جبی (ریشه)

ریشه «جبی» (GBY)؛ از این ریشه دو فعل به معناهای جمع کردن (در ثلاثی مجرد) و برگزیدن (در باب افتعال) و یک اسم «جوابی» که جمع جابیة به معنای حوض آب است در قرآن کریم به کار رفته است.

معنای لغوی

جبى: جمع كردن. أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً يُجْبى‏ إِلَيْهِ ثَمَراتُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ (قصص: 57) آيا براى آنها حرم امنى را مكان نداديم كه هر چيز بطرف آن حمل و جمع ميشود.

گويند: «جبيت الماء فى الحوض» آبرا در حوض جمع كردم، جابيه حوضى است كه آبرا جمع كرده است و جمع آن جواب است (مفردات). يَعْمَلُونَ لَهُ ما يَشاءُ مِنْ مَحارِيبَ وَ تَماثِيلَ وَ جِفانٍ‏ كَالْجَوابِ‏ ... (سبا: 13) جنّ براى سليمان كاخها، تمثالها، و كاسه‏هائى ببزرگى حوض ميساختند.

اجْتِبَاء: جمع كردن است بطور اختيار و بر گزيدن (مفردات، مجمع البيان) فَاجْتَباهُ‏ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ‏ مِنَ الصَّالِحِينَ‏ (قلم: )50 پس پروردگارش او را بر گزيد و از نيكو كاران گردانيد (قاموس قرآن، ج‏2، ص: 16).

ساخت‌های صرفی در قرآن:

جَبَیَ (فعل ثلاثی مجرد): یک بار

اِجتَبَیَ (فعل باب افتعال): 10 بار

جَوابی (جمع جابیة): یک بار

ریشه‌شناسی

زبان	واژه	آوانگاری		معنا		توضیحات	ارجاع
		فارسی	بین‌المللی	فارسی	انگلیسی
آفروآسیایی باستان
سامی باستان
عبری	גבא	جبا	GBˀ	مخزن، استخر	cistern, pool	Heb. gaba NH 'to collect (a bill, taxes)	Gesenius, 146
اوگاریتی	-						DelOlmo, n
آرامی	גבי/ גבא/ גבה	جبی/ جبأ/ جبه	GBY/ GBˀ/ GBH	جمع آوری صورتحساب، مالیات؛ خود پرداخت کردن، تصرف کردن، با چنگک جمع کردن	to collect a bill, taxes; to make one's self paid, to seize. to rake,		Jastrow, 205
سریانی	ܓܒܐ	جبا	GBˀ	منتخب من. انتخاب کردن، تأیید، انتصاب در یک دفتر اثبات کردن، پاکسازی کردن، جمع آوری کردن، گرفتن خراج	my chosen one, mine elect; to choose, approve, appoint, with /to an office to prove, purge; to collect, exact tribute;	Syr. geba 'to exact tribute'	PayneSmith,58
مندایی	gabia	جبیا		جمع کننده حقوق	collector of dues		Macuch, 73
فنیقی	-
اکدی/آشوری	-
حبشی	GBˀ Tagābaˀa	جبا- تجابأ		برگشتن، ترک کردن، وارد شدن، تحویل شدن، بازیابی شدن. جمع شدن، با یکدیگر متحد شدن، گرد هم آمدن، به توافق رسیدن	return, leave, tum back, come back, enter, be delivered, be restored'; 'be collected, be compiled, be gathered, gather together,  assemble, be assembled, be united with one another, be circumscribed, come together, come to an agreement';	'restituere; reddere'; 'astagabe'a 'ad se recipere; cogere, colligere; congregare' لسلاو به تبع لودولف دو معنای بازگرداندن و جمع آوری کردن را از یک ریشه می داند.	Leslau, 177
سبائی	GBˀ	جبا		برگشتن؛ رضایت دادن، بازنشسته شدن، عقب نشینی کردن، تسلیم شدن، جمع آوری و به زور گرفتن مالیات	return; consent to, retire, fall back, retreat ; give in, submit, impose, exact tithes from	SAr. to impose tithes	Beeston, 48
عربی	جبی			جمع کردن، برگزیدن، حوض آب	to collect tribute		مشکور، 129 Zammit, 117

منابع

جبی (مشتقات)

منابع ریشه شناسی