اعجاز: تفاوت میان نسخه‌ها

اعجاز در قرآن به معنای لغوی عبارت و و در نفی قدرت و اثبات عجز کافران نسبت به مقدّرات الهی و مشیّت ربوبی و اثبات ناتوانی آنها نسبت به رهایی از عذاب مقرر آنها به کار رفته است: «فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ ۙ وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ»<ref>. پس به شما مشرکان تا چهار ماه دیگر مهلت داده می‌شود که در زمین (مکه) گردش و آسایش کنید، و بدانید که شما بر قدرت خدا غالب نخواهید شد و همانا خدا کافران را خوار و ذلیل خواهد کرد.(توبه،2)</ref>  در قرآن کریم از منکران و معاندان خواسته شده که برای اثبات ادعای خود، ۱۰ سوره، یا حتی یک سوره همچون سوره‌های قرآن بیاورند و نیز بیان شده که البته هرگز بر چنین امری توفیق نخواهند یافت: «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ ۖ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ»<ref>. و اگر این کار را نکردید و هرگز نتوانید کرد پس بپرهیزید از آتشی که هیزم آن مردم بدکار و سنگهای خارا است که (از قهر خدا) برای کافران مهیا شده است. (بقره،2و24)</ref> این دعوت به ناممکن که در اصطلاح قرآنی تحدّی و معارضه طلبی نامیده شده است، در واقع به اثبات رساندن عجز کفار از چنین امری، یا به تعبیری دیگر «اعجاز» است.  

نوع دیگری از تحدی، ادعایی است که در قرآن ادعا می‌کند و می‌فرماید «وَ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ»، اگر شک دارید که این قرآن از جانب بنده ما و خداوند است، یک سوره مانند آن بیاورید که این را تحدی یعنی هماورد طلبی می‌نامند و این نوع تحدی تمام بشر را دعوت می‌کند به همارود آوردن و همین که بشر، مثل قرآن را نتواند بیاورد باعث عجز آنها می‌شود و ناتوانی آنها را ثابت می‌کند و نشانه نبوت است. ممکن است در ابتدا و وهله اول کسی حس نکند که این الفاظ دارای اعجاز است، اما به مرور پی می‌برند، اول متخصصان فن پی می‌برند و بعد به مرور زمان پی می‌برند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3710097/اعجاز-خارق-عادت-همراه-با-ادعای-نبوت-و-توأم-با-تحدی-استفصاحت-مهم‌ترین-بعد-اعجاز-قرآن . اعجاز، خارق عادت، همراه با ادعای نبوت و توأم با تحدی است/فصاحت مهم‌ترین بعد اعجاز قرآن ]</ref>

قرآن کریم در باب اعجاز، دارای ابعاد مختلف و گوناگونی در دو باب لفظی و محتوایی و یا دردسته بندی های دیگر بیانی و معنوی است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1722188/نگاهی-به-جنبه‌های-اعجاز-قرآن . نگاهی به جنبه‌های اعجاز قرآن]</ref> برخی از دانشمندان براین عقیده‌اند: اعجاز قرآن منحصر به فصاحت و بلاغت آن نيست، بلكه ابعاد گوناگونى از اعجاز را با خود دارد. قرآن از اين جهت كه اختلاف و تضادى در آن وجود ندارد معجزه است؛ چنان كه خداوند فرموده است: «و اگر [قرآن‏] از نزد غير خدا بود، قطعاً در آن ناهمگونى و اختلاف بسيارى مى‏‌يافتند»<ref>. (نساء، ۸۲)</ref> ؛ و نيز از اين جهت كه از حوادث آينده  و غیر خبر داده معجزه است؛ چنان كه فرموده است: «روميان در نزديك‏ترين اين سرزمين شكست خوردند، و آنان پس از شكستشان، در ظرف چند سال آينده پيروز خواهند شد». <ref>. (روم، ۲، ۳ و ۴)</ref> <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3713490/تحدی-یا-دعوت-به-همانندآوری-دعوای-لفظی-است-اعجاز-تأثیری‌-اصلی‌ترین-وجه-اعجاز .تحدی» یا «دعوت به همانندآوری» دعوای لفظی است/ اعجاز تأثیری؛‌ اصلی‌ترین وجه اعجاز  

