ریاضت
ریاضت؛ به تلاش و رنج بسیار گفته میشود که افراد برای پاکسازی درون از بدیها تحمل میکنند. روش انجام ریاضت در هر مسلک و مذهبی متمایز است و در قرآن به رنج کشیدن با انجام واجبات و ترک محرمات ریاضت گفته میشود. درواقع، این ریاضتها سبب میشود که تقوا در درون انسان شکل گیرد و به هر گناه یا خطایی مرتکب نشود. بسیاری از اعمال همانند روزه، نماز شب، نمازواجب و جهاد در راه خدا میتواند رنج و مشقت برای انسان به همراه داشته باشد. هدف از این اعمال نیز ریاضت انسان برای رسیدن به کمال و سعادت در دنیا و آخرت است.
ریاضت در اصطلاح
ریاضَت به معنای رنج دادن خود با ترک غرایز و انجام عبادات برای پاک کردن روح است. کم‌خوری، شب‌زنده داری، کم‌گویی و خلوت‌گزیدن از ارکان ریاضت دانسته میشود.[۱] مجاهدت نفس، ضبط النفس، صلاحالنفس، تزکیهالنفس و کفالنفس مربوط به ریاضت و دوری کردن و از بین بردن شهوات و هوا است.[۲] در حقیقت، ریاضت به معنای تمرین و ورزیده‌شدن در یک کار است تا چیزیهای بد از انسان دور شود و یک فضیلت به انسان اضافه می شود.[۳] ادب نمونهای از فضیلت است که در نتیجه رعايت حدود اشياء و رياضت نفس معنی شده است.[۴] بخشش، شجاعت، غیرت و خضوع در برابر حق نیز از دیگر نتایج ریاضت شمرده شده است.[۵]
شرایط ریاضت در قرآن
ریاضت در قرآن به رنج کشیدن و تحمل سختیها[۶] با انجام واجبات[۷] و ترک محرمات[۸] گفته میشود که قرآن از آن با نام جهاد اکبر[۹] نام برده است. هدف از ریاضت، پاك نمودن خود از ناپاكی‌ها برای خود سازی و رسیدن به کمال و قرب الهی است.[۱۰] هرانسان در صورت موفقیت در انجام آن، سعادتمندی دنیا و آخرت را تحصیل خواهد کرد؛ در غیر این صورت انسانیت انسان نه تنها به فعلیت نخواهد رسید؛ بلکه سیرت حیوانی در صورت انسانی او غلبه پیدا کرده و او را از مسیر رشد، تعالی و تکامل و عبودیت حق بازمی دارد.[۱۱] البته، ریاضت شرایطی دارد، به همین خاطر در شریعت با ریاضت مرتاضان و برخی از متصوفان و عرفا مخالفت شده است. یکی از شرایط ریاضت این است که این عمل می بایست منطقی باشد؛ در این صورت است که این رنجها می توانند سبب تعالی انسان شوند. قرآن با رنج و تکلف بسیاری که خارج از توان انسان باشد[۱۲]، مخالفت مینماید. قرآن با ریاضت به معنای گوشه‌نشینی و ترک مراودات اجتماعی قرآن با آن مخالف است.[۱۳]
بر این اساس، ریاضت شکل عملی مبارزه با نفس است که اساس حركت تكاملی انسان به سوی كمال در دنیا[۱۴] است. اين مبارزه بايد به نيت الهی باشد؛ نه به نيت كسب آثار دنيوی و نه به خاطر قدرتمند شدن روح و اگر اينها باشد، خود پيروی از هوای نفس است.[۱۵] درواقع، رياضت و مجاهدت عرفانی صحيح، مبتنی بر شريعت، تدريجی و دائمی[۱۶] است و از آغاز تا انجام آن، شريعت به شكل پيوسته و ممتد حضور جدی و فعال دارد.[۱۷] رياضت سخت، رياضت مبتنی بر شريعت است كه با استناد به آيات و روايات، انسان را به سرمنزل مقصود می‌رساند. بر این اساس، شريعت‌محوری و شريعت‌گرايی با تفسير و قرائت اسلامی ـ شيعی و يا قرائتی كه در عرفان اصيل اسلامی است، مطابقت دارد. [۱۸] بر این اساس، رياضت عمل كردن به شريعت است، تنها در سايه دستورات دين مبين اسلام و پيروی از پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) است كه می‌توان به كمال حقيقی و واقعی رسيد و تنها صراط مستقيم همين است كه اگر از اين صراط مستقيم منحرف شويم در دام شيادان، گمراهان و شياطين افتاده كه جز بدبختی و سقوط چيزی را به همراه نخواهد داشت. عارف راستين در عين زهد، پيراستگی و بی‌رغبتی به دنيا از نعمت‌های الهی بهره گرفته و به جای تكدی‌گری، برای رضا خداوند متعال گام می‌بردارد.
