جبر (ریشه)

ریشه «جبر» (GBR)؛ به معنی نیرومند بودن و زورگویی که تنها با یک مشتق (جبّار) در قرآن به کار رفته است؛ واژه «جبریل» که اسم خاص فرشته (جبرئیل) است می تواند به لحاظ ریشه شناختی به این ریشه مرتبط باشد؛ چنانکه در آیه (النجم: 5) احتمالا در اشاره به همو، عبارت «شدید القوی» جایگزین شده است.

معنای لغوی

جبر: ابن فارس آن را ریشه ای واحد دانسته که معنای اصلی آن نوعی عظمت، علوّ و استقامت است (ابن فارس، ج1: 501) ولی راغب گويد: «اصل الْجَبْرِ اصلاح الشّى‏ء بضرب من القهر» یعنی اصل معنی جبر، اصلاح کردن چیزی با نوعی زور و غلبه است. (راغب، 183)

ساخت‌های صرفی در قرآن

جبّار (اسم مبالغه): 10 بار (در وصف خدا به معنی نیرومند و در وصف افراد زورگو)

جبریل (اسم خاص فرشته): 3 بار

ریشه‌شناسی

زبان	واژه	آوانگاری		معنا		ارجاع
		فارسی	بین‌المللی	فارسی	انگلیسی
آفروآسیایی باستان	gabar	جَبَر		نر، مذکّر	male	Orel, 194 (No.860)
سامی باستان	gabr	جَبر		مرد	man
عبری	גבר	جبر	GBR	مرد، قدرتمند، فرمانروا، جبرئیل	Man, strong, mighty, lord, an archangel (Gabriel)	Gesenius, 149
فنیقی	GBR	گبر		مرد، جنگجو، قدرت، نیرو	Man, Warrior, Might, Power	Krahmalkov, 135
آرامی	גבר	جبر	GBR	مرد، رئیس، دلاور، قهرمان، غالب، قدرتمند، جبرئیل	man, master, strong, brave, hero, uppermost, Gabriel (name of an angel).	Jastrow, 205, 208.209
سریانی	ܓܒܪ	جبر	GBR	نر (مذکر)، مرد، قدرتمند، به کار بردن قدرت	Masculine, man, strong, To use force	PayneSmith,59
مندایی	gabra	جبرا		مرد، قدرتمند	man, strong	Macuch,73
اکدی/آشوری	gapru	جپرو		برتر، غالب	superior	Black, 90
حبشی	gabra	جبرا		فعالیت کردن، انجام دادن، کار کردن، ساختن، فعال بودن، زحمت کشیدن، تولید کردن و...	act, do, work, make, Be active, practice, labor, perform, manufacture, produce, bring forth, create, build, fashion, function, carry out, prepare, achieve, execute, procure, enact, keep  (ordinances), observe (ordinances, fast)	Leslau, 178
عربی	جبر			کسی را مجبور به کاری کردن، قوی و قدرتمند	strong, powerful, force to do something	مشکور، 126 Zammit, 116

منابع

سایت The Quranic Arabic Corpus

منابع ریشه شناسی