قلب (مترادف): تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

قلب (مترادف) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۹ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۳۶

۱۴٬۹۵۱ بایت اضافه‌شده ، ۲۹ ژانویه

بدون خلاصۀ ویرایش

Shojaei

ویراستار

۹٬۰۷۷

ویرایش

@@ خط ۱۳: / خط ۱۳: @@
 |[[قلب (ریشه)|ریشه قلب]]
 |[[قلب (واژگان)|مشتقات قلب]]
-|
+|{{AFRAME|Surah=7|Ayah=179}}
 |-
 |فؤاد
 |[[فؤد (ریشه)|ریشه فؤد]]
 |[[فاد (واژگان)|مشتقات فؤد]]
-|
+|{{AFRAME|Surah=17|Ayah=36}}
 |-
 |صدر
 |[[صدر (ریشه)|ریشه صدر]]
 |[[صدر (واژگان)|مشتقات صدر]]
-|
+|{{AFRAME|Surah=22|Ayah=46}}
 |-
 |نفس
 |[[نفس (ریشه)|ریشه نفس]]
 |[[نفس (واژگان)|مشتقات نفس]]
-|
+|{{AFRAME|Surah=53|Ayah=23}}
 |}
 ==معانی مترادفات قرآنی قلب==
-=== «قلب» ===
+===«قلب»===
+قلب‏ الشي‏ء: برگرداندن و وارونه نمودن آن چيز از سويى و رويى به سويى و رويى ديگر.
-=== «فؤاد» ===
+قلب‏ الثوب: برگرداندن پارچه [و هر چيزى كه پشت و رو ميشود و كاملا مشخص است‏].
-=== «صدر» ===
+قلب‏ الإنسان: برگرداندن انسان، از راه و روشش و انديشه‏اش به راهى و انديشه‏اى ديگر.
-=== «نفس» ===
+[دو عبارت فوق تعريف مصدرى قلب است‏] در آيه: و إليه‏ تقلبون‏ (21/ عنكبوت) [آنگاه به سوى او برگردانده ميشويد.] انقلاب‏: يعنى برگشتن، در آيات:
+انقلبتم‏ على أعقابكم و من‏ ينقلب‏ على عقبيه‏ (144/ آل عمران)
+إنا إلى ربنا منقلبون‏ (125/ اعراف).
+أي‏ منقلب‏ ينقلبون‏ (227/ شعراء).
+و إذا انقلبوا إلى أهلهم انقلبوا فكهين‏ (31/ مطففين).
+در باره‏ قلب‏ انسان گفته‏اند به سبب تغيير و دگرگونى حالاتش چنين ناميده شده و از واژه و مفهوم قلب به آنگونه معانى كه اختصاص به روح و علم و شجاعت و غير اينها دارد تعبير ميشود، در آيه:
+و بلغت‏ القلوب‏ الحناجر (10/ احزاب) يعنى ارواح [كه در موقع مرگ و مردن به حنجره‏ها ميرسد.] و آيه: إن في ذلك لذكرى لمن كان له‏ قلب‏ (37/ ق) يعنى كسى كه علم و فهم دارد.
+در آيات: و جعلنا على‏ قلوبهم‏ أكنة أن يفقهوه‏ (25/ انعام).
+و طبع على قلوبهم فهم لا يفقهون‏ (87/ توبه).
+و آيه: و لتطمئن به‏ قلوبكم‏ (10/ انفال) يعنى با يارى نمودن فرشتگان‏ در جنگ به شما دلهاتان به دليرى و شجاعتتان استوار و ثابت ميشود و خوف و بيمتان برطرف ميگردد كه عكس اين هم در باره كفار است كه گفت:
+و قذف في قلوبهم الرعب‏ (26/ احزاب) [در دلهاشان رعب و هراس افكند.] و در آيه: ذلكم أطهر لقلوبكم‏ و قلوبهن‏ (53/ احزاب) يعنى آن كار براى عفت و پاكدامنيتان بهتر و جالب‏تر است.
+در آيات: هو الذي أنزل السكينة في‏ قلوب‏ المؤمنين‏ (4/ فتح).
+و قلوبهم شتى‏ (14/ حشر) يعنى پراكنده.