از این رو، چنين عارفی اگر‌چه رياضت شاقه و فوق طاقت را بر خود تحميل نمی‌كند؛ بلكه هيچ گاه خود را به مشتهبات نفسانی و كسب رفاه، آسايش، خوشگذرانی و كاميابی دنيوی مشغول نمی‌كند.[۱۹]
درواقع، تزکیه، نمونهای از رياضتهای مشروع دينی است. انسان با تلاش میتواند از هوی و هوس[۲۰] رد شده[۲۱] و با عبور از عالم دنیوی، وجود خود را تابع عقل خويش قرار دهد و توجه خود را به آن عالم، معطوف سازد، میتواند به موقعيت معنوی دست يابد و از شرافت، لذت و بهجتی برخوردار شود.[۲۲] اگر ریاضت مشروع در درون انسان ثابت شود، تقوا شکل می گیرد.[۲۳] یکی دیگر از شرایط ریاضت در قرآن این است که رنج و مشقتی در مورد مسئلهای باید توسط همگان قابل تجربه باشد و مانند برخی از کارهای مرتاضان و عرفا تجربه شخصی نباشد.[۲۴]
برای نمونه، روزه احکام عمومی در قرآن معرفی شده است که توسط همه افراد قابل تجربه و تعمیم است.[۲۵] روزه[۲۶] بستری برای نیل به یک روح مترقی است و قرار گرفتن در شعاع نور قرآن بدون گرسنگی امکان‌پذیر نمی‌شود. از این حیث، گرسنگی نقطه اصلی و حقیقی ارتباط روح و جسم است و باعث میشود تا زمینه بهره گیری از معنویات و قرآن فراهم شود.[۲۷] درحقیقت، روزه به انسان کمک میکند تا الگوی مصرف خود را اصلاح نماید و به خودسازی انسان و مهار تمايلات غريزی او مانند؛ خودخواهی، حرص، طمع و تجمل‌گرايی كمك كند و با رياضت اختياری[۲۸]، موجب شكوفايی معنوی انسان شود.[۲۹]
منابع
ارجاعات
- ↑ . ویکی شیعه؛ دائره المعارف اسلامی
- ↑ . معادل «خود» در اندیشه اسلامی چیست؛ عرفان شهری ضرورت جهان مدرن/ امکان اگزیستانسیالیسم اسلامی
- ↑ . برترین ریاضتها از نظر بهجت عارفان مرحوم آیت‌الله بهجت(ره)؛ اخلاق در نهج‌البلاغه از منظر آيت‌الله مشكينی(ره)؛ دانشنامه حوزه
- ↑ . ادب، رعايت حدود اشيا و رياضت نفس است
- ↑ .ویکی شیعه؛ دائره المعارف اسلامی
- ↑ . لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِي كَبَدٍ؛ «براستى كه انسان را در رنج آفريدهايم» (بلد/4)
- ↑ . وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛ «و نماز را به پا داريد و زكات را بدهيد؛ و هر گونه نيكى كه براى خويش از پيش فرستيد، آن را نزد خدا باز خواهيد يافت؛ آرى، خدا به آنچه مىكنيد بيناست» (بقره/110)
- ↑ . كُلُّ الطَّعامِ كانَ حِلًّا لِبَنِي إِسْرائِيلَ إِلَّا ما حَرَّمَ إِسْرائِيلُ عَلى نَفْسِهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْراةُ قُلْ فَأْتُوا بِالتَّوْراةِ فَاتْلُوها إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ؛ «همه خوراكيها بر فرزندان اسرائيل حلال بود، جز آنچه پيش از نزول تورات، اسرائيل [- يعقوب] بر خويشتن حرام ساخته بود. بگو: «اگر [جز اين است و] راست مىگوييد، تورات را بياوريد و آن را بخوانيد.» (آل عمران/93)
- ↑ . فَلا تُطِعِ الْكافِرِينَ وَ جاهِدْهُمْ بِهِ جِهاداً كَبِيراً؛ «پس، از كافران اطاعت مكن، و با [الهام گرفتن از] قرآن با آنان به جهادى بزرگ بپرداز» (فرقان/52)
- ↑ . راه رسيدن به خودسازی، در قرآن خودشناسی و تزكيه نفس است
- ↑ . تهذیب نفس؛ بنیادی‌ترین رسالت زندگی انسان
