اسلامی سازی علوم: تفاوت میان نسخه‌ها

اسلامی سازی علوم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۰ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۳۱

۷۶۴ بایت حذف‌شده ، ‏۲۰ اوت ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

Shojaei

ویراستار

۸٬۵۱۰

ویرایش

@@ خط ۶: / خط ۶: @@
 اسلامی سازی علوم به معنای سیطره جهان ‌بینی و احکام الهی بر علوم است که با بهره‌گیری سیستماتیک از همه منابع و روش‌های معتبر و عقلانی معرفت‌زا به توصیف، تحلیل، تعلیل و پیش‌بینی پدیده‌های اجتماعی مبادرت ورزیده و در جهت بهبود حیات اجتماعی، ارتقای سیستم مدنی و رفع مسائل و چالش‌های پیش‌روی جامعه راهکار ارائه می‌دهد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4107263/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%B2%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87 . علوم انسانی اسلامی مزیت خود را نسبت به علوم انسانی سکولار نشان نداده]</ref> هدف از اسلامی سازی علوم یا دانش، تلاش برای تکمیل و تصحیح این علوم<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6435/7837/100965/%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C . .دانشنامه حوزه.]</ref> و کشف زوایای پنهان این علوم است؛ به نحوی که بتوان با مبانی اسلامی آن را بازسازی کرد. علت مبادرت ورزیدن به اسلامی سازی علوم یا دانش این است که علوم انسانی با شاخه غربی کارایی لازم در جوامع اسلامی را ندارد<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3983242/%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D9%85%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%D9%86%D8%B4%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF . مفهوم علوم انسانی اسلامی را متوجه نشده‌اند/ علم سکولار گره‌ای از مشکلات باز نمی‌کند]</ref> و علوم انسانی و دانش های کاربردی درجوامع اسلامی باید مطابق با فرهنگ و زبان جوامع اسلامی<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . ویکی پدیا.]</ref> باشد؛ چرا که علوم انسانی غربی نگرش متمایز نسبت به انسان، جهان و خدا دارد. در این صورت، علوم انسانی غربی مشکلات نظری یا عملی خاص را در جوامع اسلامی پدید می آورد؛ چرا که جدا از رابطه انسان و پروردگار در نظر گرفته می شود و برای انسان به عنوان یک موجود خودبنیاد که تنها بر پایه عقل و تجریه عمل می کند، برنامه‌ زندگی ارائه می‌دهد؛ اما علوم انسانی اسلامی انسان را به ‌عنوان «خلیفه‌الله» می‌نگرد و برنامه‌ زندگی او را در دنیا به صورت محدود قرار نمی  دهد.
-طبیعی است که این دو نگاه درک متفاوتی از انسان نسبت به علوم انسانی به دست می دهد و برنامه‌ریزی متفاوتی را برای ابعاد مختلف حیات دنیوی انسان پیشنهاد می-دهند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3763656/%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . بایستگی و بایسته‌های علوم انسانی اسلامی]</ref> همچنین هدف زندگی انسان در علوم انسانی غربی رفاه و ثروت و قدرت دنیوی قلمداد می‌شود؛ اما علوم انسانی اسلامی هدف را در دستیابی به حیات طیبه‌ای می بیند که سعادت دنیا با سعادت اخروی در نظر می گیرد و هدف نهایی آن تنها سیطره بر طبیعت نیست؛ بلکه گام نهادن در مسیر عبودیت و رضای خدا است. بدین ترتیب، مقصود از اهداف اسلامی در علم، آن است که هر علمی باید نیازی از نیازهای واقعی مسلمانان اعم از نیازهای نظری یا عملی (فردی، خانوادگی و اجتماعی) را رفع کند.<ref>. مطهری، ۱۳۷۱، ص ۱۷۱.</ref> همه این موارد نشان از این امر داردکه علوم انسانی غربی دارای ضعف مبانی انسان شناختی، اصول متافیزیکی نادرست، ضعف مبانی معرفت شناختی است.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/3801/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D8%B7%D8%B1%D8%AD%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%C2%AD-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85<nowiki> . طرحی جامع برای اسلامی¬ سازی علوم؛ خبرگزاری آیت الله مصباح یزدی ]</nowiki></ref> یکی از دلایل امکان اسلامی سازی علوم این است که در عصر شکوفایی تمدن اسلامی نیز رشته  هایی همانند فلسفه با رویکرد یونانی بودن آن مسیر اسلامی شدن را طی کرد و اکنون گرایشی با فلسفه اسلامی وجود دارد. از این رو، بقیه رشته های انسانی همانند حقوق بشر، علوم اجتماعی، جامعه شناسی از جمله علوم انسانی هستند که به آموزه های دینی مرتبط هستند و می توان به وسیله مبانی دینی این علوم را از حالت غربی به اسلامی درآورد.