]</ref>

در اعجاز لفظی رویکرد اصلی بررسی ظواهر ادبی همچون بلاغت، نظم، سبک، کاربست واژگان و ... است و در اعجاز لفظی سخن از گونه‌های مختلف، حضور و تجلی خالق متن در متن و چگونگی بروز و ظهور آن است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3713490/تحدی-یا-دعوت-به-همانندآوری-دعوای-لفظی-است-اعجاز-تأثیری‌-اصلی‌ترین-وجه-اعجاز ..«تحدی» یا «دعوت به همانندآوری» دعوای لفظی است/ اعجاز تأثیری؛‌ اصلی‌ترین وجه اعجاز ]</ref>.  براساس این رویکرد، اسلوب سخن سرایی، و مباحث لفظی و بیانی اعم از فصاحت و بلاغت، نظم ظاهری و گاه عددی و نیز مباحث ادبی دراین حیطه قرار میگیرند. برخی از محققان قرآن را اثری فوق العاده و نه خارق عادت میدانند به این معناکه قرآن فعل الهی است و نه سخن خود پیامبر(ص) بااین بیان که قرآن در بیان خود هیچ قانونی را خرق یا نقض نکرده، بلکه با ادبیاتی فاخر بر بام فصاحت و بلاغت ایستاده و جمله‌ها و عباراتش معیاری برای قواعد عربی در علوم ادبی گشته است <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3926723/اعجاز-قرآن-مستلزم-خارق‌العاده-بودن-نیست-نظم-متقارن-شاهدی-بر-الهی-بودن . اعجاز قرآن مستلزم خارق‌العاده بودن نیست / نظم متقارن؛ شاهدی بر الهی بودن ]</ref>  <ref>[https://iqna.ir/fa/news/2309063/جنبه-بيانی-وجه-غالب-اعجاز-قرآن-در-عصر-پيامبرص-است . جنبه بيانی، وجه غالب اعجاز قرآن در عصر پيامبر(ص) است ]</ref>

اعجاز محتوایی قرآن کریم دربرگیرنده مجموعه محتوا و مضامین قرآن کریم است. قرآن در زمینه‌های توحید، عرفان، سیاست، فرهنگ، تربیت ونیز علوم مختلف مطالبی ارائه کرده است که فردی با این جامعیت و واقع‌بینی قادر به ارائه چنین مطالبی نبوده است.<ref>[https://markazi.iqna.ir/fa/news/3838114/مروری-بر-ابعاد-اعجاز-قرآن-از-اُمّی-بودن-آورنده-تا-وجود-اشارات-علمی . مروری بر ابعاد اعجاز قرآن؛ از اُمّی بودن آورنده تا وجود اشارات علمی ]</ref> شاید جالب توجه باشد که با تکیه بر اعجاز محتوایی قرآن کریم در مصر دانشنامه ای پزشکی به بررسی میوه‌ها و گیاهان ذکرشده در قرآن کریم باعنوان اعجاز پزشکی به این امر پرداخته است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3545736/تدوین-دانشنامه-اعجاز-پزشکی-قرآن-در-مصر . تدوین دانشنامه «اعجاز پزشکی قرآن» در مصر ]</ref>  

اعجاز فعل عادی نیست، بلکه امری برخلاف جریان طبیعی عام و خارق عادت و خارج از توان متعارف مردم است. قابل تعلیم و تعلم نیست و مغلوب سایر عوامل نمی شود. اعجاز پیامبران همیشه توام با دعوت نبوت، به منظور اثبات نبوت و همراه با تحدی همراه بوده است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3713490/تحدی-یا-دعوت-به-همانندآوری-دعوای-لفظی-است-اعجاز-تأثیری‌-اصلی‌ترین-وجه-اعجاز .«تحدی» یا «دعوت به همانندآوری» دعوای لفظی است/ اعجاز تأثیری؛‌ اصلی‌ترین وجه اعجاز ]</ref>

