دروغ
دروغ؛ سخن عدم مطابق با واقع یا اعتقاد گوینده. دروغ بیان سخنی است که مطابق با واقع نیست و یا اینکه گوینده به آن اعتقاد ندارد؛ اما آن را بهگونهای ابراز میکند که گویی معتقد به آن است. در آموزههای دینی با تعابیر تندی از این کار یاد و از آن نهی شده و همینطور عوامل و پیامدهای گوناگونی برای آن ذکر شده است. یکی از راهکارهای فرار از دروغ توریه است.
تعریف
بعضى دروغ را به معناى عدم مطابقت محتواى سخن با واقعیت ذكر کردهاند، درحالیکه بعضى دیگر آن را عدم مطابقت با تشخیص و اعتقاد گوینده میدانند[۱] و از آیه اول سوره منافقون بر این ادعا استدلال کردهاند: «إِذَا جَاءَکَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّکَ لَرَسُولُهُ وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَکَاذِبُونَ؛ چون منافقان نزد تو آيند گويند: «گواهى مىدهيم كه تو واقعاً پيامبر خدايى.» و خدا [هم] مىداند كه تو واقعاً پيامبر او هستى، و خدا گواهى مىدهد كه مردم دو چهره سخت دروغگويند» (منافقون/ 1).
زشتی دروغ در تعالیم دینی
قرآن با توصیف دروغ به فسق،[۲] سخن باطل (قول زور) [۳] و بیایمانی،[۴] دروغگو را مستحق لعن و خشم خدا[۵] دانسته است. در روایات نیز دروغ بدتر از شراب و کلید گناهان معرفی شده است.[۶] دروغ را موجب خروج ایمان از قلب،[۷] زمینهساز کفر و نفاق،[۸] عدم اطمینان مردم به دروغگو[۹] و فرودآمدن لعن خدا و فرشتگان دانستهاند.[۱۰]و[۱۱]
مصادیق دروغ
عدم وفای عهد را میتوان از مصادیق دروغ دانست. آیات متعددی در رابطه با وفای به عهد و عقد و وعد در قرآن کریم وجود دارد، از قبیل:«...وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا... : ... و آنان كه چون عهد بندند، به عهد خود وفادارانند...» (بقره/ 177)؛ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ... : اى كسانى كه ايمان آوردهايد، به قراردادها [ى خود] وفا كنيد...» (مائده/ 1)؛ «... وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا: ... و به پيمان [خود] وفا كنيد، زيرا كه از پيمان پرسش خواهد شد» (اسراء/ 34). کسی که از ابتدا وعدهای میدهد و قصد وفای به آن را ندارد و یا میداند که فاقد توانایی برای عمل به آن وعده است، دروغگو محسوب میشود. [۱۲] از دیگر مصادیق دروغ میتوان به روضه دروغ خواندن اشاره کرد. از این رو باید از مصیبتهایی که در منابع معتبر تاریخی ذکر شده و مخالفتی با حکم عقل ندارد استفاده کرد. همچنین میتوان به بیان زبان حال پرداخت که اشکالی متوجه آن نیست.[۱۳] روضه دروغ در جاهایی میتواند از مصادیق دروغ بستن بر خدا و پیغمبر (ص) محسوب شود که در چندین آیه قرآن نیز مورد نهی قرار گرفته است. در آیه «وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ تَرَى الَّذِینَ کَذَبُوا عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ أَلَیْسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوًى لِلْمُتَکَبِّرِینَ؛ و روز قيامت كسانى را كه بر خدا دروغ بستهاند روسياه مىبينى، آيا جاى سركشان در جهنم نيست؟» (زمر/ 60) خداوند میفرماید که کافران در روز قیامت به خاطر اینکه به خداوند دروغ بستند و مشرک شدند صورتهایشان سیاه خواهد شد.[۱۴]
عوامل دروغگویی
خلاص شدن، تفریح، تعارف یا خجالت بیجا، بزرگ کردن خود و مسخرهکردن دیگران را میتوان از عوامل دروغگویی دانست.[۱۵] دروغگویی در نزد کودکان شیوع زیادی دارد که میتوان عواملی اختصاصی برای آن در نظر گرفت؛ از مهمترین عوامل میتوان به ناتوانی در تشخیص خیال از واقعیت، الگوبرداری کودکان از والدین دروغگو،[۱۶] فشار بزرگترها به آنان برای گفتن جزئیات دقیق یک ماجرا، احساس ناامنی و وحشت اشاره کرد.[۱۷]
توریه به جای دروغ