+طبیعی است که این دو نگاه درک متفاوتی از انسان نسبت به علوم انسانی به دست می دهد و برنامه‌ریزی متفاوتی را برای ابعاد مختلف حیات دنیوی انسان پیشنهاد می-دهند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3763656/%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . بایستگی و بایسته‌های علوم انسانی اسلامی]</ref> همچنین هدف زندگی انسان در علوم انسانی غربی رفاه و ثروت و قدرت دنیوی قلمداد می‌شود؛ اما علوم انسانی اسلامی هدف را در دستیابی به حیات طیبه‌ای می بیند که سعادت دنیا با سعادت اخروی در نظر می گیرد و هدف نهایی آن تنها سیطره بر طبیعت نیست؛ بلکه گام نهادن در مسیر عبودیت و رضای خدا است. بدین ترتیب، مقصود از اهداف اسلامی در علم، آن است که هر علمی باید نیازی از نیازهای واقعی مسلمانان اعم از نیازهای نظری یا عملی (فردی، خانوادگی و اجتماعی) را رفع کند.<ref>. مطهری، ۱۳۷۱، ص ۱۷۱.</ref> همه این موارد نشان از این امر داردکه علوم انسانی غربی دارای ضعف مبانی انسان شناختی، اصول متافیزیکی نادرست، ضعف مبانی معرفت شناختی است.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/3801/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D8%B7%D8%B1%D8%AD%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%C2%AD-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 طرحی جامع برای اسلامی¬ سازی علوم؛ خبرگزاری آیت الله مصباح یزدی] </ref> یکی از دلایل امکان اسلامی سازی علوم این است که در عصر شکوفایی تمدن اسلامی نیز رشته  هایی همانند فلسفه با رویکرد یونانی بودن آن مسیر اسلامی شدن را طی کرد و اکنون گرایشی با فلسفه اسلامی وجود دارد. از این رو، بقیه رشته های انسانی همانند حقوق بشر، علوم اجتماعی، جامعه شناسی از جمله علوم انسانی هستند که به آموزه های دینی مرتبط هستند و می توان به وسیله مبانی دینی این علوم را از حالت غربی به اسلامی درآورد.
 البته، باید دوره ای از تصحیح و تغییرات با تطبیق مبانی غربی با اسلامی شکل گیرد تا مبانی ضعیف غربی حذف شوند<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6435/7837/100965/%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C .دانشنامه حوزه.]</ref> و علاوه بر آن، منابع نقلی و عقلی بیشترین استفاده و سپس «تجربه» در اسلامی سازی به کار گرفته  شود؛ چرا که تا زمانی که ارزش های دینی، معنوی و اخلاقی در میان باشد، تجربه تعیین کننده نیست. همچنین، معیار خوب و بد هم نباید تنها ملاحظات مادی باشد؛ بلکه امور معنوی و اخلاقی نیز در کنار مادیات باید ارزشمند تلقی شوند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4107263/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%B2%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87 . علوم انسانی اسلامی مزیت خود را نسبت به علوم انسانی سکولار نشان نداده]</ref>
@@ خط ۱۲: / خط ۱۲: @@
 یکی دیگر از دلایل، هم پوشانی علوم انسانی و اسلامی در روش و غایت است و اسلام پتانسیل لازم برای باز کردن زوایای پنهان علوم انسانی دارد و شبهه ناتوانی ورود پیش فرض های اسلامی از ناتوانی ورود پیش فرض  های مسیحیت به علوم انسانی است. این سرخوردگی و ضعف مبانی مسیحیت با علوم انسانی سبب شد که برخی به فکر تباین مبانی علوم انسانی با هرگونه تفکر دینی شوند. به ‌عنوان نمونه، نبود درک شفاف و صحیح از خداوند، قرن‌ها عقل موشکاف غربی را از ارائه تبیینی- عقلانی و اثباتی- عقلانی از خداوند ناامید ساخت؛ این ناامیدی از درک عمیق و صحیح خداوند به دلیل تبیین غلط کلیسایی به نفی خداوند از سوی هیوم انجامید. از قرن ۱۸ به بعد این اندیشه مسلط شد که از راه دین و تحت تعالیم دینی نمی‌توان به مسائل فلسفی دست یافت.
