جنگ
جنگ؛ به درگیری شدید و با خشونت گفته می شود که رقیب ها برای انگیز ه های مختلف از جمله عقیدتی، سلطه گری و کسب قدرت سیاسی، تصرف ممالک و کسب غنیمت و گسترش سرزمین ها اقدام به مبارزه می کند؛ اما جنگ در قرآن نوعی مبارزه مسلحانه و نظامی مسلمانان علیه مشرکان گفته می شود که با هدف مبارزه با دشمنان اسلام اقدام به مبارزه و درگیری می کنند. این جنگها در قرآن با نام «جهاد» و «قتال» و مبارزان آن با نام «مجاهدین» یا «مجاهدین فی سبیل الله» در قرآن معرفی شده اند؛ چرا که تلاش آنها در راه مبارزه با مخالفان اسلام و رفع آزار و اذیت مسلمانان بوده است. البته، باید به این نکته اذعان داشت که دین اسلام نوید صلح و رحمت است و جنگ یا جهاد زمانی اولویت پیدا می کند که جامعه اسلامی با تهدیداتی مواجهه باشد. بر طبق همین تهدیدات مشرکان در زمان پیامبر(ص) بوده است که اذن جهاد به مسلمانان داده شده است.
جنگ در اصطلاح
جنگ به درگیری شدید با زور و خشونت گفته می شود که دو یا چند گروه[۱]، به دلیل نزاع و دشمنی با یکدیگر مبارزه می کنند. این مبارزات یا به صورت جنگ نظامی و به صورت لشکرکشی و با ادوات نظامی باشد و یا غیر نظامی و به صورت جنگ نرم، روانی، جنگ اقتصادی[۲]، جنگ شناختی[۳] باشد. علاوه بر این، جنگ ها می تواند به صورت منظم یا نامنظم(چریکی) باشد و یا به صورت درگیری سطح پایین با استفاده از نیروهای نامنظم درگیری کم‌شدت، جنگ داخلی، جنگ تمام عیارجنگ محض، درگیری مسلّحانۀ بزرگ باشد.[۴] هدف از این درگیری ها، پیروزی بر رقیب است تا منطقه یا قوم خاصی را تحت تسلطه خود در بیاورند. درواقع، جنگ در هر شکلی که باشد، نوعی مبارزه بر علیه شخص مخالف محسوب می شود که طرفین به دلیل مشکلات عقیدتی، سیاسی، اقتصادی و یا تصاحب قدرت طرف مقابل به ستیزه با یکدیگر برمی خیزند. این درگیری ها می تواند با درگیری ذهنی، گفتاری و بدنی و تهدیدهای پی درپی و تلفات و خسارات مالی و جانی[۵] بسیار همراه باشد.
به دلیل همین درگیری ها و احتمال تلفات بسیار است که هر منطقه، قوم یا کشوری نیروهای خود را تحت عنوان نیروهای مسلح، ارتش، سپاه، گردان های مردمی(بسیج) سازماندهی می کند تا در مواقع جنگ و درگیری از آنها استفاده نماید. علاوه بر سازماندهی گردان های مسلح توسط دولت، قواعد جنگ، شرایط صلح و قطعنامه،[۶] رسانه ها و ارگان های آگاهی رسانی نیز باید سازماندهی شود.[۷]
دیدگاه قرآن در مورد جنگ
جنگ در قرآن به معنای درگیری با دشمنان اعم از کافران، مشرکان و یهودیان گفته می شود که مسلمانان با هدف دفاع از خود در مقابل دشمن اقدام به درگیری می نمایند. این درگیری ها و مبارزات می تواند به صورت ابتدایی[۸] یا دفاعی باشد که با نام های «جهاد»، «قتال» و نام مبارزان نیز «مجاهدین» در قرآن معرفی شده است. این مبارزات و درگیری ها به دلیل اختلاف های عقیدتی و متقاعد کردن دشمن به اهداف اسلامی در صدر اسلام[۹] و در دوره های بعد به دلیل حمله دشمنان به ممالک اسلامی برای تصرف و غنیمت صورت گرفته است. این مبارزات در مناطق، قوم ها و ادیان مختلف و با اهداف متمایزی انجام می گیرد؛ اما جنگ در قرآن بیشتر سمت و سو و صبغه عقیدتی دارد[۱۰] و تصرف غنیمت و کسب قدرت در مرتبه بعد قرار می گیرد.