احادیث طبی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''احادیث طبی'''؛ احادیثی از معصومین(ع) برای درمان بیماری¬های جسمی و روحی. این احادیث توسط برخی از علمای اسلامی در کتاب‌های مختلف جمع آوری  شده است. برای کاربست این احادیث ضرورت دارد تا احادیث طبی براساس شرایط و معیارهای حدیثی، بررسی سندی و محتوایی شود تا میان احادیث جعلی و صحیح تفکیک صورت گیرد. علاوه بر این، این احادیث باید توسط اندیشمندان میان رشته¬ای(الهیات و پزشکی) مورد آزمایش قرار گیرند و تأیید شوند.  

احادیث طبی به احادیثی گفته می¬شود که راهکارهایی را برای سلامتی جسمی و روحی انسان در احاديث نبوى و ائمه اطهار(ع) ارائه کرده باشد.<ref>[https://iqna.ir/006rAl بررسی نگارش احاديث طبی در آخرين شماره از فصل‌نامه «پژوهش و حوزه»]</ref>  احادیث طبی توصیه¬های فراوانی در مورد حجامت، انفيه (مجموعه‌ای از گرد داروهای خوشبو است)، فصد و زالودرمانی، آداب تغذيه ، نقش ميوه‌ها در سلامت و درمان بيماری‌ها دارد<ref>[https://iqna.ir/00Ak10 ترويج احاديث پزشكی شاخصه پيشبرد طب اسلامی است]</ref>.  علاوه بر این،  احادیث طبی در مورد اندام و کارکرد آنها، بهداشت جسم و روان، تغذیه وتندرستی، تعریف و تشخیص بیماری، دارو و درمان، اخلاق پزشکی و پرستاری راهکارهای مناسبی دارد<ref>[https://iqna.ir/00E5Rd حدود ۶۰ اثر درباره تفسیر طبی قرآن وجود دارد]</ref><ref>[https://iqna.ir/00Ak10 ترويج احاديث پزشكی شاخصه پيشبرد طب اسلامی است]</ref>.   

شمار احادیث طبی به حدی بوده است كه محدثان و ناقلان حديث تأليفاتى مستقل با عنوان «كتاب¬الطب» و مباحث مربوط به آن داشتند<ref>[https://iqna.ir/006rAl بررسی نگارش احاديث طبی در آخرين شماره از فصل‌نامه «پژوهش و حوزه»]</ref>.  این روایات یا در منابع خاص و یا در منابع در بردارنده احادیث طبی است و تمامی روایات اصلی نیز در همین مجموعه‌ها است.<ref>[https://iqna.ir/00FKuZ جهت‌گیری بر منابع غیرمعتبر مهمترین مشکل معتقدان به طب اسلامی است]</ref>  

عمده روایات طبی خاص در رساله ذهبیه، طب النبی مستغفری و طب الائمه ابنی بسطام، طب صادق، طب‌النبی، صراط شيعه فی آداب‌الشريعه، هيئت المتقين و منابع عام نیز شامل؛ کتابهای المحاسن اثر برقی، الکافی، من لایحضرالفقیه اثر صدوق، بحارالانوار اثر مجلسی و مکارم الاخلاق اثر طبرسی است و اعتبار منابع متاخر بیشتر است و منابع خاص یا بی¬سند و یا دارای سند ضعیف هستند<ref>[https://iqna.ir/00FKuZ جهت‌گیری بر منابع غیرمعتبر مهمترین مشکل معتقدان به طب اسلامی است]</ref>.  

احادیث طبّی را می¬توان به سه دسته تقسیم کرد؛ دسته اول دربردارنده احادیثی است¬که اعجازِ پیشوایان دین در درمان بیماری¬ها را بیان می¬کند<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/95715/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B7%D8%A8%D9%91-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85?SearchText=%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB%20%D8%B7%D8%A8%DB%8C دانشنامه حوزه]</ref>.  نمونه این احادیث، احادیثی است که آیات قرآن کریم را در بیان معجزه حضرت عیسی (ع) شرح می‌کنند<ref>'''و اُبْرِیُ الْاَکمَهَ وَ الْاَبْرَصَ وَ اُحْی الْمَوْتی بِاِذْنِ اللَّه؛ «'''به اذن خدا، نابینای مادرزاد و پیس را بهبود می‌بخشم».</ref>. دسته دوم دربردارنده احادیثی است¬که در مورد پیشگیری از بیماری¬ها وارد شده است و محتوای دسته سوم در مورد احادیثی است که در مورد درمان بیماری¬ها است. علاوه بر این، احادیثی که در مورد درمان بیماری¬ها نیز به دو بخش تقسیم می¬شوند. بخش اوّل که در مورد درمان از طریق شفا خواستن به وسیله قرآن و دعا است و بخش دوم دربردارنده درمان از طریق دارو است<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/95715/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B7%D8%A8%D9%91-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85?SearchText=%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB%20%D8%B7%D8%A8%DB%8C دانشنامه حوزه]</ref>.   