- ↑ . لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ؛ «خداوند هيچ كس را جز به قدر توانايىاش تكليف نمىكند. آنچه [از خوبى] به دست آورده به سود او، و آنچه [از بدى] به دست آورده به زيان اوست. پروردگارا، اگر فراموش كرديم يا به خطا رفتيم بر ما مگير، پروردگارا، هيچ بار گرانى بر [دوش] ما مگذار؛ هم چنان كه بر [دوشِ] كسانى كه پيش از ما بودند نهادى. پروردگارا، و آنچه تاب آن نداريم بر ما تحميل مكن؛ و از ما درگذر؛ و ما را ببخشاى و بر ما رحمت آور؛ سرور ما تويى؛ پس ما را بر گروه كافران پيروز كن» (بقره/286)
- ↑ . معنویت حاصل قرائت عرفانی و اخلاقی از دین است/ معنویت؛ گمشده انسان مدرن
- ↑ . فَقُلْنا يا آدَمُ إِنَّ هذا عَدُوٌّ لَكَ وَ لِزَوْجِكَ فَلا يُخْرِجَنَّكُما مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقى؛ پس گفتيم: «اى آدم، در حقيقت، اين [ابليس] براى تو و همسرت دشمنى [خطرناك] است، زنهار تا شما را از بهشت به در نكند تا تيرهبخت گردى.» (طه/117)
- ↑ آيت الله سيدان: مبارزه با نفس، اساس حركت تكاملی انسان به سوی كمالات است
- ↑ . وَ أَيُّوبَ إِذْ نادى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ؛ «و ايوب را [ياد كن] هنگامى كه پروردگارش را ندا داد كه: «به من آسيب رسيده است و تويى مهربانترين مهربانان.» (أنبیاء/83)
- ↑ . ریاضت برای منفعت؟!
- ↑ . علامه طباطبايی رياضت عرفانی را تدريجی، دائمی و مبتنی بر شريعت می‌دانست؛ ریاضت؛ ابزار تربیت نفس + فیلم
- ↑ . قرآن رياضت شرعی و نيل به معرفت شهودی را متلازم می‌داند؛ جلد دوم کتاب «شرح حدیث اربعمائه» منتشر شد
- ↑ . وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى اَلنَّفْسَ عَنِ اَلْهَوى فَإِنَّ اَلْجَنَّةَ هِيَ اَلْمَأْوى؛ «و هر کس از حضور در پیشگاه عزّ ربوبیت بترسید و از هوای نفس دوری جست. پس بی‌تردید جایگاهش بهشت است» (نازعات/40)
- ↑ . ترس از مقام پروردگار یعنی ترس ناشی از معرفت/ هدف از ریاضت چیست؟
- ↑ . تزكيه و تقوا؛ مهم‌ترين راه رسيدن به خودسازی
- ↑ . تقوا؛ بهترین ریاضت/تامل در حال تهیدستان بازدارنده انسان از شکم‌خوارگی است؛ توصیه اسلام انتخاب سبک زندگی با کمترین آسیب است
- ↑ . برترین ریاضتها از نظر بهجت عارفان مرحوم آیت‌الله بهجت(ره)؛ اخلاق در نهج‌البلاغه از منظر آيت‌الله مشكينی(ره)؛ دانشنامه حوزه
- ↑ . دروغ و توهم؛ دو روی سکه عرفان دکانی/ تفاسیر عرفانی قرآن معرفت‌بخش نیست
- ↑ . يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود، باشد كه پرهيزگارى كنيد» (بقره/183)
- ↑ . روزه پیوند روح و جسم برای بهره‌گیری از قرآن را فراهم میکند؛ پیوند بین روزه‌داری و رسیدن به مقام انسانیت در همه ادیان وجود دارد
- ↑ . إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِكَةُ؛ «كسانی كه بگويند پروردگار ما الله است و سپس در اين راه(راه توحيد) استقامت كنند، فرشتگان بر آنان نازل می شوند» (فصلت/۳۰).
- ↑ . كتاب «الگوی مصرف از نگاه قرآن و حديث» منتشر شد؛ قرآن رياضت شرعی و نيل به معرفت شهودی را متلازم می‌داند؛ با دقت در آيات و دستورات قرآن می‌توان ازعرفان‌های كاذب دوری جست؛ رمضان؛ ماه دست‌یابی انسان به غایت کمال و قرآنی کردن سبک زندگی؛ نفس را با ریاضت رمضانی از فراز کبر و نخوت به تواضع و فروتنی سوق دهیم؛ دست يافتن به اخلاق و محاسن با قدری زحمت و رياضت امكان پذير است؛ قرآن روح و فکر انسان را به سوی معارف باطنی و توحيدی هدایت مینماید.