-این مسئله دست‌آویزی شد تا سایر مسایل تحت‌الشعاع این محور قرار گرفته و شکاف عمیق بین تبیین‌های اسلامی- انسانی سرایت و تعمیم یابد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 %D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C %D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C .علوم انسانی اسلامی؛ ویکی فقه]</ref> البته، اسلامی سازی علوم، صرف تعویض اصطلاحات نیست، بلكه تغییر جهان‌بینی‌ها و استفاده از منبع وحی در تولید علم است. گزاره‌هایی كه به نام علوم انسانی شناخته می‌شود و در پیرامون آن كتاب‌ها نوشته شده، خاستگاه آن غرب است و تأثیر فرهنگ و ادبیات غرب در آن‌ها تعبیه شده است. اصطلاحاتش موافق فرهنگ غربی است و سردمداران و صاحبان نظریه‌های معروف آن، عمدتاً اهل غرب هستند. براین اساس، مادامی که بار فرهنگی واژگان، اصلاحات و ادبیات موجود در علوم غربی باشد، مسیر اسلامی سازی طی نشده است.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/3408/%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD-%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C . علم دینی و اسلامی سازی علوم انسانی از دیدگاه علامه مصباح یزدی؛ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مصباح یزدی]</ref> بر این اساس، باید بار واژه دینی یا اسلامی بر علوم انسانی جدی گرفته شود تا دریچه‌ای جدید برای علم گشوده شود و حقایق بیشتری از جهان که مورد غفلت واقع شده بود، کشف شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1388417/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D9%88%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . چگونگی تحقق علم دینی/ آیا اسلامی‌سازی علوم با جهان‌شمولی علم سازگار است؟]</ref> یکی دیگر از دلایل امکان اسلامی سازی علوم این است که اسلام دین جهان شمولی است و برای همه جهانیان آمده است؛ در این صورت می توان به اسلامی سازی علوم مبادرت ورزید؛ چرا که دین یک مقوله صرفا، مرتبط به فرهنگ یا امر سلیقه ایی یا ملی نیست؛ بلکه مقوله ای جهانی و آموزه های آن به حقایقی اشاره دارد که در زندگی ملموس و کاربردی است. به بیان دیگر، دین فقط به حوزه اعتقادی، ارزش ها و باورها محدود نمی شود؛ بلکه مجموعه هنجارها و گفتارهای عملی مربوط به زندگی انسان است که افراد می توانند با الگوگیری از آن به موفقیت دست پیدا کنند. پایبندی به اصول وجود خداوند، نبوت، معاد، امامت، عدل و سایر اصول، فروع و ضروریات دین و سپس مذهب یک عقیده یا باور سلیقه ای نیست؛ بلکه کسانی که به دین اسلام ایمان دارند، در واقع، حقایق آن را علم حقیقی می-دانند که در زندگی روزمره به کار می آید.<ref>. جواد آملی، ۱۳۸۶، ص۱۳۰.</ref>
+این مسئله دست‌آویزی شد تا سایر مسایل تحت‌الشعاع این محور قرار گرفته و شکاف عمیق بین تبیین‌های اسلامی- انسانی سرایت و تعمیم یابد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85 علوم انسانی اسلامی؛ ویکی فقه]</ref> البته، اسلامی سازی علوم، صرف تعویض اصطلاحات نیست، بلكه تغییر جهان‌بینی‌ها و استفاده از منبع وحی در تولید علم است. گزاره‌هایی كه به نام علوم انسانی شناخته می‌شود و در پیرامون آن كتاب‌ها نوشته شده، خاستگاه آن غرب است و تأثیر فرهنگ و ادبیات غرب در آن‌ها تعبیه شده است. اصطلاحاتش موافق فرهنگ غربی است و سردمداران و صاحبان نظریه‌های معروف آن، عمدتاً اهل غرب هستند. براین اساس، مادامی که بار فرهنگی واژگان، اصلاحات و ادبیات موجود در علوم غربی باشد، مسیر اسلامی سازی طی نشده است.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/3408/%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD-%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C . علم دینی و اسلامی سازی علوم انسانی از دیدگاه علامه مصباح یزدی؛ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مصباح یزدی]</ref> بر این اساس، باید بار واژه دینی یا اسلامی بر علوم انسانی جدی گرفته شود تا دریچه‌ای جدید برای علم گشوده شود و حقایق بیشتری از جهان که مورد غفلت واقع شده بود، کشف شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1388417/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D9%88%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . چگونگی تحقق علم دینی/ آیا اسلامی‌سازی علوم با جهان‌شمولی علم سازگار است؟]</ref> یکی دیگر از دلایل امکان اسلامی سازی علوم این است که اسلام دین جهان شمولی است و برای همه جهانیان آمده است؛ در این صورت می توان به اسلامی سازی علوم مبادرت ورزید؛ چرا که دین یک مقوله صرفا، مرتبط به فرهنگ یا امر سلیقه ایی یا ملی نیست؛ بلکه مقوله ای جهانی و آموزه های آن به حقایقی اشاره دارد که در زندگی ملموس و کاربردی است. به بیان دیگر، دین فقط به حوزه اعتقادی، ارزش ها و باورها محدود نمی شود؛ بلکه مجموعه هنجارها و گفتارهای عملی مربوط به زندگی انسان است که افراد می توانند با الگوگیری از آن به موفقیت دست پیدا کنند. پایبندی به اصول وجود خداوند، نبوت، معاد، امامت، عدل و سایر اصول، فروع و ضروریات دین و سپس مذهب یک عقیده یا باور سلیقه ای نیست؛ بلکه کسانی که به دین اسلام ایمان دارند، در واقع، حقایق آن را علم حقیقی می-دانند که در زندگی روزمره به کار می آید.<ref>. جواد آملی، ۱۳۸۶، ص۱۳۰.</ref>