نکته قابل توجّه در شرایط استفاده از احادیث طبی این است که طرح احادیث طبی برای پیشگیری از بیمار برای عموم مردم مشکلی ایجاد نمی¬کند؛ زیرا این احادیث، در اغلب موارد، منطبق با موازین علمی هستند. همچنین، بخش اوّل از احادیث طبّی که به وسیله آیات قران و دعا به درمان می¬پردازند، نیز با توجّه به شرایط اجابت دعا و مجرّب بودن دعا در درمان بسیاری از بیماری¬ها، برای عموم می¬توان مطرح کرد<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/95715/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B7%D8%A8%D9%91-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85?SearchText=%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB%20%D8%B7%D8%A8%DB%8C دانشنامه حوزه]</ref>.  بر این اساس، تنها احادیث مرتبط با درمان بیماری‌ها از طریق داروی ویژه است که مبنای عمل قرار گرفتن آنها، پیش از ارزیابی دقیق و کامل صحیح نیست و نمی¬توان آنها را به عنوان رهنمودهای پیشوایان دین به آنها نسبت داد<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/95715/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B7%D8%A8%D9%91-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85?SearchText=%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB%20%D8%B7%D8%A8%DB%8C دانشنامه حوزه]</ref>.  به عنوان نمونه، برخی از روایات طبی مربوط به منطقه،  مزاج و اقلیم خاصی است و نمی‌توان آن را مبنای علم طب و درمان برای همه افراد قرار داد. ممکن است معصوم(ع) برای زمان و مکان خاصی، یک خوراکی و میوه و گیاهی را تجویز کرده باشند<ref>[https://iqna.ir/00GEGS استفاده از روایات طبی مشروط بر تجربه علمی است/ قواعد بازیابی متون حدیثی]</ref>.   

احادیث اسلامی، آموزه¬ای به نام طب ارائه نکرده است؛ اما در آیات و روایات اسلامی اشاره‌هایی به مباحث طبی شده است که نمی‌توان آنها را انکار کرد. این روایات با ارزش است؛ به شرط اینکه اسناد آن بررسی و با صحت اسناد گفته شود و براساس پایه‌ها و شاخص‌های قوی، تفکیک احادیث طبی صورت گیرد<ref>[https://iqna.ir/00FHcI آیت‌الله مکارم: باطل‌ بودن طب قدیم دروغ محض است]</ref>.  معیار اعتبار سند احادیث طبی این است که افراد نقل کننده حدیث تا معصوم ذکر شوند و نقل کننده¬ها باید معتبر باشند. این کار باید بسیار دقیق و توسطافراد خبره و اهل فن انجام شود<ref>[https://iqna.ir/009NlI طب اسلامی بهترين نسخه درمانی و متصل به وحی است]</ref>؛  به همین دلیل، گروهی باید از نظر اسنادی، روایات مختلف را مورد بررسی قرار دهند تا مشخص شود روایات طبی موجود چه اعتباری دارند<ref>[https://iqna.ir/00Fqqv احادیث پزشکی نیازمند کارآزمایی بالینی هستند]</ref><ref>[https://iqna.ir/005hwi تحذیر نسبت به اقدامات درمانی تهاجمی علیه بدن بر اساس طب‌النبی(ص)]</ref>.  یافتن منشاء روایت و حدیث که همان شأن صدور روایات است، قدم بعدی در بررسی سندی و کاربست روایات در طب است<ref>[https://iqna.ir/009NlI طب اسلامی بهترين نسخه درمانی و متصل به وحی است]</ref><ref>[https://iqna.ir/00G3Ff نقد احادیث و بررسی اعتبار آن‌ها؛ پیش‌نیاز اصلی کاربست روایات طبی]</ref>.   

