متاورس

متاورس؛ به نوعی محیط‌ مجازی سه ‌بعدی آنلاین گفته می شود که غیرمتمرکز و پایدار و با استفاده از هدست ها، عینک های مخصوص، گوشی‌های هوشمند، رایانه‌های شخصی و کنسول‌های بازی انجام می گیرد. گرچه این فناوری هم اکنون در حوزه قرآنی ناشناخته و یا توجه کمتری در جوامع اسلامی به آن شده است؛ اما با در نظر گرفتن بایسته ها و حل چالش های متاورس در جامعه اسلامی می توان این فناوری را وارد حوزه قرآنی کرد. فهم چنین کارایی از متاورس مستلزم ایجاد متاورس قرآنی و اجرا کردن آن در میان مسلمانان است تا میزان رضایت آنها سنجیده شود و تحقیقاتی برای سنجیدن میزان قرآنی بودن آنها انجام گیرد. برخی از فعالیت های متاورسی در جوامع اسلامی گرفته است که از جمله آنها می توان به فعالیت های اقتصادی مطابق با مقررات اسلامی و چاپ نسخه قرآنی به صورت NFT اشاره کرد.

آشنایی با ماهیت متاورس

متاورس از دو بخش متا (Meta) به معنای ماوراء و «ورس» (Verse) به معنای جهان شکل گرفته است. این واژه و ریشه آن برگرفته از رمان سقوط برف اثر نیل استفنسون است که متاورس را به صورت فضایی از واقعیت مجازی به تصویر می کشد. طبق این نظر، متاورس به معنای ماورای دنیا است. به طور عموم، متاورس به دنیای مجازی و غیر حقیقی گفته می شود که به صورت سه بُعدی ارائه می شود و افراد مختلف می‌توانند از طریق اینترنت به آن متصل شوند و با یکدیگر تعامل داشته باشند. در این دنیای مجازی،‌ هر کاربر می‌تواند مشغول به فعالیت‌های مختلفی شود. این دنیای مجازی از طریق هدست‌ها و عینک های مخصوص، گوشی‌ها و رایانه های هوشمند و کنسول‌های بازی قابل دسترسی خواهد بود. متاورس به شکلی محدود در حال حاضر، در پلتفرم‌هایی همانند وی‌آر (VR) یا واقعیت افزوده( (AR وجود دارد. اینگونه دنیای مجازی، قابلیت این امر را دارد که مردم بخش عمده ای از زندگی روزمره خود را با آن سپری ‌کنند. در حال حاضر، این فناوری، با حس های شنوایی و بینایی سروکار دارد. نحوه ورود به این دنیای مجازی این است که خود انسان وارد فضای مجازی می شود و در آن نقش ایفا می کند. به عنوان نمونه، انسان برای بازی در متاورس، خود را وارد فضای بازی می کند و با لباس مخصوص و عینک، مستقیم وارد بازی می شود و می تواند اشیای داخل آن را درک نماید. این اقدامات حالت فیزیکی دارد؛ اما بازتاب آن در فضای حقیقی منعکس می شود. با این وصف، انسان، نوعی از فضای مجازی را تجربه می کندکه نقش فعال و متقابل دارد. علاوه بر این، محدودیت‌های بدنی و جسمانی در این فناوری مشاهده نمی شود و افراد به راحتی می‌توانند کنش‌ها و تجربه های مجازی نامحدودی داشته باشند. با این وجود، متاورس، صرفا، برای سرگرمی برنامه¬-ریزی نشده است؛ بلکه در اقتصاد، امنیت، خانواده، فرهنگ، سیاست و حتی در مباحث قرآنی نیز کاربرد دارد. در ذیل، نقش منفی و مثبت متاورس در زندگی قرآنی و جوامع اسلامی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