 == تاریخچه اسلامی سازی علوم ==
@@ خط ۲۵: / خط ۲۵: @@
 یکی از سازوکارهای اسلامی سازی علوم این است که در آغاز تئوری سازی و سپس عملی شود. برای تئوری سازی لازم است که چند کار در دستور کار قرار گیرد. نخست، مقتضیات و نیازهای جامعه، هنجارها، ناهنجاری‌ها در علوم باید مورد ارزیابی قرار گیرد و بر طبق آموزه های قرآنی باید الگوی مشخصی از تغییر و تحول طرح ریزی شود تا بر اساس آن الگو پیش رفته و معنای اسلامی با توجه به تعالیم قرآنی در علوم انسانی بازتعریف شود و تئوری‌های علوم انسانی با استفاده از مبانی و جهان‌بینی اسلامی بازنگری شود. دوم، در اسلامی سازی علوم باید همواره به این امر متصف شد که محتوای این علوم با آموزه های مسلّم اسلامی مخالف نباشد. سوم، علوم انسانی اسلامی باید از تفکرات مادی گرایانه و غرب گرایانه پاک سازی شود و عقاید و ارزش های اسلامی بویژه آموزه های قرآنی جایگزین آن شوند. چهارم، از حدس و گمان ها و فرضیات سست و بی پایه دوری شود. پنجم، هرگونه مسائل روان‌شناختی و جامعه‌شناختی که مخالف با دین اسلام باشد، باید حذف شود. ششم، آموزه‌های دینی پیشاپیش ناکارآمدی نهایی پاره‌ای از تئوری‌پردازی‌ها را معلوم کرده و چارچوب خاصی را برای پژوهش‌های تجربی مطرح می‌کند که این چارچوب هم در گزینش مسئله‌ها و صورت‌بندی طرح‌های پژوهشی مؤثر است و هم در حریم بررسی‌ها و تعیین محدوده‌های ممکن و مجاز برای آزمودن‌ها است. هفتم، بدست آوردن زبان مشترک میان علوم با قرآن در اسلامی‌سازی علوم  یا دانش نیز مهم است. برای بدست آوردن زبان مشترک، باید مفاهیمی که در قرآن با علوم مورد نظر هستند،  شفاف سازی شوند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3936099/%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%86-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C . یافتن زمینه مشترک بین زبان قرآن و علم؛ مقدمه کاربردی‌سازی مطالعات قرآنی]</ref>
-نهم، استفاده از روش مناسب در اسلامی سازی است که روش های عقلی، نقلی و تجربی در علوم انسانی اسلامی استفاده می شود که باید این روش ها همراه با آزاد اندیشی<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4066660/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%88-%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%AE%D8%AF%D8%B4%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA HYPERLINK "https://iqna.ir/fa/news/4066660/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%88-%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%AE%D8%AF%D8%B4%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA"   . علوم انسانی اسلامی مقدس و غیرقابل خدشه نیست]</ref> در گفت وگوها، مناظره ها  با رویکرد انتقادی<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3940891/%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D9%88-%D9%86%D9%82%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . تحقق علوم انسانی اسلامی در گرو نقد علوم انسانی رایج است]</ref> و خالی از سیاست زدگی به کار گرفته شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3859248/%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D9%86%D9%88%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . گسترش نوآوری مهم‌‌ترین نیاز علوم انسانی اسلامی است]</ref>  علت روی آوردن به رویکرد انتقادی به علوم انسانی غربی این است که فضای حیات علمی و عملی از علوم انسانی معاصر غربی پر شده است و به ناچار، قدم اول روش انتقادی و در صورت موفقیت، قدم دوم تأسیس علوم انسانی اسلامی است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3943161/%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D9%8E%D9%88%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . تأسیس علوم انسانی اسلامی نیازمند فرارَوی عالمانه از علوم موجود است]</ref> روش «حكمی‌ ـ‌ اجتهادی»<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2608796/%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%AD%D9%83%D9%85%DB%8C-%D9%80-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C . تحقق علوم انسانی اسلامی به روش حكمی ـ اجتهادی]</ref> نیز از روش های دیگری است که می توان به وسیله آن چند مبانی هستی شناسانه، انسان شناسانه، روانشناسانه، معرفت شناسانه و مبانی منطقی میان روابط انسان، خدا و جهان و روابط انسان با علوم مختلف را از قرآن بدست آورد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4124372/%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%A8%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . مقدمات تبیین صحیح از علوم انسانی اسلامی]</ref>