توریه در لغت به معنای پوشاندن و مخفی کردن است و در اصطلاح عبارت است از اینکه گوینده سخنی بگوید و معنای خلاف ظاهر آن را اراده کند و معنای اراده شده، مطابق با واقع باشد. مثلا از کسی سوال میکنند: «آیا تو از من فلان مقدار پول قرض نگرفتی؟» آن شخص با وجود اینکه قرض گرفته، میگوید: «نه، قرض نگرفتم» و در درون خود اینگونه قصد میکند که در فلان روز خاص قرض نگرفتم.[۱۸] آیا میتوان بهجای دروغ، توریه کرد؟ برخی آن را همانند دروغ حرام دانستهاند[۱۹] و برخی آن را اجازه دادهاند و راه کاری برای فرار از دروغ در مواقع ضروری دانسته-اند.[۲۰]
منابع
ایکنا
ارجاعات
- ↑ ملاك تشخيص دروغ در قرآن مغايرت سخن با اعتقاد شخص است
- ↑ « الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ الحْجَّ فَلَا رَفَثَ وَ لَا فُسُوقَ وَ لَا جِدَالَ فىِ الْحَجّ وَ مَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيرْ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ تَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَير الزَّادِ التَّقْوَى وَ اتَّقُونِ يَأُوْلىِ الْأَلْبَاب؛ حجّ در ماههاى معينى است. پس هر كس در اين [ماه] ها، حجّ را [بر خود] واجب گرداند، [بداند كه] در اثناى حجّ، همبسترى و گناه و جدال [روا] نيست، و هر كار نيكى انجام مىدهيد، خدا آن را مىداند، و براى خود توشه برگيريد كه در حقيقت، بهترين توشه، پرهيزگارى است، و اى خردمندان! از من پروا كنيد« (بقره/ 197).
- ↑ «ذَالِكَ وَ مَن يُعَظِّمْ حُرُمَتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيرْ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ وَ أُحِلَّتْ لَكُمُ الْأَنْعَامُ إِلَّا مَا يُتْلىَ عَلَيْكُمْ فَاجْتَنِبُواْ الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَنِ وَ اجْتَنِبُواْ قَوْلَ الزُّور؛ اين است [آنچه مقرر شده] و هر كس مقررات خدا را بزرگ دارد، آن براى او نزد پروردگارش بهتر است، و براى شما دامها حلال شده است، مگر آنچه بر شما خوانده مىشود. پس، از پليدىِ بتها دورى كنيد، و از گفتار باطل اجتناب ورزيد» (حج/ 30).
- ↑ «يَأَيهَّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِن جَاءَكمُ فَاسِقُ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُواْ أَن تُصِيبُواْ قَوْمَا بجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُواْ عَلىَ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِين؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد، اگر فاسقى برايتان خبرى آورد، نيك وارسى كنيد، مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و [بعد،] از آنچه كردهايد پشيمان شويد» (حجرات/ 6).
- ↑ «وَ الخْامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِن كاَنَ مِنَ الْكَاذِبِين؛ و [گواهى در دفعه] پنجم اين است كه [شوهر بگويد:] لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگويان باشد» (نور/ 7).
- ↑ «دروغ از منظر قرآن و روايات» بررسی شد
- ↑ وسائل الشيعه، ج ۱۲، ص ۲۴۶.
- ↑ مستدرك الوسائل، ج ۹، ص ۸۹؛ غرر الحكم، ص ۲۲۰.
- ↑ غرر الحكم، ص ۲۲۰.
- ↑ مستدرك الوسائل، ج ۱۱، ص ۳۷۲.
- ↑ نگاهی بر پيامدهای «دروغ» در آئينه احاديث و روايات
- ↑ وعده دروغ، فعل حرام محسوب میشود
- ↑ گریه گرفتن با روضه دروغ حرام است
- ↑ حکم دروغ بستن به پیامبر(ص) و ائمه(ع) همان حکم دروغ بستن به خداست
- ↑ بدترین صفت اخلاقی دروغ است/ دروغگویان مؤمن نیستند
- ↑ چگونه در برابر دروغگویی کودک خود رفتار کنیم
- ↑ چه کنیم کودکانمان دروغگو نشوند؟
- ↑ تحلیل فقهی توریه در اسلام / آیا توریه همان دروغ است؟
- ↑ همان.
- ↑ به جای دروغ مصلحتی توریه کنید؛ دروغ مصلحتی از منظر پیامبر(ص)