چالش ها و معضلات متاورس

یکی از این چالش های پیش رو، چالش گذراندن وقت بسیار در متاورس است که سبب می شود عمده فعالیت های انسان از جمله تغذیه و خواب دچار اختلال شود و فرد نتواند به مسائل خانوادگی و عبادت خود برسد؛ در صورتی که این امر با دستورات قرآنی مبنی بر رسیدگی به خانواده و اهمیت به عبادت در تضاد قرار می گیرد. از این رو، استفاده از هیچ ابزاری نباید مخل در امور آخرتی و معنوی شود و امور معنوی باید همواره با امور اخروی مورد توجه قرار گیرد. در صورت عدم توجه، فرد به غفلت دچار می شود. غفلت به این معنا است که امور فرعی به جای اصلی قرار داده شود. در این صورت، متاورس به جای اینکه به ابزار مفید در گسترش روابط دینی و علوم و عقاید قرآنی تبدیل شود، به ابزاری برای گذراندن وقت به بیهودگی بدل خواهد شد. علاوه بر این، ممکن است که فرد را به انواع بیماری های روانی و افسردگی دچار نماید؛ زیرا در اثر توسعه متاورس، ارتباط فیزیکی انسان ها با یکدیگر و روابط اجتماعی آنها به صورت حضوری کاهش پیدا می کند.

بایسته های متاورس

متاورس نیز همانند سایر پدیده های مجازی نیازمند رصد اطلاعاتی و مراقبت¬های پیشگیرانه جدی است تا انسان دچار غفلت و سردرگمی نشود؛ چرا که در برخی مواقع، متاورس می تواند تجربه‌گرایی دینی را تقویت و تشدید ‌کند و در تناقض با واقعیات دینداری در حرکت باشد. بر این منوال، دنیای متاورس، نوعی از تجارب مختص برنامه خودش را شبیه سازی می کند و آن را مدیریت می کند و این مسئله می‌تواند فرصت های رو به انحراف را بیشتر کند. انسان در دنیای متاورس می‌تواند غرق شود، به گونه‌ای که از دنیای واقعی غافل شود و شخصیت خود را با آن منطبق کند؛ زیرا متاورس بازخورد حسی دارد و حواس انسان تأثیر زیادی از این فضا می‌گیرد و حتی می‌تواند رابطه کنشی داشته باشد، همانطور که در دنیای واقعی می‌تواند کنش داشته باشد. فرد در دنیای متاورس می¬تواند رفتارهایی غیردینی انجام دهد که در آن حیطه ممکن است دینی تلقی شود؛ البته، زمانی که گستره و قوانین متاورس و تمهیدات لازم در بعد قرآنی تنظیم و در متاورس نهاده شود، امکان خطاها و چالش ها و گسست ها به حداقل خواهد رسید. این فناوری نیز همانند هر فناوری دیگر این قابلیت را دارد که در حوزه های مختلف قرآنی و در سطوح مختلف جوامع اسلامی به کار گرفته شود؛ به شرطی که دید فناوری هراسی و فناوری شیفتگی کنار گذاشته شود و در استفاده از متاورس در جهت اعتدال حرکت شود و گزینه هایی برای محدودیت و افزایش تعامل در متاورس در نظر گرفته شود. به بیان دیگر، همان‌طور که می‌‌توان به این فناوری به چشم تهدید نگاه کرد، می‌‌توان به عنوان فرصت هم نگریست. حتی متاورس قرآنی را نیز می توان در این عرصه طراحی کرد و امکان تبلیغ مبلغان را در مساجد متاورسی فراهم کرد و زیارت قبور ائمه و شهدا را با زیارت مجازی برای افرادی که دسترسی فیزیکی به این اماکن ندارند، تسهیل بخشید. البته، طی کردن این فرآیند نیازمند تحقیقات گسترده و هم افزایی از سوی اندیشمندان، نظریه پردازان، کارگروه ها و استارتاپ های اسلامی است.

نقش مثبت متاورس بر جوامع اسلامی

متاورس از جمله فناوری هایی است که در آینده نزدیک می تواند در پیشبرد فعالیت های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی اجتماعی و خانوادگی با محوریت قرآن مؤثر باشد. در ذیل به برخی از کارکردهای قرآنی متاورس همانند گسترش و تعلیم آموزه های قرآنی با محوریت مساجد و حوزه های متاورسی، نقش متاورس در توسعه اقتصادی اشاره می شود.

