سبیل الله

سبيل الله؛ اصطلاحی قرآنی.

معنای لغوی

مرکب از دو کلمه «سبیل» یعنی راه و «الله» که اسم جلاله است و ترکیب این دو کلمه در اصطلاح قرآن به معنای راه خدا یا خواسته خداوند و یا آنچه مورد محبت و شوق الهی به انجام آن است و یا راه حق.

دیدگاه راغب در مورد معنای سبیل الله

راغب اصفهانی در المفردات به تفصیل درباره معنای این اصطلاح سخن گفته است. او می گوید: السبیل، راهی را گویند که هموار باشد. جمع آن شکل است، خداوند می فرماید؛ و انهاراً و مثلاً وجعل لكم فيها سبلا - ليصدونهم عن السبيل ..... که مقصود راه حق است، زیرا اگر اسم جنس گفته و آورده شود مخصوص حق خواهد بود و از این باب است فرموده خداوند: «ثم السبيل یسره ...» و انسانی که بر روی آن راه می رود و سالک این راه می باشد سایل گویند، و جمع آن سابله است ... و ابن السبیل مسافری است که از منزل و دیار خود دور افتاده است او به سبیل نسبت داده شده زیرا کار او راه رفتن است. هم چنین سبیل اصطلاحی است که از آن برای نشان دادن رسیدن به هر چیز اعم از خیر یا شر استفاده می شود. خداوند می فرماید: «ادع الی سبیل ربك» «قل هذه سبيلي ...» و هر دو در یک معنا استفاده شده است با این تفاوت که در آیه اول سبیل به تبلیغ کننده دین نسبت داده شده و دومی به هدایت شوندگان و سالکان راه دین.

خداوند می فرماید: «قتلوا فی سبیل الله الا سبيل الرشاد»، «ولتستبين سبيل المجرمين»، «فاسلکی سبل ربک ..» کلمه ترکیبی سبیل الله در صدها آیه از آیات قرآن کریم و تقریباً در بیشتر سوره های قرآن آمده است. ترکیبهای متنوع این کلمه که در قرآن آمده است عبارتند از: سبیل، سبیلک، سبیلنا، سبيله، سبيلهم، سبيلي، سبيلاً، سبل، سبلنا و در بیشتر آیات این اصطلاح در معنای نیکوی آن که همان راه مستقیم و نجات دهنده الهی است استفاده شده است. البته در برخی از آیات کلمه سبیل در معنای لغوی آن نیز استعمال شده است. علاوه بر این در آیات قرآن کلمه سبیل با اضافه به برخی پسوندها آمده است همچون ابن السبیل در آیه «و آتى المال على حبه ذوى القربى واليتامى و المساكين و ابن السبیل» (بقره، ۱۷۷) و سبیل المجرمین در آیه «و كذلك نفصل الآيات و لتستبين سبيل المجرمين» (انعام،۵۵)، سبیل المفسدين درآية ولا تتبع سبيل المفسدين (الاعراف،۱۴۲)، سبيل ربک در آیه «ادع الی سبیل ربک» (نحل،۱۲۵). سبیل الرشاد، در آیه «یا قوم اتبعون اهدكم سبيل الرشاد» (غافر،۳۸)، و جز این آیات هم چنین در تعدادی از آیات قرآن کلمه سبیل با پیشوندهای متفاوتی آمده است که هر کدام معنای متفاوتی می دهد همچون «عن سبيل الله»، «من سبيل الله»، «انما السبيل»، «سواء السبيل»، «يتخذوه سبيلا»، «قصد السبيل»، «ضلوا السبيل»، «تقطعون السبيل»، «ساء سبيلا»، «هديناه السبیل» و جز این آیات.

سبیل الله در فقه امامیه

سبیل الله اصطلاحی است که موضوع برخی از احکام فقهی در فقه امامیه قرار گرفته است. این موارد عبارتند از:

۱) جهاد في سبيل الله: در فقه امامیه به راه انداختن جنگ مقدس با جهاد دارای شرایطی است که مهمترین بلکه رکن اصلی آن - به گونه ای که اگر این رکن مفقود بوده باشد جهاد جایز نمی باشد- وجود امام معصوم است که ارتش اسلام را برای هدف سبیل الله - و نه فتح و کشورگشایی و تحصیل غنائم و جز اینها به میدان جنگ ببرد (جهاد).

۲) مصرف زکات به اقتضای حکم آیه «انما الصدقات للفقراء و المساكين والعاملين عليها والمؤلفة قلوبهم و في الرقاب والغارمين و في سبيل الله و ابن السبيل فريضة من الله ...» (توبه، ۶۰) بر امام مسلمانان یا حاکم شرع است که زکاتهای جمع آوری شده از منابع آن را به هشت سهم تقسیم نموده و آن را میان مستحقین آن توزیع نماید. به فتوای فقهای امامیه هشت دسته از مردمان حق استفاده از مالیات زکات را دارند که یکی از آنان صرف نمودن زکات در سبیل الله است. در این که معنای سبیل الله در میان این گروه های مستحق سهم زکات چه میباشد بحثهای مفصلی در کتابهای فقهی آمده است. برخی از فقهاء موارد مصرف معینی را پیشنهاد نموده اند. لیکن آنچه مورد اتفاق نظر همگی است این می باشد که در عصر غیبت هر کاری را که بدانیم مورد رضایت خداوند و پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) میباشد میتوان انجام داد به گونه ای که سبب بالا رفتن قدر و منزلت دین و توجه مردم به دین و دینداری گردد و میتواند محلی برای مصرف سهم سبیل الله از زکات بوده باشد همچون ساختن مسجد، مدرسه، کتابخانه، دارالایتام، بیمارستان و جز اینها.

منابع

این مدخل برگرفته از دایرة المعارف تشیع است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.