دلیل بررسی سندی این است که انگیزه جلب منافع برای جعل حدیث  همواره وجود داشته است<ref>[https://iqna.ir/00G3Ff نقد احادیث و بررسی اعتبار آن‌ها؛ پیش‌نیاز اصلی کاربست روایات طبی]</ref>. به عنوان نمونه، کتاب طب‌النبی اثر ابوالعباس مستغفری نسخه‌ای است که احادیث آن مطلقاً، فاقد هرگونه سلسله مراتب سندی بود و روایت‌های بسیاری را با «قال معصوم» آغاز کرده و در کتاب خود گنجانده است؛ این در حالی است¬که این روایات هیچ گونه سلسله سندی برای اعتبار خود ارائه نکرده اند<ref>[https://iqna.ir/00E5Rd حدود ۶۰ اثر درباره تفسیر طبی قرآن وجود دارد]</ref>.  به عنوان نمونه، طب النبی اثر مستغفری کتابی است که توسط یک عالم سنی که پزشک نبوده، جمع‌آوری شده است که این روایات بدون سند و مطالب عمومی و کلی در مورد بهداشت گفته شده است<ref>[https://iqna.ir/00GmUN محدودکردن احادیث طبی به سلامت جسمی جفاست]</ref><ref>[https://iqna.ir/00FKuZ جهت‌گیری بر منابع غیرمعتبر مهمترین مشکل معتقدان به طب اسلامی است]</ref>.       

البته، شرح و پالایش و تفسیر روایات طبی و استفاده از موارد صحیح، ارائه ملاک برای این علوم و استفاده از یقینیات علمی کار عالمان میان رشته‌ای(حوزه الیهات و پزشکی) است؛ زیرا گاهی بدون توجه به علم قطعی نمی‌توان برخی روایات را تفسیر کرد<ref>[https://iqna.ir/00FURU رشته اخلاق پزشکی در حوزه علمیه تاسیس شود/ استفاده از قرآن در نظریه‌پردازی‌های طبی]  </ref>.  البته، فقط سند حديث مهم نيست؛ بلكه متن حديث هم مهم است و باید آن را با متن قرآن سنجید تا اعتبار آن تعیین شود<ref>[https://iqna.ir/009NlI طب اسلامی بهترين نسخه درمانی و متصل به وحی است]</ref>.  بسياری از اين احاديث طبی به دليل مشخص نبودن پشتوانه و سنديت به كار گرفته نمی‌شوند<ref>[https://iqna.ir/005N6f ايجاز و قطعيت در درمان؛ ويژگی منحصر به فرد رساله ذهبيه]</ref>؛  اما این نکته را باید در ذهن داشت که احادیث طبی متقنی نیز وجود دارد. نمونه ای از این احادیث، احادیث شيخ صدوق در مورد درمان بيماری‌ها با عسل است که از لحاظ روايی صحيح است. کتاب¬‌های المحاسن و الکافی معتبرترین احادیث را دارا هستند. محتوای اکثر روایات آنها در مورد خواص خوراکی‌ها است<ref>[https://iqna.ir/00FKuZ جهت‌گیری بر منابع غیرمعتبر مهمترین مشکل معتقدان به طب اسلامی است]</ref>.   

البته، گاه دو روش سندی و مضمونی برای روایت کفایت نمی‌کند؛ زیرا ممکن است سند قوی و محتوا ضعیف باشد یا بالعکس؛ اما دلایلی وجود داشته باشد که به آن روایت نیاز شود. از این رو، نیاز است تا از روش دیگری به نام روش ترکیبی استفاده شود. این روش با استفاده از علم منطق فازی انجام می¬شود. کاربرد منطق فازی در تحلیل سند حدیث به معنای این است¬که صحت و سقم حدیث شناور است و درجه بندی دارد؛ زیرا ویژگی منطق فازی، شناور بودن، درجه‌مند بودن است. به عنوان نمونه، روایت «النظافة من الایمان» در طب¬ النبی مستغفری که مأخذ ضعیف بوده و سند ندارد؛ اما پشتوانه داشته و کاربردی ضروری در بهداشت دارد<ref>[https://iqna.ir/00Fqqv احادیث پزشکی نیازمند کارآزمایی بالینی هستند]</ref>.