استشراق: تفاوت میان نسخه‌ها

'''استشراق'''؛ مجموعه مطالعات پیرامون شرق. این مطالعات از سده هشت تا دوازده میلادی بیشتر با انگیزه‌های جدلی و در قالب ردیه نویسی صورت پذیرفت. پس از سده هجده تا نیمه اول قرن بیست این فعالیت ها توأم با انگیزه‌های تبشیری شد و سپس از نیمه دوم قرن بیستم تا کنون با کاسته شدن از تعصبات دینی بیشتر رویکردی علمی یافت. پژوهش‌های قرآنی یکی از جدی ترین عرصه‌های حضور مستشرقان است؛ توجه به قرآن به قدری پر رنگ است که تدوین اولین معجم‌های لفظی و موضوعی و دایرة المعارف‌های قرآنی را می‌توان به ایشان منسوب کرد.

از خاورشناسی یا شرق شناسی در عربی با " استشراق " و در انگلیسی با "Orientalism" یاد می‌شود. این اصطلاح که به معنای مکتب خاورشناسی است، از سه واژه تشکیل یافته؛ "Orient" به معنای خاور ، مشرق یا آسیا، پسوند "al" برای ربط -به معنای مسائل مربوط به مشرق زمین و خاورشناسی- و پسوند "ism" به معنای مکتب.<ref>. شرق شناسی و اسلام شناسی غربیان، ص853.</ref> استشراق، امروزه به مجموعه مطالعاتی اطلاق می‌شود که درباره شرق انجام می‌شود. استفاده از واژه شرق برای منطقه آسیا به قرون وسطی و زمانی بر می‌گردد که غربیها دریای مدیترانه را مرکز عالم فرض می‌کردند. بر این اساس آنها هرچه در شرق این دریا بود به عنوان مشرق زمین و هرچه در غرب آن بود به عنوان مغرب زمین دانستند. خود این مفاهیم بعدها دچار تحولات فراوانی شد. به عنوان مثال شرق جغرفیایی به شرق ایدئولوژی و عقیدتی تغییر پیدا کرد. به طور مثال یونان که در شرق مدیترانه است جزو غرب و کشور مراکش که در غرب مدیترانه است و بوسنی که در مرکز اروپا واقع شده را از لحاظ ایدئولوژی جزو شرق به شمار آمد. بعدها مفهوم سومی به نام شرق سیاسی مطرح شد که مجددا این تقسیم بندی ها را دچار تغییر و تحول قرار داد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1375518/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D9%82%D8%A8%D9%88%D9%84-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D8%A7%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B0-%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D9%84%DB%8C . دیدگاه خوشبینانه و بدبینانه نسبت به مستشرقان قابل قبول نیست/ لزوم اتخاذ رویکرد اعتدالی.]</ref>

با مشاهده گرایش ها و انگیزه‌های مستشرقان از مطالعه قرآن می‌توان دریافت که این گروه سه مرحله را تا کنون پشت سر گذاشته است. مرحله نخست دوره ای است که از قرن هشتم و دهم میلادی آغاز و تا قرن هجدهم میلادی ادامه می‌یابد. در این دوره شاهد تعامل اولیه اسلام و مسیحیت هستیم. مطالعه اسلام در این مرحله، به سبب وقایعی چون بروز جنگ‌های صلیبی (حدود قرن ۱۲ میلادی) بسیار مغرضانه و متأثر از تعصب دینی است. مستشرقان این دوره که بیشتر از صنف متکلمان و الهی دانان مسیحی هستند به ردیه‌نویسی نسبت به قرآن و پیامبر اسلام(ص) پرداختند. قدیمی ترین رديه‌ای که در این دوره نوشته شده است به قلم يوحنا دمشقی متوفای سال ۷۵۲ ميلادی است. کینه توزی برخی از متکلمان این دوره تا بدان جا رسید که پس از مطالعه و تحقیق نسخه‌های خطی، یا این کتاب مقدس را کتابی آمیخته با تحریف معرفی معرفی می‌کردند و یا اقدام به سوزاندن آن‌ می‌نمودند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1249808/%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%D9%8A%D8%B4-%D9%85%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%AA%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%AF%D9%8A%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%86%D8%A7%D9%86- . افزايش مخاطبان آثار اسلامی متاثر از مطالعات مستشرقان/ رديه‌نويسی؛ نخستين اقدام آنان.]</ref> مرحله دوم از قرن هجدهم تا نیمه قرن بیستم را شامل می‌شود. در این مرحله دو جنبش روشنفکری و رومانتیسم بر مطالعه اسلام تأثیر گذاشتند و بیشتر رویکرد مستشرقان معطوف به فعالیت‌های تبشیری بود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3958000/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B7-%D8%B6%D8%B9%D9%81-%D9%88-%D9%82%D9%88%D8%AA-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%E2%80%8C%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87 . نقاط ضعف و قوت تفسیر معاصرانه؛ از ورود ایرانیان به قرآن‌پژوهی مستشرقان تا کم‌رنگی عقاید شیعه.]</ref> مرحله سوم از اواسط قرن بیستم آغاز می‌شود و تا امروز ادامه دارد. از سال ۱۹۵۰ موضوعات و تحقیقات شرق شناسان، به سمتی رفته که نگاه‌های قبل کمرنگ شده<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4013472/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%B5-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D8%AA%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . نگاه مستشرقان به قرآن و پیامبر(ص) در دهه‌های اخیر محتاطانه شده است.]</ref> و پژوهش ها تقریباً به سمت بی طرفی و انصاف‌گرایید. به نظر می‌رسد جنگ جهانی اول و دوم در تحول فکری مستشرقان در دوره سوم تأثیر بسزایی نهاد. این دو جنگ باورهای مطلق‌نگرانه غربی‌ها به قرآن و اسلام را فروریخت؛ تا جایی‌که نوعی نسبی‌گرایی علمی را رواج داد. ورود مباحثی با رگه‌های پدیدارشناسی و پوزیتیویسم متأثر از این فضا بود. بنابراین در حوزه مطالعات قرآنی غربیان به تدریج از آن نگاه مطلق‌نگر خارج شدند و رویکرد و روش‌هایشان انعطاف‌پذیر شد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1457561/%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B7%D9%84%D9%82%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D9%81%D8%B1%D9%88-%D8%B1%DB%8C%D8%AE%D8%AA . جنگ جهانی باورهای مطلق‌نگر مستشرقان به قرآن را فرو ریخت.]</ref>

