رسانه دینی

رسانۀ دینی؛ ابزاری برای انتقال پیام دینی با رعایت هنجارهای حاکم بر جامعه اسلامی. حق محوری، دفاع از ارزشها، امید آفرینی و روشنگری، صداقت ورزی و رعایت انصاف از جمله ویژگی‌های رسانه دینی است. از مهمترین وظایف رسانه دینی نیز می‌توان به آشنا کردن با حقایق، هدایت انسان به مطلوب، نصیحت گری، ترویج دین و استحکام عقیده مومنان، تبیین الگوی جدید برای تغییر در فرهنگ و رفتار جوامع مطابق با آموزه‌های دینی اشاره کرد.

تعریف رسانه

رسانه‌، موجود زنده‌ای‌ است‌ كه‌ پيامی‌ را از يك‌ پيام‌ ساز بـه يك‌ پيام‌ گـير(مخاطب) مـنتقل‌ و سبب‌ برقراری‌ ارتباطات‌ بین آنها می‌گردد. کارکرد اصلی رسانه، در سه بخش اطلاع‌رسانی، ارائه تحلیل و تبیین موضوعات براساس منطق و انصاف و آموزش قابل دسته‌بندی است لذا نقش مهمی در ایجاد شناخت و آگاهی در مسائل مختلف اجتماعی، فرهنگی، دینی، سیاسی و جهت‌دهی به افکار عمومی ایفا می‌کند.

تعریف رسانه دینی

رسانه دینی، رسانه‌ای است که پیام‌های دینی را در پلتفرم‌های خود شامل رادیو، تلویزیون، روزنامه، کتاب و ژانرهایی مانند فیلم و موسیقی، تئاتر، انیمیشن و حتی بازی‌های کامپیوتری منتقل می‌‎کند. رسانه دينی علاوه بر رعايت هنجارهای حاكم بر جامعه اسلامی و عمل به كاركردهای تعريف شده برای تمامی رسانه‌ها، خود را در مقابل خداوند مسوول و رساندن پيامهای او را وظيفه اصلی خود می‌داند. البته برخی از پژوهشگران معتقدند که واژه «رسانه دینی» غلط است چون رسانه نمی‌تواند دینی باشد اما از آن می‌شود استفاده کرد؛ بدین روی ما از رسانه که ماهیتاً سکولار است برای پیام‌رسانی دینی استفاده می‌کنیم.

جایگاه و اهمیت رسانه دینی

رسانه‌‌های دینی امروزه ابزاری هستند که مشغول پیام‌رسانی به مخاطبان خود بوده و می‌توان آن‌ها را فرشتگان مجازی معنوی خواند که این فرشتگان پیام‌های مختلف دینی و الهی را به مخاطبان منتقل می‌کنند. رسانه‌ها ابزار انتقال مفاهیم مکتبی به مردم هستند. لذا باید پای‌بند به اصول شرعی مثل صداقت، رازداری، امانتداری و ایجاد آرامش باشند.

ویژگی رسانه دینی از منظر قرآن

با توجه به آیات قرآن رسانه دینی باید ویژگی‌هایی داشته باشد از جمله؛ حق محوری، دلسوزی، طاغوت ستیزی، دفاع از ارزشها، روشنگری و افشای فساد، امید آفرینی و بازگوکردن دستاوردهای نظام.

ویژگی رسانه دینی از منظر روایات

یکی از بحث‌های مهم این است که نهاد رسانه کجا دینی به حساب می‌آید؟ جایی که برنامه دینی پخش کند یا جایی که مردم به اخبارش اعتماد کنند؟ صریح روایت این است رسانه دینی رسانه‌ای نیست که مدام از دین حرف بزند بلکه رسانه‌ای است که اخبار صادقانه به مردم بدهد، مردم به اخبارش اعتماد کنند، انصاف را رعایت نماید. چون انصاف بالاترین فضیلت اخلاقی در تعالیم دینی ما است.

بایدها و نبایدهای رسانه دینی

قدرت رسانه فرهنگ سازی و جريان سازی است لکن برای استفادۀ مطلوب از آن ناگزیریم بایدها و نبایدهایی را رعایت کنیم. تغيير نگرش‌ها، گرايش‌ها و رفتارهای مخاطبان و رفع ابهامات و شبهات در صورت ارائه مفاهيم و آموزه‌های دينی مخاطبان، عدم توقف مخاطب در رسانه و فعال کردن ذهن مخاطب و هدايت او به سمت مراكز علمی و محافل دينی، تبيين مسائل اصولی و بنيادی دينی و توجه به مخاطب عام، رعايت حدود شرعی، حفظ قداست امور قدسی را از جمله بايدهای رسانه دينی برشمرد. عدم ورود در موضوعاتی كه در آن اجتهاد كامل نيست، فدا كردن باطن دين به دليل ارائه جاذبه‌های ظاهری آن در رسانه، توجه به احساسات و ظواهر و غفلت از خردگرايی و عقل گرايی به عنوان دو منبع سرچشمه بشری، عدم ارائه تصويری كاريكاتوری از آموزه‌های دينی و استفاده بيش ازحد از تخيل و خيال در حوزه معارف دينی از جمله نبايدهای رسانه دینی است.