گسترش و تعلیم آموزه های قرآنی

از آنجایی که متاورس می تواند در خدمت به انسان‌ها مفید باشد و موجب کمتر شدن فاصله‌های زمانی و مکانی، و صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌ها می‌شود؛ از این رو، انسان می تواند با استفاده بهینه از متاورس، با سهولت بیشتری به امکانات دسترسی داشته باشد. این سهولت سبب می شود که سامانه‌های خدماتی، اداری و اجتماعی در فضای متاورس به سرعت به کار خود بپردازند و اموری چون برگزاری جلسات قرآنی و کنفرانس های علمی، نشست‌های بین المللی قرآنی و انجام فعالیت‌های قرآنی و خرید و فروش محصولات قرآنی در این فضا بهبود یابد همچنین، شرکت‌های تولیدی محصولات قرآنی می‌توانند بخشی از فعالیت‌های خود را به صورت شبیه ‌سازی در فضای متاورس انجام دهند. علاوه بر این، با بهره‌گیری از متاورس می‌توان امکان دسترسی کشورهای غیراسلامی را به قرآن بیشتر کرد. افراد فارغ از مرزهای جغرافیایی می‌توانند در کلاس های درس و محافل قرآنی دیگر کشورها شرکت کنند و ارتباط آسان میان اندیشمندان جهان اسلام و فعالان مذهبی و دینی که در مساجد فعال هستند، برقرار نمایند و مساجد بین المللی و هم‌اندیشی نخبگانی تأسیس نمایند. البته، ورود به مسائل نوپدید همانند متاورس و کاربرد آن در زمینه حوزه قرآنی نیازمند بررسی فقهی و قرآنی است که اول، حکم به جواز کاربرد آن در مسائل قرآنی داده شود، دوم، بایسته های این حوزه تعیین شود، سوم، برای چالش ها و گسست های متاورس قرآنی، تمهیدات لازم اندیشیده شود و مصادیق خوب و بد آن تعیین و تفکیک شود. علاوه بر فعالیت های قرآنی ذکر شده در متاورس، چاپ نسخه قرآن به‌صورت NFTاز جمله دستاوردهای کنونی متاورس است. دلیل چاپ چنین نسخه ای حفاظت از کلمات و معانی قرآن است که از تغییر دادن افراد مصون باشد. در واقع، همان طور که در دنیای فیزیکی، قرآن به دست گرفته و استفاده می شود، در دنیای متاورس نیز می‌توان قرآن را به دست گرفت و آن را خواند. مالکیت این نسخه ها به‌صورت NFT مشخص شده است.

NFTهمان رمزهای غیرقابل تعویض و غیر قابل نفوذ در بلاک‌چین هستند که نه تنها نمی توان آنها را ویرایش یا حذف کرد؛ بلکه به طور دائمی، نسخه را ذخیره می کند و این همان مزیت مشخص این نسخه ها در مقابل نسخه های چاپی و دیجیتالی است. علاوه بر حفظ آیات، هر NFT حاوی اطلاعات زمینه‌ای و تاریخی در مورد آیه مربوط به خود است. از این حیث، استفاده از این فناوری برای حفظ و ارائه دقیق قرآن، مسئولیت جمعی جامعه قرآنی را برای رساندن دقیق این پیام به بشریت به انجام می‌رساند و مسلمانان را به سمت انجام پروژه‌های عمومی در فضای وب توانمند و هدفمند می سازد. هدفمند شدن و قدرتمند شدن در این عرصه، نه تنها در حف آثار و ارزش های قرآنی کمک خواهد کرد؛ بلکه می توان با فروش این NFT و محصولات در بلاک چین، هزینه¬های متاورس در حوزه قرآنی را تأمین کرد. برنامه قرآن پلاس اپ نیز از دیگر دستاوردهای متاورس در حوزه قرآنی خواهد بود تا نسل اول دیجیتال بهتر بتواند با این کتاب مقدس تعامل برقرار کند.