[۱۱] درواقع، عامل عقیدتی در مبارزه ها تفاوت میان جنگ میان مسلمانان و غیرمسلمانان است؛ چرا که مبارزه برای پایداری دین اسلام، مبارزه ای است که صرفا، برای امور مادی و کسب قدرت سیاسی انجام نمی گیرد؛ بلکه در راه خدا و برای کسب رضای خدا[۱۲] برای پابرجا ماندن دین اسلام، شعائر اسلامی و حفظ جان و مال مسلمانان[۱۳] تلاش می کنند.[۱۴]
البته، جنگ یا جهاد در برهه ای از زمان آغاز شده است که تهدیدات بر علیه مسلمانان روبه فزونی بوده است و مسلمانان با صبر و مبارزه[۱۵] در تلاش بودند تا از خود در مقابل هجوم مشرکان، کافران و یا تهدیدات یهودیان از خود با ابزارهای مختلف مسلح شده و دفاع نمایند.[۱۶] از این رو، طبق قرآن، مسلمانان با وجود تهدیدات به جنگ می پرداختند و اگر شرایط صلح پیش می آمد، به برقراری صلح و نوشتن صلح نامه با حفظ مصالح اسلامی مبادرت می ورزیدند.[۱۷] دلیل این امر وضعیت مکه در سه سال اول تبلیغات پیامبر(ص) است که جنگ با مشرکان در اولویت نبوده است و با وجود سختی های وارده بر مسلمانان، اقدامات و تبلیغات اسلامی به صورت غیرمسلحانه انجام میشد.[۱۸] بر این اساس، جنگ در زمانی در نزد مسلمانان اهمیت دارد که برای دفاع از عقیده و شعائر اسلامی باشد؛ در غیر این صورت، آثار خوبی برجای نخواهد گذاشت.[۱۹] سخن خداوند متعال نیز در قرآن در مورد حیطه جنگ و گستره آن نیز گواه این مسئله است که فقط باید در حد بازدارندگی[۲۰] به این کار توسل جست؛ چرا که تجاوز و زیاده روی در جنگ پسندیده نیست. البته، این مسئله به این معنا نیست که زمان تهدیدات دشمن و اصرار آنها بر عمل قبیح خود از مبارزه دست کشیده شود و یا مسلمانان همت خود را جزم نکنند؛ بلکه بر این مسئله تأکید داردکه زمان، گستره جنگ و تمهیدات آن به صورت صحیح سنجیده و سازماندهی شود.[۲۱] به عنوان نمونه، دستور به کشتن مشرکان داده شده است؛ اما حیطه آن در خارج از مسجدالحرام و حفظ شعائر و ارزش های اسلامی است.[۲۲]
رد نظریه جنگ طلبی در قرآن
آیات دعوت به جنگ و صلح به تناسب و براساس موقعیت های مختلف و مقتضای حال مسلمانان و مواجهه مشرکان در قرآن بیان شده است.[۲۳] از این رو، نمی توان آیات قرآن را صرفا، آیات جنگ طلبانه یا صلح محور قلمداد کرد.[۲۴] درواقع، نگاه قرآن، نگاهی همراه با صلح و رحمت است و حتی پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان در تبلیغ دین با شیوه فرهنگی و به دور از اقدام مسلحانه پیش می رفتند؛ چرا که دین اسلام برای محبت و گسترش سازش و تعدیل رفتارهای جاهلی و مشرکی ظهور کرده بود و اگر تهدیدات دشمن نبود؛ دستور جهاد و یا جنگ نظامی داده نمیشد.