نحوه ارائه مطالب در رسانه دینی

در نحوه ارائه محتوا، رسانه‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند: رسانه‌هایی که مستقیما به سراغ موضوعات دینی می‌روند و رسانه‌هایی که غیر مستقیم به دین می‌پردازند؛ مانند برخی سریال‌های تلویزیونی که به‌ظاهر جنبه اجتماعی یا حتی تفریحی دارند، اما مخاطبان خود را دینی‌تر و به آموزه‌های اسلام معتقدتر می‌کنند. از این رو در کشور دینی، رسانه غیردینی، به معنای غیر متعهد به دین نداریم.

تفاوت رسانه دینی با رسانه‌های مادی

رسانه دینی در غایت، محتوا و فرم آن با رسانه مادی متفاوت است. یعنی رسانه دینی باید دنبال تامین منافع عموم مردم در چارچوب سعادت آخرت باشد؛ اما رسانه مادی به دنبال تامین منافع حداکثری انسان است. مثلا دروغ در رسانه‌های غربی و دنیاگرا در صورتی که منافع آنان را تامین کند مشروع است. ولی اخلاق برآمده از دین اسلام دروغ را برای تامین منافع جایز نمی‌داند. همچنین رسانه دینی بایستی سه اصل تفكر، تعقل و تذكر را جزو شاخصه‌های خود قرار دهد، اما آنچه كه ما از رسانه‌های مدرن و غربی شاهد هستيم اين است كه به توهم و تخيل بيش از هر فاكتوری بها می‌دهند تا تعقل را از تماشاگر بگيرند اين رسانه به هيچ وجه با شاخصه‌های دينی همخوان نيست.

ویژگی‌ها و شاخصه‌های رسانه دینی

روز آمدی در محتوا، مخاطب شناسی؛ نیازسنجی، حق‌جویی، مبارزه با طاغوت؛ دفاع از ارزشها؛ صداقت و امانتداری و رعایت اخلاق حرفه‌ای، نگارش مناسب، قلم جذاب و پرداختن به موضوعات مهم روز از ویژگی‌های رسانه دینی است.رسانه دینی همچنین نباید اسیر تفسیرهای قشری، مصلحت ‌اندیشی، قدرت‌زدگی، سیاست‌زدگی شود. بلکه باید منتقد بماند، باید فاصله‌ها را ببیند و اگر مأموریت‌هایی برای او تعریف شده، باید شجاعانه و حقیقت گرایانه ارزیابی کند و ببیند که مثلاً اگرموضوع جامعه است، این جامعه تا چه اندازه از جهان‌بینی دینی برخوردار است. این رسانه باید نیاز‌های عمومی و دینی مردم را احصا کرده و بشناسد. البته این نیازها، صرفاً در حد پاسخگویی به چند سؤال دینی و بالا رفتن جهان‌بینی دینی فرد نیست، بلکه باید متوجه نیاز‌های معاش مردم نیز باشد رسانه دینی باید جامعیت داشته و دارای تئوری مشخصی باشد. حقوق شهروندی به معنای عام آن، می‌تواند تئوری خوبی برای رسانه دینی باشد. مهمترين ويژگی يك رسانه دينی اين است كه گردانندگان اين رسانه بالذات خودشان را در مقابل خداوند مسوول می‌بينند و رساندن پيامهای او را به عنوان يك پيامبر و پيام آور وظيفه خود می‌دانند.

وظایف، کارکردها و رسالت‌های رسانه دینی

رسانه دینی، وظایف و رسالتهای متعددی برعهده دارد. برخی از مهمترین وظایف رسانه دینی عبارتند از: مطالعات رسانه‌ای نشان داده که رسانه در چهار محور در خدمت دین است؛ بازخوانی، بازتابی، بازنمایی، بازتولید. آشنا کردن مرم با حقایق دینی، معرفی کردن جبهه حق و حقیقت. تبیین حقایق به طور صحیح، انتخاب بهترین اخبار و تغذیه فکری مناسب به مخاطب، آماده کردن ابزار تفکر در انسان، نصیحت‌گری و نه تخریب، چارچوب‌سازی معنا، هدایت انسان به سمت مطلوب، زنده نگاه داشتن و نورانی کردن جامعه. پیشروی بر اساس اسناد علمی، حضور در قلمروها و عرصه ‎های جدید خبررسانی و شبکه‎های مختلف، بین ‎المللی اندیشیدن، توجه بر انتشار اخباراهل بیت(ع) و پیام آور بودن تمدن و وحدت امت اسلام، انجام کارها ناظر به نیازهای زمانه و امروز، توجه به ارکان حوزه اعم از ولایت، مرجعیت، اساتید و طلاب، نگاه جامع و سنجیده در فعالیت خبری. ترويج دين و استحكام و تثبيت عقيده مومنان، شكل دادن به روابط ميان مؤمنان با تأمين برنامه‌های آموزشی، تفريحی، و اطلاع‌رسانی. بررسی ايجاد الگويی جديد برای تغيير در فرهنگ و رفتار جوامع مطابق ديدگاه قرآن و سنت با بهره‌گيری از تلفيق فناوری‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی. نقدعلمی و ريشه‌يابی تناقضات ذهنی مخاطب در امور دينی (شفاف سازی مفاهیم).

منابع

ایکنا

دانشنامه پژوهه