نقش متاورس در اقتصاد قرآن محور

نقش متاورس در آینده اقتصاد قرآنی محرز است؛ زیرا فعالیت های اقتصادی همانند خرید و فروش زمین و تبادل ارز دیجیتال در متاورس روز به روز در حال گسترش است؛ هر چند ممکن است که برخی از این معاملات دارای اشکال شرعی باشد؛ اما می توان اشکالات و شبهات آن را رفع کرد و در جهت صحیحی در معاملات تجاری متاورس گام برداشت. یکی از اشکالات مورد بحث، انجام معاملات در متاورس است که جزء معاملات حرام است؛ زیرا تعویض مال با لامال یا با اعتبار، حرام است و از مصادیق أکل به باطل است. در صورتی که می توان هر معامله ای را با انجام طراحی کد رهگیری در بلاک چین، ایجاد بازار متمرکز و گرفتن نمایندگی آن را قانونی کرد و جوانب شرعی آن را استحکام بخشید. در این صورت، معاملات، جنبه قانونی و شرعی پیدا می کنند. شاهد این امر، گروه ها و سازمان های متعددی در جهان هستند که در عرصه متاورس اقتصاد اسلامی کار می کنند. به طور مثال، گروه IBF Net گروهی است که جامعه آنلاین را برای تبادل اطلاعات در زمینه اقتصاد اسلامی تأسیس کرده است و در حال حاضر در حوزه بلاک ‌چین هم فعالیت دارد.

در مورد چگونگی اعتماد به متاورس در حوزه اقتصاد قرآن محور، می توان به نحوه استفاده مصرف‌کنندگان مسلمانان جنوب شرق آسیا از متاورس اقتصاد اسلامی اشاره کرد. این مصرف کنندگان به طور فزاینده‌ای، باورهای مذهبی خود را بر روی تصمیم‌های خرید اعمال می‌کنند و مصرف کنندگان مسلمان حلال بودن یک محصول را مهم ترین عامل خرید آن می دانند؛ امری که همواره مورد تأکید قرآن بوده است. از این رو، متاورس به عنوان فناوری جدید اقتصاد می تواند به این پرسش پاسخ دهد و کیفیت و ملاحظات زیست محیطی نیز را در نظر بگیرد. علاوه بر این، کاربرد متاورس در حوزه اقتصاد قرآن محور فواید دیگری دارد که یکی از آنها کاهش رنج و افزایش رضایت انسان‌ها است. به عنوان نمونه، کسی که در این دنیای فیزیکی به خاطر معلولیت جسمی امکان انجام برخی کارهای اقتصادی را ندارد یا به خاطر فقر اقتصادی برایش مسافرت به دیگر کشورها مقدور نیست، در دنیای متاورسی خود می¬تواند به انجام این امور بپردازد.

علاوه بر این، داشتن اقتصاد پویا و عدالت محور از تأکیدات اقتصاد اسلامی است که متاورس اقتصاد اسلامی یا قرآنی می تواند سبب پدید آمدن فرصت‌های جدید شغلی و کاهش بیکاری می¬شود و فضای گسترده تر از فضای مجازی که اکنون وجود دارد، برای کسب و کار و معاملات پدید آورد. البته، برخی از عیوب و معضلات اقتصاد اسلامی همانند اعتباری بودن قراردادها و معاملات باید حذف یا اصلاح شود؛ زیرا ثروتمندان می¬توانند به راحتی در آن قیمت‌گذار باشند و عموم مردم با توییت یک ثروتمند یا سرمایه گذار قیمت را افزایش یا کاهش دهند و در هر افزایش و کاهش رفتن قیمت این ثروتمندان هستند که سود می‌برند و در نهایت، پول عموم مردم به سمت این ثروتمندان کشیده می‌شود. از این حیث، متاورس اقتصادی نیز همانند هر فناوری دیگر می تواند به گونه ای طراحی و تنظیم شود که منطبق با قرآن باشد و از نظر کارایی اطلاعاتی و عملیاتی در حمایت از سرمایه‌گذار و مصرف‌ کننده مؤثر باشد. علاوه بر این، برای به جریان انداختن متاورس منطبق با قرآن نیاز است که تعریف درستی از ثروت دیجیتال، مجموعه‌ای از دارایی‌های پیچیده‌ تا قراردادهای وام در محیط مالی غیر متمرکز و متمرکز اسلامی انجام گیرد.

منابع

ایکنا

ویکی پدیا

ویکی زندگی

فتاح زاده، هانیه سادات، حسین نژاد، علی اکبر(1401)، الهیات متاورس در مسیحیت و اسلام، مجله علمی تخصصی علوم انسانی و اسلامی در هزاره سوم، دوره6، ش2، صص158-148.

Joshua, J. (2017). Information Bodies: Computational Anxiety in Neal Stephenson’s Snow Crash. Interdisciplinary Literary Studies, 19(1), 17-47. doi: 10.5325/intelitestud.19.1.0017