در حوزه قرآن اگرچه مستشرقان در حوزه‌های مختلفی اعم از فقه، کلام و تاریخ در حال فعالیت هستند<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2549259/%D8%B4%D8%B1%D9%82%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%A8%D9%88%D9%82-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%B9%D8%AB%D8%AA-%D9%BE%D9%8A%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%B5-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AE%D8%B5%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86 . شرق‌شناسی مسبوق به دوره بعثت پيامبر(ص) است/خاستگاه خصمانه مستشرقان.]</ref> اما فعالیت ایشان مخصوصاً در عرصه قرآن بسیار متنوع است و به راحتی امکان استقصاء ندارد. در صورتی که با نگاهی کلی قصد تقسیم بندی این فعالیت ها را داشته باشیم می‌توانیم این فعالیت ها را به چند محور کلان تقسیم نماییم. این محورها عبارتند از: ترجمه قرآن، چاپ قرآن، تدوین معجم‌های لفظی و موضوعی، تدوين دايرة المعارف، تصحيح و احيای كتب خطی قرائات و نشر آنها، تدوین تک نگاری هایی در موضوع قرآن و بافت شبه جزیره در پیش و هنگام نزول قرآن، تأليف دستنامه، مقاله، و برگزاری همایش و مدارس فصلی درباره قرآن.<ref>[https://qom.iqna.ir/fa/news/2599660/%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86- . مستشرقان.]</ref> لازم به ذکر است نخستین ترجمه قرآن به زبان اروپایی و اولین معجم‌های لفظی و موضوعی و همچنین اولین دایرة المعارف قرآنی توسط مستشرقان تدوین یافت. نخستين ترجمه قرآن به زبان‌ لاتین، ترجمه‌اى است كه كشيش بزرگ مسيحى و رئيس كليساى دير كلونى «Cluny»، « پيترونريبل » « Peter the Venerable» در سال ۱۱۴۳ ميلادی انجام داد؛ وى جهت اطلاع از آموزه‌ها و تعاليم كتاب آسمانى مسلمانان كه در عصر وى موجب پيدايش تمدن بزرگ اسلامى در اندلس شده بود با كمك دو راهب ديگر به نام‌هاى «روبرت كتون» انگليسى و «هيرمان دالماشى» آلمانى با كمك گرفتن از يك عرب مسلمان به نام «محمد» قرآن كريم را به زبان «لاتين» ترجمه كرد؛ آن ترجمه حدود چهار قرن در انحصار كليسا بود تا كشيشان آن را مطالعه، بررسى و نقادى كنند و هيچ‌گاه اجازه نشر عام آن را در بين مردم ندادند. «گوستاو فلوگل» پژوهشگر و مستشرق آلمانی، نخستين معجم الفاظ را برای جست‌وجوى آيات قرآن نگاشت. اين كتاب با نام «Concordantiae corani arabicae » در سال ۱۸۴۲ چاپ و سپس به عربی ترجمه شد و با عنوان «نجوم‌القرآن» در لا‌يپزيك آلمان چاپ شد. بعدها «محمد فؤاد عبد الباقى» از مصر بر اساس این کتاب، «المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الكريم» خود را نوشت. «ژول لابوم» مستشرق فرانسوى نیز نخستين كسى است كه به دسته‌بندى موضوعى آيات قرآن در غرب پرداخت و معجم موضوعى آيات قرآن را به زبان فرانسوى تأليف و به نامLe Koran Analys» » منتشر كرد، اين كتاب فهرست موضوعى كل آيات قرآن است كه در ۱۸ عنوان اصلى و ۳۵۰ عنوان فرعى تقسيم شده است. «محمد فؤاد عبد الباقى» به توصيه «محمد عبده» اين معجم را به عربى ترجمه كرد و براى جبران نقص آن فهرست موضوعى «ادوارد مونيته» را كه «شكيب ارسلان» به عربى ترجمه كرده بود به آن ملحق كرد و ۱۰۰ موضوع ديگر بر آن افزود و مجموعاً با مقدمه «فريد وجدى» در سال ۱۹۵۴ ميلادی چاپ کرد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1906668/%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%D8%AF . مستشرقان آغازگران معجم‌نويسی قرآن كريم بودند.]</ref> نخستین دایرة المعارف قرآن نیز در سال 2001 به سرویراستاری «جین دمن مک اولیف» استاد دانشگاه جرج تاون (آمریکا) و با همکاری تعدادی از پژوهشگران با 1000 مدخل نگاشته شد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3958000/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B7-%D8%B6%D8%B9%D9%81-%D9%88-%D9%82%D9%88%D8%AA-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%E2%80%8C%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87 . نقاط ضعف و قوت تفسیر معاصرانه؛ از ورود ایرانیان به قرآن‌پژوهی مستشرقان تا کم‌رنگی عقاید شیعه.]</ref>

== پاورقی ها ==