[۲۵] شاهد این سخن، آیات قرآنی[۲۶] است که در آن مسلمانان به نیکی و رفتار عادلانه با کفار غیرمزاحم دعوت شده اند و رفتار مسالمت آمیز و پیمودن مسیر دیپلماسی در اولویت قرار دارد[۲۷]؛ اما این مسئله به معنای تساهل و تسامح در مباحث عقیدتی نیست؛ بلکه بر طبق ضوابط قرآنی است که برخی از یهودیان و یا کافران شرایط اسلامی را مورد پذیرش قرار دادند. [۲۸][۲۹]همان طور که در ظاهر برخی آیات تأکید شده، بستن راه ها، محاصره کردن، اسیر ساختن و بالآخره کشتن افراد مخالف با مسائل عقیدتی و اساسی امر تخییرى نیست، بلکه با در نظر گرفتن شرایط محیط، زمان، مکان و اشخاص مورد نظر، باید هر یک از این امور که مناسب تشخیص داده شود، عملى شود[۳۰][۳۱]و در صورت رجوع دشمنان به دین اسلام و تسلیم آنها، لازم به انجام این اقدامات نیست.[۳۲]
منابع
ارجاعات
- ↑ .دانشنامه پژوهه؛ جامعه شناسی جنگ
- ↑ . جنگ روانی اقتصادی از منظر قرآن/ اقتصاد، مایه قوام اجتماع و تحقق آسایش بشر است
- ↑ . راهکارهای قرآن برای مقابله با جنگ شناختی
- ↑ .ویکی جو؛ جنگ
- ↑ . ویکی فقه؛ جنگ
- ↑ .ویکی پدیا؛ جنگ
- ↑ . نگاهی به مقاله «قواعد حاكم بر جنگ»؛ دانشنامه حوزه؛ احکام جنگ و جهاد در قرآن
- ↑ . أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ «سپس بايد آلودگى خود را بزدايند و به نذرهاى خود وفا كنند و بر گِرد آن خانه كهن [كعبه]طواف به جاى آورند»(حج/ ۳۹)
- ↑ . قرآن راهنمای انسان در جنگ شناختی است
- ↑ . وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَ فِي هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصِيرُ؛«و در راه خدا چنان كه حق جهاد [در راه] اوست جهاد كنيد، اوست كه شما را [براى خود] برگزيده و در دين بر شما سختى قرار نداده است. آيين پدرتان ابراهيم [نيز چنين بوده است] او بود كه قبلًا شما را مسلمان ناميد، و در اين [قرآن نيز همين مطلب آمده است] تا اين پيامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشيد. پس نماز را برپا داريد و زكات بدهيد و به پناه خدا رويد. او مولاى شماست؛ چه نيكو مولايى و چه نيكو ياورى». (حج/78)
- ↑ . توصیه قرآن در برابر تهاجم دشمن چیست
- ↑ . اهالی جنگ نشان دادند آموزه‌های قرآن حقيقتی جاری در بستر تاريخ است
- ↑ . وَكَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكَانُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ؛ «چه بسیار رخ داده که پیغمبری جمعیت بسیار (از پیروانش) همراه او جنگیدند و با این حال، اهل ایمان با سختی‌هایی که در راه خدا به آنها رسید هرگز بیمناک و زبون نشدند و سر زیر بار دشمن فرو نیاوردند و (صبر و ثبات پیش گرفتند، که) خدا صابران را دوست می‌دارد» (آل عمران/146).
- ↑ .ویکی شیعه؛ جهاد
- ↑ . وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ؛ «و کسانی که برای [به دست آوردن خشنودی] ما [با جان و مال] کوشیدند، بی‌تردید آنان را به راه‌های خود [راه رشد، سعادت، کمال، کرامت، بهشت و مقام قرب] راهنمایی می‌کنیم؛ و یقیناً خدا با نیکوکاران است»(عنکبوت/69).
