مدارا
مدارا؛ نرم‌خویی و تحمل. مدارا، به معنای سازگاری، نرم‌خویی و حسن معاشرت دربرابر بدی‌های دیگران است. در فرهنگ اسلامی، مدارا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در آیات قرآن و کلام معصومین، آثار مثبت متعددی در ابعاد فردی و اجتماعی برای مدارا کردن در برابر دیگران بیان شده است.
تعریف
تعریف لغوی
مدارا به معنای نرم‌خویی، حسن معاشرت و تحمل مردم، به هدف دوستی با آن‌ها است.[۱]مدارا از ریشه «دری» یا «درا» است. «دری» به معنای شناختی است که از راه غیرمعمول و پنهانی به دست می‌آید. اگر واژه مدارا مشتق از «دری» باشد، به این معنا است که انسان با تحمل طرف مقابل و نرم‌خویی با او، وی را وابسته محبت خویش می‌سازد. ریشه «درا» به معنای دفع کردن است و اگر مدارا از این ریشه باشد، به این معنا است که انسان با برخورد ملایم خود بدی طرف مقابل را دفع می‌کند.[۲]
گاهی واژه مدارا در کنار واژه «رفق» به کار می‌رود. «رفق» به معنای لطافت و نرمی دربرابر خشونت و شدت است.[۳] اما کاربرد مدارا بیشتر درمورد دشمنان و مخالفان است؛ ولی «رفق» بیشتر درمورد برخورد با موافقان و دوستان و بیش از همه درمورد غیرمخالفان کاربرد دارد.[۴]
تعریف اصطلاحی
مدارا در اصطلاح به معنای تحمل و تغافل نسبت به ناگواری‌ها و بدی‌های دیگران است؛ به این مفهوم که در حد امکان، دیگران را با بدقولی‌ها و ناسازگاری‌ها و بدرفتاری‌هایشان بپذیریم. به طور کلی مدارا کردن موجب ثبات و پایداری رابطه می‌شود.[۵] مدارا از لحاظ مفهوم به رفق نزدیک است؛ زیرا مدارا، نرم‌خویی و حسن معاشرت با مردم و تحمل آزار آنهاست، ولی می‌توان بین رفق و مدارا تفاوت قائل شد؛ از این حیث که در مدارا تحمل آزار مردم هست ولی در رفق نیست.[۶]
جایگاه مدارا در آموزههای اسلامی
مدارا در آیات قرآن در آیات قرآن کریم توصیه به مدارا در ابعاد گوناگون دیده می‌شود و خصوصاً مدارا هنگام جدال با مخالفان از سفارش‌های خداوند است.[۷] براساس آیات قرآن، همین خصلت مدارا موجب شد اهداف هدایتی و دعوت پیامبر اسلام (ص) محقق شود.[۸] در آیات قرآن به مردم توصیه شده نسبت به یکدیگر با مدارا و بخشش رفتار کنند تا ثمره آن که سلامت روان و ثبات روابط اجتماعی است حاصل شود.[۹]
مدارا در روایات در کلام معصومین مدارا از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به طوری که در برخی از روایات از آن به عنوان شرط ایمان، استوار کننده اعمال انسان و سرآمد عقل یاد می‌شود؛ زیرا توان مدارا در مقابل افراد در شرایط سخت به توان عقلی و قدرت درک بالایی نیاز دارد. اهمیت مدارا در ثبات روابط خانوادگی و اجتماعی آنقدر زیاد است که رسول خدا (ص)، مدارا با مردم را نیمی از ایمان می‌داند. در بیانات معصومین به مدارا کردن با غیر هم‌کیش و دشمن هم توصیه‌های زیادی شده است. امام اول شیعیان علی (ع) به فرزند گران‌قدرش امام حسن مجتبی (ع) درمورد مدارا با ابن ملجم- کسی که اقدام به ترور ایشان کرده بود- سفارش کرد.[۱۰]
آثار مدارا در زندگی فردی و اجتماعی