+نهم، استفاده از روش مناسب در اسلامی سازی است که روش های عقلی، نقلی و تجربی در علوم انسانی اسلامی استفاده می شود که باید این روش ها همراه با آزاد اندیشی<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4066660/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%88-%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%AE%D8%AF%D8%B4%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA علوم انسانی اسلامی مقدس و غیرقابل خدشه نیست]</ref> در گفت وگوها، مناظره ها  با رویکرد انتقادی<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3940891/%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D9%88-%D9%86%D9%82%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . تحقق علوم انسانی اسلامی در گرو نقد علوم انسانی رایج است]</ref> و خالی از سیاست زدگی به کار گرفته شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3859248/%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D9%86%D9%88%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . گسترش نوآوری مهم‌‌ترین نیاز علوم انسانی اسلامی است]</ref>  علت روی آوردن به رویکرد انتقادی به علوم انسانی غربی این است که فضای حیات علمی و عملی از علوم انسانی معاصر غربی پر شده است و به ناچار، قدم اول روش انتقادی و در صورت موفقیت، قدم دوم تأسیس علوم انسانی اسلامی است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3943161/%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D9%8E%D9%88%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . تأسیس علوم انسانی اسلامی نیازمند فرارَوی عالمانه از علوم موجود است]</ref> روش «حكمی‌ ـ‌ اجتهادی»<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2608796/%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%AD%D9%83%D9%85%DB%8C-%D9%80-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C . تحقق علوم انسانی اسلامی به روش حكمی ـ اجتهادی]</ref> نیز از روش های دیگری است که می توان به وسیله آن چند مبانی هستی شناسانه، انسان شناسانه، روانشناسانه، معرفت شناسانه و مبانی منطقی میان روابط انسان، خدا و جهان و روابط انسان با علوم مختلف را از قرآن بدست آورد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4124372/%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%A8%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . مقدمات تبیین صحیح از علوم انسانی اسلامی]</ref>
 دهم، نقد و بررسی محتوای علوم انسانی غربی باید بدون در نظر گرفتن پیش فرض قبلی و یا در نظر گرفتن مبانی اندیشمند باشد. به بیان دیگر، برخی از افراد با در نظر گرفتن مکتب غربی که در آن فعالیت می کنند، به اظهارنظر در مورد علوم انسانی اسلامی می پردازند؛ درصورتی که در نظر گرفتن مبانی غربی برای تحلیل عملکرد دینی نمی  تواند نتایج مثبتی به بار آورد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4146219/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AD%D8%B5%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA . علوم انسانی اسلامی منحصر به منابع دینی نیست]</ref> در این مورد باید مبانی غربی و مبانی اسلامی به صورت جداگانه مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرند و اگر مبانی غربی که پایه معرفتی صحیحی دارند، می توان از آنها به عنوان علم پایه استفاده نمود؛ چرا که  ابن سینا آثار فلسفی و ریاضی خود را بر سیستم و دستگاه فکری یونانی بنا کرده بوده؛ اما آن را با نگاه اسلامی تغییر داده است. از این رو، باید شرایط اخذ علم را رعایت کرد و میانه روی در این بحث را جدی گرفت.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1319036/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B7%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%85-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D9%85%DB%8C%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C . نگاه افراطی به اسلامی‌سازی علوم نداشته باشیم/ نیازمندی به نگاه عمیق در نظریه‌پردازی]</ref> یازدهم، محدود نکردن علوم به علوم تجربی است. به بیان دیگر، نباید در علوم فقط بر بنیان ها و داده های حسی اتکاء شود و با استفاده از تعقل فلسفی و آموزه‌های دینی معارفی در مورد علوم انسانی و تجربی ارائه شود تا تبدیل به مبانی و پیش فرض های مهم شوند. دوازدهم، آمیخته نشدن بحث اسلامی سازی با پاره‌ای از غرض‌ورزی‌ها و جنجال‌های سیاسی است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1388417/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D9%88%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . چگونگی تحقق علم دینی/ آیا اسلامی‌سازی علوم با جهان‌شمولی علم سازگار است؟]</ref> علاوه بر دوازده شرایط در تئوری سازی، شرایطی نیز باید در عملی سازی تئوری ها رعایت شود. نخست، تغییر نگاه حاکم بر علم با تکیه بر مبانی نگاه دینی به جهان و انسان است. در نگرش علوم انسانی اسلامی علمی به عنوان علم یا دانش شمرده می‌شود که بتواند نگرش دینی را در اندیشه، خلق‌وخوی و رفتار انسان متجلی سازد و و نگرش توحیدی را در وجود آدمی تثبیت کند. اینگونه علوم؛ نه تنها این علم برای دنیا مفید است؛ بلکه برای آخرت نیز کارگشا است.