+و در آيه: و لكن تعمى القلوب التي في الصدور (46/ حج) گفته شده عقل يا روح است‏ اما كورى براى عقل صحيح نيست و نيز گفته‏اند بصورت مجاز آمده و مجاز آن مثل مجاز آيه:
+تجري من تحتها الأنهار (25/ بقره) است يعنى جويها يا انهار جريان نمى‏يابند بلكه آبها هستند كه در نهرها و جويها روانند.
+تقليب‏ الشي‏ء: تغيير و دگرگونى آن چيز از حالتى به حالت ديگر، مثل آيه:
+يوم‏ تقلب‏ وجوههم في النار (66/ احزاب)
+تقليب الأمور: تدبير كارها و نظر نمودن در آنها، در آيه: و قلبوا لك الأمور (47/ توبه).
+تقليب‏ الله القلوب و البصائر: يعنى برگرداندن از رأى و نظرى به رأى و نظرى ديگر، در آيه:
+و نقلب‏ أفئدتهم و أبصارهم‏ (110/ انعام).
+تقليب‏ اليد: عبارتست از يادآورى پشيمانى براى حالتى كه شخص نادم و پشيمان بر آن حالت واقع ميشود.
+گفت: فأصبح‏ يقلب‏ كفيه‏ (42/ كهف) يعنى از روى پشيمانى دست خويش بهم ميزند، شاعر گفت:كمغبون يعض على يديه‏/تبين غبنه بعد البياع‏
+[همچون شخص مغبون و زيانديده‏اى كه دستهاى خويش به دندان مى‏گزد تا غبن و زيان خود را پس از خريد و فروش ظاهر كند.] تقلب‏: تصرف و دست در كارى زدن، در آيات: و تقلبك‏ في الساجدين‏ (219/ شعراء) (خدائى كه قيام براى نماز و توجه و تصرفت را در سجده‏كنندگان مى‏بيند) أو يأخذهم في‏ تقلبهم‏ فما هم بمعجزين‏ (46/ نحل).
+رجل‏ قلب‏: مردى كه زياد حيله مى‏كند و حالات مختلف دارد [حيله‏گر يا چاره‏جوى.] قلاب‏: بيمارى قلب.
+ما به‏ قلبة: او آنگونه بيمارى ندارد كه از شدت آن، حالش دگرگون شود.
+قليب‏: چاهى كه متروك مانده.
+قلب‏: دستياره و دستبند زرين و خالص.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج‏3، ص: 241-236</ref>
+===«فؤاد»===
+الفؤاد [دل‏] مثل قلب است ولى فواد به اعتبار معنى افروخته شدن گرما و حرارت در آن است كه اينچنين ناميده شده.
+تفؤد يا توقد يعنى تافتن و داغ شدن، مى‏گويند:
+فأدت‏ اللحم: گوشت را بريان و كباب كردم.
+لحم‏ فئيد: گوشت كباب شده و بريان شده.
+در آيات: ما كذب الفؤاد ما رأى‏ (11/ نجم).
+إن السمع و البصر و الفؤاد (36/ اسراء).
+جمع‏ فؤاد- أفئدة- است.
+در آيات: فاجعل أفئدة من الناس تهوي إليهم‏ (37/ ابراهيم) و جعل لكم السمع و الأبصار و الأفئدة (68/ نمل).
+و أفئدتهم‏ هواء (43/ ابراهيم).
+نار الله الموقدة التي تطلع على الأفئدة (7/ همزه). در اين آيه.
+مخصوص گردانيدن- افئدة يعنى دلها- تشبيهى و هشدارى است بر زيادى تأثير آتش بر آن، كه بعد از اين كتاب كتابى كه در علم قرآن است جاى ذكر و بحث آن خواهد بود.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج‏3، ص: 100</ref>
+===«صدر»===
+الصدر: سينه، كه عضوى است از بدن، در آيه: (رب اشرح لي صدري‏- 25/ طه) جمعش- صدور- است در آيات: (و حصل ما في الصدور 10/ عاديات) (و لكن تعمى القلوب التي في الصدور- 46/ حج) ولى دلهائى كه در سينه‏هاست كور مى‏شوند.