- ↑ . وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ؛ «و هر چه در توان داريد از نيرو و اسبهاى آماده بسيج كنيد، تا با اين [تداركات]، دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] ديگرى را جز ايشان- كه شما نمىشناسيدشان و خدا آنان را مىشناسد- بترسانيد. و هر چيزى در راه خدا خرج كنيد پاداشش به خود شما بازگردانيده مىشود و بر شما ستم نخواهد رفت». (انفال/60)
- ↑ . هوشمندی و خردورزی پیامبر(ص) در مواجهه با دشمنان داخلی و خارجی
- ↑ . آیات جنگ در قرآن، مبین دفاع است نه حمله و ظلم
- ↑ . تجهیزات جنگی بدون توجه به خدا و قرآن بی‌ارزش است + فیلم
- ↑ . وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ؛ «و در راه خدا، با كسانى كه با شما مىجنگند، بجنگيد، و [لى] از اندازه درنگذريد، زيرا خداوند تجاوزكاران را دوست نمىدارد» (بقره/190)
- ↑ . نظریه‌های جنگ‌طلبانه در اسلام متناقض است/ دلایل رد اصالت جنگ در اسلام
- ↑ . وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى يُقَاتِلُوكُمْ فِيهِ فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ؛ «و هر كجا بر ايشان دست يافتيد آنان را بكشيد، و همان گونه كه شما را بيرون راندند، آنان را بيرون برانيد، [چرا كه] فتنه [شرك] از قتل بدتر است، [با اين همه] در كنار مسجد الحرام با آنان جنگ مكنيد، مگر آنكه با شما در آن جا به جنگ درآيند، پس اگر با شما جنگيدند، آنان را بكشيد، كه كيفر كافران چنين است». (بقره/191)
- ↑ . اسلام آغازگر جنگ نیست/ دفاع وظیفه همگانی؛ داعش نتیجه اصل قرارگرفتن جنگ است / مواجهه عقلانی علما با آیات صلح و جنگ
- ↑ . وَ إِنْ نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَيْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ؛«و اگر سوگندهاى خود را پس از پيمان خويش شكستند و شما را در دينتان طعن زدند، پس با پيشوايان كفر بجنگيد، چرا كه آنان را هيچ پيمانى نيست، باشد كه [از پيمانشكنى] باز ايستند» (توبه/12).
- ↑ . رویکرد قرآن در تجویز جنگ و صلح/ چرا برخی معتقدند اسلام دین خشونت است؟
- ↑ . قاتِلُوا الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ لا يُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ لا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ؛ «با كسانى از اهل كتاب كه به خدا و روز بازپسين ايمان نمىآورند، و آنچه را خدا و فرستادهاش حرام گردانيدهاند حرام نمىدارند و متديّن به دين حق نمىگردند، كارزار كنيد، تا با [كمالِ] خوارى به دست خود جزيه دهند». (توبه/29)
- ↑ . لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ؛ [امّا] خدا شما را از كسانى كه در [كار] دين با شما نجنگيده و شما را از ديارتان بيرون نكردهاند، باز نمىدارد كه با آنان نيكى كنيد و با ايشان عدالت ورزيد، زيرا خدا دادگران را دوست مىدارد. (ممتحنه/8)
- ↑ . کرامت انسانی و عدالت؛ پایه‌های اصالت صلح در اسلام؛
- ↑ جهاد دعوت در اسلام نداریم/ تاکید قرآن بر همزیستی مسالمت‌آمیز با ملت‌ها
- ↑ . چرا خداوند در سوره توبه امر به کشتن همه کفار کرده است؟ ویکی فقه؛ جنگ
- ↑ . نظریه‌های جنگ‌طلبانه در اسلام متناقض است/ دلایل رد اصالت جنگ در اسلام؛ بررسی جنگ با غیرهم‌کیش از دیدگاه قرآن و تورات در شماره جدید «معرفت ادیان»؛ ماه‌های حرام؛ تأییدکننده اصالت صلح در اسلام؛. رویکرد قرآن در تجویز جنگ و صلح/ چرا برخی معتقدند اسلام دین خشونت است؟
- ↑ . وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْلَمُونَ؛ «و اگر يكى از مشركان از تو پناه خواست پناهش ده تا كلام خدا را بشنود؛ سپس او را به مكان امنش برسان، چرا كه آنان قومى نادانند» (توبه/6)