@@ خط ۳۸: / خط ۳۸: @@
 نمونه دیگر، تمایز حقوق بشر اسلامی با غربی است که مسائلی همانند قصاص<ref>. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى‏ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‏ بِالْأُنْثى‏ فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‏ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى‏ بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ‏؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، در باره كشتگان، بر شما [حقّ‏] قصاص مقرر شده: آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن. و هر كس كه از جانب برادر [دينى‏] اش [يعنى ولىّ مقتول‏]، چيزى [از حق قصاص‏] به او گذشت شود، [بايد از گذشت ولىّ مقتول‏] به طور پسنديده پيروى كند، و با [رعايت‏] احسان، [خونبها را] به او بپردازد. اين [حكم‏] تخفيف و رحمتى از پروردگار شماست؛ پس هر كس، بعد از آن از اندازه درگذرد، وى را عذابى دردناك است». (بقره/178)</ref> و دیه<ref>. وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلَّا خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‏ أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا فَإِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ إِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ مِيثاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‏ أَهْلِهِ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ شَهْرَيْنِ مُتَتابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً؛ «و هيچ مؤمنى را نَسِزَد كه مؤمنى را- جز به اشتباه- بكشد. و هر كس مؤمنى را به اشتباه كشت، بايد بنده مؤمنى را آزاد و به خانواده او خونبها پرداخت كند؛ مگر اينكه آنان گذشت كنند. و اگر [مقتول‏] از گروهى است كه دشمنان شمايند و [خود] وى مؤمن است، [قاتل‏] بايد بنده مؤمنى را آزاد كند [و پرداخت خونبها لازم نيست‏]. و اگر [مقتول‏] از گروهى است كه ميان شما و ميان آنان پيمانى است، بايد به خانواده وى خونبها پرداخت نمايد و بنده مؤمنى را آزاد كند. و هر كس [بنده‏] نيافت، بايد دو ماه پياپى- به عنوان توبه‏اى از جانب خدا- روزه بدارد، و خدا همواره داناى سنجيده كار است». (نساء/92)</ref>‌ در حقوق بشر غربی همانند حقوق اسلامی نیست.نمونه دیگر، ارتباط میان فلسفه و علوم اجتماعی با رویکرد اسلامی است؛ چرا که فلسفه به فلسفه‌ علوم و فلسفه‌ امور تقسيم می شود و بخشی از مباحث فلسفه‌ امور شامل فلسفه‌ هستی، فلسفه‌ انسان، فلسفه‌ معرفت، فلسفه‌ دين و خدا، فلسفه‌ جامعه، فلسفه‌ خلق می شود که به طور کامل، به لحاظ مبنا بر توصيف انسان مطلوب تأثير می‌گذارد و آنجايی كه انسان می خواهد خود را به شرایط مطلوب تغيير دهد، باید بایسته ها و نبایسته های میان فلسفه‌ حق و فلسفه‌ خلق تعیین شود. از این رو، به راحتی می‌توان ادعا كرد كه بخش مهمی از فلسفه‌های امور، برای علوم رفتاری-اجتماعی مبنا می‌شوند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2608796/%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%AD%D9%83%D9%85%DB%8C-%D9%80-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C . تحقق علوم انسانی اسلامی به روش حكمی ـ اجتهادی]</ref> نمونه دیگر، علم تاریخ است که در اثر آن منابع تاریخی توسعه پیدا می کند و گزاره‌های تاریخی قرآن و حدیث نیز شامل تاریخ می شود. در حوزه تاریخ اگر اسلام را قبول داشته باشید، براساس اعتقادات اسلامی منابع تاریخی گسترش پیدا می‌کند. در تعریف تاریخ که اکنون به عنوان علوم انسانی مطرح است، ملاک تاریخی بودن چیزی، عنصر زمان، مکان و افراد است؛ درصورتی که این سه عنصر، عنصر تامه و وافی برای تاریخی بودن نیست؛ چرا که ممکن است برخی از وقایع و حوادث اتفاق افتاده؛ اما زمانش مشخص نیست یا مورد اختلاف است. در این صورت نمی توان گفت که آن اتفاق در بستر تاریخ اتفاق نیفتاده است. همچنین، اگر یک مسئله همانند کرامت، معجزه و معراج پیامبر(ص)<ref>. سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ؛ «منزّه است آن [خدايى‏] كه بنده‏اش را شبانگاهى از مسجد الحرام به سوى مسجد الأقصى- كه پيرامون آن را بركت داده‏ايم- سير داد، تا از نشانه‏هاى خود به او بنمايانيم، كه او همان شنواى بيناست». (أسراء/1)</ref> که وقوع آن خارق العاده بوده و برای همه امکان پذیر نباشد، نمی توان آن را تاریخی ندانسته و وقوع آن را انکار کرد و یا در کتاب های تاریخ نقل نکرد.
