خانواده نیز مدارا و سازگاری موجب تحکیم بنیان خانواده و ایجاد محیطی امن برای رشد و شکوفایی فرزندان و عشق و علاقه بین همسران می‌شود.[۱۱]در سخنان معصومین آثار فردی و اجتماعی متعددی برای مدارا با دیگران ذکر شده است؛ ازجمله: وسعت رزق، پایداری ایمان، خیر و خوشی در زندگی، آسانی کارها، محبت و عطای الهی، تداوم دوستی‌ها و رسیدن به درجات عالی صبر و رضا.[۱۲]
راههای ایجاد و تقویت روحیه مدارا در جامعه
مدارا و نرم‌خویی با دیگران هدیه الهی است و یکی از مهم‌ترین راههای حصول آن تقلید از روحیه، روش و عملکرد بزرگان دین در عرصه‌های گوناگون زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی است. به عنوان نمونه؛ امام رضا(ع) در شرایط سیاسی خاصی که مأمون برای ایشان ایجاد کرده بود و در جریان مناظراتی که برای ایشان با علمای فرق و ادیان دیگر ترتیب داده شده بود، هیچگاه تندخویی و خشونت نشان ندادند و با صبر، مدارا و روش علمی با رؤسای گروه‌ها و ادیان مناظره کردند.[۱۳]
آموزش و پرورش و رسانه‌ها نیز در ایجاد و تقویت روحیه نرم‌خویی و مدارا در ابعاد فردی و اجتماعی نقش مؤثری دارند.[۱۴]
منابع
امامت پدیا
ایکنا
دانش‌نامه اسلامی
دانش‌نامه پژوهه
فرهنگ‌نامه قرآنی
ویکی پرسش
ویکی فقه
پاورقی ها
- ↑ . لسان العرب، ج14؛ ص255.
- ↑ . لسان العرب، ج14؛ ص255؛ معجم مقاییس اللغه، ج2؛ ص271؛ مفردات الفاظ قرآن، ص 168.
- ↑ . العین، ج5؛ ص 149.
- ↑ . کافی، ج8؛ ص334؛ بحارالانوار، ج72؛ ص401.
- ↑ . مدارا کردن نقطه ضعف نیست.
- ↑ . آداب معاشرت، ص50.
- ↑ . برای نمونه: نحل/125؛ حج/67؛ عنکبوت/46.
- ↑ . فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ؛ « پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پيرامون تو پراكنده مى شدند پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خداوند توكلكنندگان را دوست مى دارد » (آل عمران/159)
- ↑ . مدارا کردن نقطه ضعف نیست.
- ↑ . مدارا با دشمن بهترین صدقه؛ تأکید آموزههای دینی بر مدارا با مردم؛ مدارا کردن نقطه ضعف نیست؛ مدارا و شفقت به رسم علی (ع).
- ↑ . تدين در كنار مدارا و تفاهم از مؤلفه‌های مهم زندگی مشترك است؛ مدارا با دوستان و دشمنان از محورهای اصلی سیره امام جواد(ع) است؛ مدارا رأس سیاست از منظر امام علی (ع)؛ تأکید آموزههای دینی بر مدارا با مردم، مدارا و مروت، لازمه تحقق وحدت در جامعه است؛ ترويج فرهنگ تحمل و مدارا؛ از راهبردهای اساسی کاهش آسيب‌های اجتماعی.
- ↑ تشریح مهم‌ترین آثار مدارا در آیات و روایات؛ مدارا؛ کلید خیر و خوشی زندگی.
- ↑ . سیره امام رضا(ع) بر مدارا و سازش بود/ عدم تندخویی و بی‌احترامی در مناظرات ایشان؛ مدارا کردن نقطه ضعف نیست.
- ↑ . آموزش‌وپرورش، دین‌داری و مدارا را در جامعه گسترش دهد.