درباب اعجاز قرآن کریم و ناتوانی افراد از اوردن مشابه آن، گروهی قایل به اعجاز ذاتی قرآن هستند و عده ای نیز قرآن را دارای خصوصیتی ذاتیِ موجب اعجاز ندانسته اند و کلام فصیح و بلیغ دوران جاهلیت را دارای فوایدی بسیار شمرده اند.<ref>. اعجاز القرآن و البلاغة النبویة، ص144</ref> در دیدگاه این گروه اعجاز قرآن ذاتی و درونی نیست، بلکه خداوند قادر، برای اثبات صدق پیامبر (ص) و الهی بودن کلام قرآن، مردمان را از آوردن مانند قرآن باز داشته است، آنچه باعث عدم امکان هم آوردی با قرآن است صَرف و منع خداوند است که مطلبی خارج از قرآن است، این نظریه از دیر زمان به عنوان «نظریه صرفه» مشهور گردیده و مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است

این در حالی است که غالب دانشمندان ما معتقدند که بشر نمی‌تواند مانند قرآن بیاورد، چون ابعاد اعجاز قرآن کریم تنها به لفظ نیست، بلکه ابعاد متفاوت و وجوه متفاوتی دارد که اگر بشر به یک جنبه توجه کند، از جنبه‌های دیگر عاجز خواهد بود، لذا از جنبه علمی و محتوایی و معارف عالی و بلندی که در دورن قرآن است و از جنبه امی بودن پیامبر(ص) و هماهنگی و عدم وجود اختلاف که در کل قرآن وجود دارد و از جنبه طرح مسائل دقیق علمی و ... قرآن به گونه‌ای است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3866406/امی‌بودن-پیامبرص-مهمترین-دلیل-برای-اعجاز-قرآن . امی‌بودن پیامبر(ص)؛ مهمترین دلیل برای اعجاز قرآن ]</ref> که، این ابعاد باعث می‌شود، کسی نتواند در یک سوره به تمام ابعاد اعجازی آن توجه کند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3710097/اعجاز-خارق-عادت-همراه-با-ادعای-نبوت-و-توأم-با-تحدی-استفصاحت-مهم‌ترین-بعد-اعجاز-قرآن . اعجاز، خارق عادت، همراه با ادعای نبوت و توأم با تحدی است/فصاحت مهم‌ترین بعد اعجاز قرآن ]</ref> استدلال اینان به یک آیه از قرآن کریم است: «سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِنْ يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لَا يُؤْمِنُوا بِهَا وَإِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الرُّشْدِ لَا يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا وَإِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِلِينَ»<ref>. من آنان را که در زمین به ناحق کبر و بزرگمنشی کنند از آیات خود رو گردان و معرض خواهم ساخت، و اگر هر آیتی بینند به آن ایمان نیاورند و اگر راه رشد و هدایت یابند آن را نپیمایند و اگر راه جهل و گمراهی یابند آن را پیش گیرند. این (ضلالت آنها) بدین جهت است که آیات ما را تکذیب کردند و از آنها غافل و معرض بودند.(اعراف،146).</ref>  

بر اساس ديدگاه صرفه، خداوند در اين آيه می‌فرمايد: «من كسانی را كه در زمين به ناحق تكبر می‌ورزند، از آيات خويش منصرف می‌سازم.» مقصود از آيات، يا خصوص آيات قرآن است، يا معنای عامی است كه شامل آيات قرآن هم می‌شود و برگرداندن متكبران از آيات، از راه سلب علم، قدرت، همّت و تصميم‌گيری انسان‌ها صورت می‌گيرد كه همان ديدگاه صرف است. استدلال به اين آيه، نادرست است؛ زيرا مقصود از صرف در آيه شريف، همان معنای مورد نزاع باشد، جای بسی ترديد است؛ بلكه با قرينه دنباله آيه و مقام و سياق آيات قبل و بعد و جملاتِ ديگرِ همين آيه، روشن می‌شود كه مقصود از صرف در آيه، برگرداندن مخالفان از ايمان و اثرپذيری و بهره‌مندی از آن به عنوان يك عقوبت الاهی است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1759329/راز-و-وجوه-اعجاز-قرآن- . راز و وجوه اعجاز قرآن  

]</ref>