-علاوه بر این، بسیاری از گزارش های تاریخی در قرآن نیامده است؛ اما توسط قرآن کریم بازگو شده است که به عنوان نمونه می  توان به جریان امداد الهی به وسیله ملائکه به سپاه مسلمانان در جنگ بدر<ref>. إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَ لَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُنْزَلِينَ‏؛ آن گاه كه به مؤمنان مى‏گفتى: «آيا شما را بس نيست كه پروردگارتان، شما را با سه هزار فرشته فرودآمده، يارى كند؟» (آل عمران/124)</ref> و شکست اصحاب فیل(ابرهه) در مکه به دست ابابیل<ref>. وَ أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْراً أَبابِيلَ‏؛ «و بر سر آنها، دسته دسته پرندگانى «ابابيل» فرستاد.» (فیل/3) تَرْمِيهِمْ بِحِجارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ‏؛  «[كه‏] بر آنان سنگهايى از گِلِ [سخت‏] مى‏افكندند». (فیل/4)</ref> اشاره کرد. در مواقعی هم که مورخ از اطلاعات تاریخ مطمئن نیست؛ می تواند از قرآن کمک بگیرد. گزارش های تاریخی قرآن واقعیت دارد و حقایقی که مطرح می کند نیز قابل کارایی در جامعه است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3866075/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA HYPERLINK "https://iqna.ir/fa/news/3866075/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA"   . توسعه منابع دانش تاریخ با اسلامی‌سازی علوم/ آیا قرآن منبع تاریخی است]</ref>
+علاوه بر این، بسیاری از گزارش های تاریخی در قرآن نیامده است؛ اما توسط قرآن کریم بازگو شده است که به عنوان نمونه می  توان به جریان امداد الهی به وسیله ملائکه به سپاه مسلمانان در جنگ بدر<ref>. إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَ لَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُنْزَلِينَ‏؛ آن گاه كه به مؤمنان مى‏گفتى: «آيا شما را بس نيست كه پروردگارتان، شما را با سه هزار فرشته فرودآمده، يارى كند؟» (آل عمران/124)</ref> و شکست اصحاب فیل(ابرهه) در مکه به دست ابابیل<ref>. وَ أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْراً أَبابِيلَ‏؛ «و بر سر آنها، دسته دسته پرندگانى «ابابيل» فرستاد.» (فیل/3) تَرْمِيهِمْ بِحِجارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ‏؛  «[كه‏] بر آنان سنگهايى از گِلِ [سخت‏] مى‏افكندند». (فیل/4)</ref> اشاره کرد. در مواقعی هم که مورخ از اطلاعات تاریخ مطمئن نیست؛ می تواند از قرآن کمک بگیرد. گزارش های تاریخی قرآن واقعیت دارد و حقایقی که مطرح می کند نیز قابل کارایی در جامعه است.<ref> [https://iqna.ir/fa/news/3866075/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA توسعه منابع دانش تاریخ با اسلامی‌سازی علوم/ آیا قرآن منبع تاریخی است]</ref>
 به عنوان نمونه، آنچه در طول تاریخ تا پیش از نزول قرآن در مورد مرگ حضرت عیسی(ع) مطرح بود؛ به صلیب کشیدن حضت عیسی(ع) <ref>. وَ قَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَ إِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّباعَ الظَّنِّ وَ ما قَتَلُوهُ يَقِيناً؛ و گفته ايشان كه: «ما مسيح، عيسى بن مريم، پيامبر خدا را كشتيم»، و حال آنكه آنان او را نكشتند و مصلوبش نكردند، ليكن امر بر آنان مشتبه شد؛ و كسانى كه در باره او اختلاف كردند، قطعاً در مورد آن دچار شكّ شده‏اند و هيچ علمى بدان ندارند، جز آنكه از گمان پيروى مى‏كنند، و يقيناً او را نكشتند». (نساء/157)</ref>بود که در تاریخ نقل شده است؛ اما قرآن از عروج حضرت عیسی(ع) به سوی خداوند<ref>. بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً؛ «بلكه خدا او را به سوى خود بالا بُرد، و خدا توانا و حكيم است». (نساء/158)</ref> خبر می دهد. البته، نقل نکردن این گزارش های تاریخی شاید به دلائل مختلفی چون غرض ورزی، مهم و مرسوم نبودن کتابت تاریخ، فرموشی حافظه ها و تکیه بر نقل شفاهی و دیگر موارد باشد؛ اما آنچه در قرآن از گزارش های تاریخ نقل می شود، واقعیت دارد. نمونه دیگر، عملکرد پزشکان در تاریخ تمدن اسلامی است که در نگارش کتاب‌های پزشکی در بیان اثرات داروها بر بدن انسان، چندین بار نگرش توحیدی را در ضمن مباحث بیان می  کردند.