مدارا در زندگی فردی و اجتماعی آثار مثبت زیادی دارد و از مؤلفه‌های ضروری زندگی اجتماعی موفق است. مدارا موجب تقویت پیوندهای اجتماعی و جلوگیری از اختلاف و کشمکش‌های بیهوده در سطح جامعه و حفظ وحدت و تحکیم حکومت اسلامی می‌شود. در کانون خانواده نیز مدارا و سازگاری موجب تحکیم بنیان خانواده و ایجاد محیطی امن برای رشد و شکوفایی فرزندان و عشق و علاقه بین همسران می‌شود.[۱۱]در سخنان معصومین آثار فردی و اجتماعی متعددی برای مدارا با دیگران ذکر شده است؛ ازجمله: وسعت رزق، پایداری ایمان، خیر و خوشی در زندگی، آسانی کارها، محبت و عطای الهی، تداوم دوستی‌ها و رسیدن به درجات عالی صبر و رضا.[۱۲]
راه‌های ایجاد و تقویت روحیه مدارا در جامعه
مدارا و نرم‌خویی با دیگران هدیه الهی است و یکی از مهم‌ترین راه‌های حصول آن تقلید از روحیه، روش و عملکرد بزرگان دین در عرصه‌های گوناگون زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی است. به عنوان نمونه؛ امام رضا(ع) در شرایط سیاسی خاصی که مأمون برای ایشان ایجاد کرده بود و در جریان مناظراتی که برای ایشان با علمای فرق و ادیان دیگر ترتیب داده شده بود، هیچگاه تندخویی و خشونت نشان ندادند و با صبر، مدارا و روش علمی با رؤسای گروه‌ها و ادیان مناظره کردند.[۱۳]
آموزش و پرورش و رسانه‌ها نیز در ایجاد و تقویت روحیه نرم‌خویی و مدارا در ابعاد فردی و اجتماعی نقش مؤثری دارند.[۱۴]
منابع
امامت پدیا
ایکنا
دانش‌نامه اسلامی
دانش‌نامه پژوهه
فرهنگ‌نامه قرآنی
ویکی پرسش
ویکی فقه
ارجاعات
- ↑ . لسان العرب، ج14؛ ص255.
- ↑ . لسان العرب، ج14؛ ص255؛ معجم مقاییس اللغه، ج2؛ ص271؛ مفردات الفاظ قرآن، ص 168.
- ↑ . العین، ج5؛ ص 149.
- ↑ . کافی، ج8؛ ص334؛ بحارالانوار، ج72؛ ص401.
- ↑ . مدارا کردن نقطه ضعف نیست.
- ↑ . آداب معاشرت، ص50.
- ↑ . برای نمونه: نحل/125؛ حج/67؛ عنکبوت/46.
- ↑ . فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ؛ « پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پيرامون تو پراكنده مى شدند پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خداوند توكلكنندگان را دوست مى دارد » (آل عمران/159)
- ↑ . مدارا کردن نقطه ضعف نیست.
- ↑ . مدارا با دشمن بهترین صدقه؛ تأکید آموزههای دینی بر مدارا با مردم؛ مدارا کردن نقطه ضعف نیست؛ مدارا و شفقت به رسم علی (ع).
- ↑ . تدين در كنار مدارا و تفاهم از مؤلفه‌های مهم زندگی مشترك است؛ مدارا با دوستان و دشمنان از محورهای اصلی سیره امام جواد(ع) است؛ مدارا رأس سیاست از منظر امام علی (ع)؛ تأکید آموزههای دینی بر مدارا با مردم، مدارا و مروت، لازمه تحقق وحدت در جامعه است؛ ترويج فرهنگ تحمل و مدارا؛ از راهبردهای اساسی کاهش آسيب‌های اجتماعی.
- ↑ تشریح مهم‌ترین آثار مدارا در آیات و روایات؛ مدارا؛ کلید خیر و خوشی زندگی.
- ↑ . سیره امام رضا(ع) بر مدارا و سازش بود/ عدم تندخویی و بی‌احترامی در مناظرات ایشان؛ مدارا کردن نقطه ضعف نیست.
- ↑ . آموزش‌وپرورش، دین‌داری و مدارا را در جامعه گسترش دهد.