+واژه- صدر- بعدا به طور استعاره براى پيش و جلوى هر چيزى بكار رفته است، مثل: صدر القناة: نوك سر نيزه.
+صدر المجلس: جلوى مجلس (كه در فارسى بالاى مجلس را صدر مجلس- گويند).
+صدر الكتاب- پيشگفتار كتاب. صدر الكلام- سر آغاز سخن.
+صدره‏: به جلويش رسيد يا آن را قصد كرد، مثل- ظهره و كتفه (به پشتش و شانه‏اش رسيد).
+رجل‏ مصدور: كسانى كه از درد سينه شكايت مى‏كند.
+و اگر با حرف (عن) متعدى شود معنى انصراف و برگشتن دارد مثلا مى‏گويى:
+صدرت‏ الابل عن الماء صدرا: شتر از آب برگشت، در آيه (يومئذ يصدر الناس أشتاتا- 6/ زلزله).
+مصدر: در حقيقت برگشتن از آب و جاى برگشتن و زمان برگشتن را گويند، و نيز مصدر- در سخن متعارف علماى نحو لفظى است كه فعل ماضى و مستقبل، از آن در نظر گرفته مى‏شود.
+الصدار: جامه‏اى است كه سينه با آن پوشيده مى‏شود (سينه بند) كه بر وزن و معنى- دثار- و لباس است، و آن را- صدرة- هم مى‏گويند و صدرة- نشانه و داغى است كه بر سينه شتر قرار مى‏گيرد.
+صدر الفرس: اسبى است كه با سينه‏اش به سوى سابق‏[[قلب (مترادف)#%20ftn1|[1]]] (كه اسب پرنده است) بعضى از حكماء گفته‏اند، آنجائى كه خداى تعالى در قرآن از قلب نام برده است اشاره به عقل و علم است، مثل آيه: (إن في ذلك لذكرى لمن كان له قلب‏- 37/ ق).
+----[[قلب (مترادف)#%20ftnref1|[1]]] از اواخر قرن اول هجرى مسابقات سواركارى را اعراب از ايرانيان آموختند تا جائى كه دهها اسب زبده با نامهاى مشخص تربيت و براى چنان مسابقاتى آماده مى‏كردند، نام اين مسابقات- حلبه- بوده و در سال چندين بار برگزار مى‏شد و براى اسبان برنده، يكم تا دهم، نامهائى به شرح زير انتخاب كرده بودند:
+اسب اول- سابق: سبقت گيرنده بر سايرين.
+اسب دوم- مصلى: زيرا سر اسب دوم تا نيمه پشت اسب اول رسيد و آن را صلا گويند، كه راغب آن را- جاء سابقا بصدره- معنى كرده يعنى با سينه به اسب اول رسيده است.
+اسب سوم- مسلى: تسلى دهنده سواركار.
+اسب چهارم- تالى: از پى آمده.
+اسب پنجم- عاطف: با عطوفت.
+اسب ششم- مرتاح: اسبى كه به راحتى انس دارد.
+اسب هفتم- مومل: اسبى كه آرزوى شركت در مسابقه در آن هست( اميد پيروزى دارد).
+اسب هشتم- حظى: اسبى كه بهره‏اى از مسابقه دارد.
+اسب نهم- لطيم: اسبى كه سيلى خورده است تا سرعت گرفته.
+اسب دهم- فسكل: اسب كوچك اندامى كه خود را به كارهاى بزرگ مى‏زند.( اصطلاح فسقلى در فارسى از همين كلمه است).( لس 11/ 520( مروج الذهب/ مسعودى 6/ 12).
+و هر جا كه از صدر- نامبرده، اشاره به سينه و ساير نيروهاى شهوانى و خشم و هوى و هوس و مانند آنهاست. آيه: (رب اشرح لي صدري‏- 25/ طه) تقاضائى است از خداى براى به صلاح آوردن قواى او و همچنين آيه: (و يشف صدور قوم مؤمنين‏- 14/ توبه) اشاره به شفا يافتن آنهاست.