<ref>[https://qom.iqna.ir/fa/news/3860258/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8 . علوم انسانی اسلامی ضرورت است نه انتخاب]</ref> بر این اساس، علوم انسانی و معیارهای طبق غربی وحی منزل نیست که نتوان آن را تغییر داد و آن را از قالب غربی و به اسلامی درنیاورد. همان طور که در برخی مسائل اجتماعی، حقوقی و تاریخی اشاره شد، میان رویکرد غربی این علوم با اسلامی آن متمایز است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3867432/%D8%A8%D8%AF%D9%88%D9%86-%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%DB%8C-%D8%B3%D8%AE%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%88-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%A8%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%AA . بدون گفتمان فلسفی سخن از تعامل علم و دین و اسلامی کردن علوم بی‌مبناست؛ خسروپناه: اسلامی‌سازی علوم نیازمند تحول در علم کلام است/ جبرئیلی: کمرنگ‌شدن فلسفه و کلام، آسیب جدی به حوزه می‌زند]</ref> همچنین، پیش از انقلاب اسلامی، علوم تاریخ، حقوق، فلسفه، اخلاق، تعلیم و تربیت، روان شناسی با رویکرد اسلامی در پیش از انقلاب نبوده یا پیشرفت قابل محسوسی نبوده و اکنون پیشرفت قابل محسوسی مشاهده می شود و علوم تاریخ اسلام، حقوق اسلامی، فلسفه اسلامی، مشاوره اسلامی گرایشی از روانشناسی، تعلیم و تربیت اسلامی، اخلاق اسلامی و جامعه شناسی دینی هر چند به نام شاخه یا گرایش و نه علوم، گسترش یافته است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3877522/%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%AC%D8%AF%DB%8C-%D9%86%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF . برخی نهادها علوم انسانی اسلامی را جدی نگرفته‌اند؛  علوم انسانی اسلامی به دنبال ابتناء علوم انسانی بر معارف دینی است؛ کتاب‌سوزی یک فرد متوهم ربطی به جریان اسلامی‌سازی ندارد.]</ref> البته، در این مورد، همت اندیشمندان را می طلبد که حتی المقدور در این برهه، اندیشمندان بر جرگه ایستایی و عدم تغییر پای فشرده اند و نوآوری در برخی رشته ها از تحرک و پویای لازم<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3859248/%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D9%86%D9%88%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . گسترش نوآوری مهم‌‌ترین نیاز علوم انسانی اسلامی است.]</ref> برخوردار نبوده است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3877522/%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%AC%D8%AF%DB%8C-%D9%86%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF . برخی نهادها علوم انسانی اسلامی را جدی نگرفته‌اند.]</ref> چهارم، پیاده سازی تئوری ها در مراکز علمی مهم همانند دانشگاه ها، اجرای این تئوری ها در کتاب ها، مقاله ها، فیلم ها، مستندها در رسانه های جمعی و دانشنامه‌های آنلاین<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4135145/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85%E2%80%8C-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . نقش دانشنامه‌های آنلاین در توسعه علوم‌ انسانی - اسلامی.]</ref> که به شکل مناسب علوم انسانی اسلامی را در موضوعات متنوع و متعدد موشکافی می کنند. 6-