سوره حج

سوره حج؛ بیست و دومین سوره از سوره‌های مدنی قرآن است که با ۷۸ آیه در جزء ۱۷ قرار دارد و در ترتیب نزول صد و سومین سوره‌ای است که بر رسول خدا(ص) نازل شده است.

محتوای سوره

کلمه «حج» در لغت به معنای قصد انجام کاری است، اما در شریعت اسلامی به مراسم خاصی گفته می‌شود که هر ساله در مکه برگزار می‌شود. از آنجا که حدود ۱۳ آیه از این سوره (از آیه ۲۵ تا ۳۷) درباره کعبه و تاریخ آن و آثار سیاسی و اجتماعی حج سخن گفته، این سوره «حج» نامیده شده است. سوره حج با ذکر عظمت قیامت خطاب به همه مردم و ترسیم صحنه‌ای هول‌انگیز از آن آغاز می‌شود، همانطور که می‌فرماید «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیءٌ عَظِيمٌ: اى مردم از پروردگار خود پروا كنيد چرا كه زلزله رستاخيز امرى هولناك است» (حج/۱).

محتوای کلی این سوره به بیان اوصاف و سرنوشت مؤمنان و گروه‌هایی از کافران می‌پردازد: گروه اول کافران کسانی‌اند که بدون هیچ دانشی درباره صفات و کارهای خدا، بحث و جدل و از هر شیطان سرکشی پیروی می‌کنند و عاقبت، همان شیطان آنان را به عذاب آتش می‌کشاند. گروه دوم نیز، بدون آگاهی و بی‌هیچ رهنمود و کتاب روشنگری، به منظور گمراه کردن دیگران از مسیر حق، به جدال درباره خدا برمی‌خیزند. اینان که رؤسای مشرکان هستند، در نهایت با ذلت و خواری به عذاب آخرت گرفتار خواهند شد. گروه سوم نیز خدا را به زبان و در ظاهر می‌پرستند، چنان‌که با رسیدن خبر خوشی آرامش می‌یابند و با مصیبت و رنجی، از خدا دور می شوند. این عده نیز در دنیا و آخرت زیان‌کار هستند. درمقابل این سه گروه، مؤمنان قرار دارند که خداوند سرانجام، آنان را به جایگاهی نیکو وارد می‌کند.

آموزه های فرهنگی سوره حج

ترویج فرهنگ بندگی با اقامه نماز

تفسیر آیه ۴۱ سوره مبارکه حج «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ ۗ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ» به‌عنوان یکی از آیات مهدوی در قرآن پرداخت و اظهار کرد: یکی از نشانه‌های بندگان متقی که در این آیه گفته شده این است که بندگان از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها در چهار جهت استفاده می‌کنند؛ ترویج فرهنگ بندگی را با اقامه نماز به جامعه نشان می‌دهند، حقوق فقرا را با دادن زکات پرداخت می‌کنند و از فرصت‌ها در مسیر معارف الهی و دوری جستن از گناهان از امر به معروف و نهی از منکر استفاده می‌کنند. اهل بیت(ع) نشانه تمام نما و اجرای آیه شریفه ۴۱ سوره مبارکه حج هستند، افزود: حضرت سیدالشهدا(ع) در حادثه قیام در ظهر عاشورا و در آن شرایط سخت، نماز را به پا کرد و بر این اساس شما کارگزاران نظام اسلامی و جامعه توحیدی باید مدیران مؤمن و خدمتگزاران انقلابی را براساس اقامه نماز و بر میزان تقوای الهی سنجش کنید و با این امتیازات و فیوضات، آنها را انتخاب و در مسئولیت‌ها در راستای خدمت به مردم جامعه و ترویج و توسعه فرهنگ دینی و قرآنی گمارد.

حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) اولین رهبر و پیشوای شیعیان به‌عنوان ناب‌ترین الگوی جهانی نماد اقامه بندگی و امور دینی در طول تاریخ بشریت است، گسترش عدالت و وظیفه‌شناسی در جامعه به‌عنوان یکی از آثار تربیتی نماز است. تجلی این آیات الهی در شخصیت‌هایی همچون امیرالمؤمنین امام علی(ع) به‌عنوان خیبر‌شکن اسلام‌خواه و در سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی به‌عنوان ذوالفقار و یاور انقلابی ولایت‌فقیه حتی در میدان استقامت و استکبارستیزی نمایان است و در جامعه بازتاب ماندگاری داشته است.

فرد نمازگزار و اقامه نماز او موجب رخت بر بستن گناهان و رذایل و کاهش بروز آسیب‌ها و گسترش رحمت‌های الهی به اذن‌الله در جامعه می‌شود، مردم جامعه باید از فرصت‌ها در جهت انجام کار خیر و ساختن بناهای وقفی «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ» متناسب با نیاز روز و در حدی که از معارف دینی شناخت پیدا کردیم اقدام و حرکت کنند. بهترین آثار ساختارساز اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و اخلاقی در جامعه منبعث و نشئت گرفته از آثار تربیتی اقامه نماز و اهتمام به امر بندگی پروردگار متعال است، و این یک نوع خدمت به بقای خود در آخرت‌مان است‌. یعنی براساس نشانه آیه هفتم سوره مبارکه اسراء، آدمی هر آنچه که می‌دهد، باز پس می‌گیرد، و به عبارتی پندار، گفتار و کردار انسان، دیر یا زود با دقتی حیرت‌انگیز به خود او باز می‌گردد.

حل شدن مشکلات اقتصادی به سبب پرداخت زکات

مراجعات و حاجت مردم و نیاز مردم به‌منظور گره‌گشایی از سوی مسئولان یکی از رحمت‌ها و نعمت‌های خدای منان به سمت شما کارگزاران خدمتگزار است و این مراجعات مردمی و نیز خدمت به مردم موجب اعتبار شخصیتی و اجتماعی شما می‌شود. لذا، هر کس باید به اندازه تمکن و ظرفیت خودش کار کند. در قرآن کریم ۲۸ بار به امر اقامه نماز و پرداخت زکات اشاره شده است یعنی اینکه در هر کجا از جهان که باشید باید نماز را اقامه کنید و زکات بپردازید، مشکلات اقتصادی در جامعه زمانی حل می‌شود که مشکلات اعتقادی در میان افراد جامعه حل شود، یعنی رفع مشکلات اقتصادی در گرو گسترش فضایل اخلاقی و رشد پایدار و شکوفایی مسائل اعتقادی است. همچنین اگر در جایی می‌بینیم که حرف‌مان روی زمین مانده است به خاطر اینکه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ» است، زیرا حرف خدا را روی زمین گذاشته‌ایم. پس همه باید بدانیم که حرف خدا به عنوان حرف اول در زندگی مؤمنین و مسلمانان موحد باید باشد، به آن جهت که ما هر چه مقام، ثروت، حیات، تکمن و ممات داریم همه از ناحیه خداست که‌ باید در جهت رفع مشکلات اعتقادی جامعه هزینه خیرخواهانه و انفاق کنیم. امر به معروف و نهی از منکر بر کسانی میسر است که در انجام وظایف خود نسبت به بندگی خدا و اقامه نماز اهتمام ورزند، لحظه به لحظه زندگی ما و عمر ما مردم متصل به درگاه رحمت بیکران ذات اقدس الهی است، پس باید افراد متقی و موحد در حد توان در راستای رشد جامعه و کسب رضایت مردم گام بردارند و این نوع نیت و حرکت، یک نوع امر به معروف است و حتی حرکت در مسیر انجام نیکی و اقامه خوبی‌ها و بر پا کردن فضایل الهی و دوری از ربا و رذایل و گناهان یک امر به معروف است و این یکی از نکات مهم برای تشکیل جامعه مهدوی است. پس باید همگان توجه داشته باشیم که پایان همه کارها به سوی حضرت باری تعالی است و فرصت‌ها پایان‌پذیر است.