+و آيه: (فإنها لا تعمى الأبصار و لكن تعمى القلوب التي في الصدور 46/ حج) يعنى عقلهاى ضعيفى كه در ميان ساير قواى بدنى است، و هدايتگر نيست. (و الله اعلم بذلك).<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج‏2، ص: 381-379</ref>
+===«نفس»===
+نفس‏ جان و روح است در آيه فرمود:
+أخرجوا أنفسكم‏- الانعام/ 93 و آيه‏ و اعلموا أن الله يعلم ما في أنفسكم فاحذروه‏- البقره/ 235 و تعلم ما في‏ نفسي‏ و لا أعلم ما في‏ نفسك‏- المائده/ 116 در اين آيه اشاره به سخن حضرت عيسى عليه السلام است كه به خداوند ميگويد تو از سويداى جان من آگاهى و من از سر تو آگاه نيستم.
+و و يحذركم الله‏ نفسه‏- آل عمران/ 30
+نفس‏ جان و روح است در آيه فرمود:
+أخرجوا أنفسكم‏- الانعام/ 93 و آيه‏ و اعلموا أن الله يعلم ما في أنفسكم فاحذروه‏- البقره/ 235 و تعلم ما في‏ نفسي‏ و لا أعلم ما في‏ نفسك‏- المائده/ 116 در اين آيه اشاره به سخن حضرت عيسى عليه السلام است كه به خداوند ميگويد تو از سويداى جان من آگاهى و من از سر تو آگاه نيستم.
+و و يحذركم الله‏ نفسه‏- آل عمران/ 30
+منافسة- رقابت يا كوشش براى همانند شدن با مردمان با فضيلت و پيوستن به آنهاست بدون اينكه به ديگرى زيانى برسانند، در آيه گفت:
+و في ذلك‏ فليتنافس‏ المتنافسون‏- المطففين/ 26 معنى و مفهوم اين آيه همان است كه در آيه ديگر فرمود:
+سابقوا إلى مغفرة من ربكم‏- الحديد/ 21 بسوى آمرزش پروردگارتان پيشى گيريد و مسابقه بگذاريد.
+اما نفس‏ يا دم بادى است كه از دهان در بدن داخل و خارج مى‏شود كه مانند غذاى نفس و جان است كه با قطع شدن آن حيات باطل و زائل ميشود. گشايش در كارها و فرج نيز- نفس‏- گفته ميشود، از پيامبر صلى الله عليه و اله روايت شده كه فرمود:
+«إني لأجد نفس‏ ربكم من قبل اليمن».
+كه (گفته‏اند با ولادت أويس قرني مقارن است) و يا در مورد انصار است.
+و نيز فرموده است‏
+«لا تسبوا الريح فإنها من‏ نفس‏ الرحمن».
+بادها نفس رحمانيست آنرا ناسزا نگوئيد زيرا بعضى از بادها رحمت الهى است و غم و اندوه را برطرف ميكند.
+در مثل ميگويند- اللهم‏ نفس‏ عني‏- يعنى خداوندا برايم گشايشى فرما.
+تنفس‏ باد وزش پاك و صاف آن است شاعر ميگويد:فإن الصبا ريح إذا ما تنفست‏/على‏ نفس‏ محزون تجلت همومها يعنى اگر باد صبحگاهى بوزد بر هر كه وزيد از جان اندوهبارش غم و غصه دور ميشود.
+نفاس‏ [يعني ولادت زنان ميگويى: هي‏] نفساء [جمعش‏ نفاس‏] است همان ولادت زنان است كه كودكى ميزايند و آنرا منفوس‏ گويند.
+تنفس‏ النهار- يعنى گسترش روشنائى روز در آيه گفت:
+و الصبح إذا تنفس‏- التكوير/ 18 بامداد و صبحگاهان آنگاه كه فراگير ميشود.
+نفست‏ بكذا- به آن چيز بخل ورزيدم، شي‏ء نفيس‏ و منفوس‏ به و منفس‏- هر چيز با ارزش.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص: 384-380</ref>
 ==ارجاعات==
 [[رده:فرهنگنامه مترادفات قرآن]]