اسراف

اسراف؛ تجاوز از اعتدال و زیاده روی در حوزه اخلاق فردی و اجتماعی. کسی که در مال و اعمال از حدود و میانه روی بگذرد، مسرف است. از عوامل اساسی اسراف، فراموشی یاد خدا و تجمل گرایی و چشم و هم چشمی است. اسراف تبعاتی مانند فقر، بی عدالتی و عدم استجابت دعا در دنیا، و غضب خدا در آخرت را به همراه دارد.

اسراف در لغت و اصطلاح

اسراف، از اصطلاحات اسلامی و از گناهان محسوب می‌شود. این واژه در لغت به معنای تجاوز از حد میانه و اعتدال، و زیاده‌روی است.

تفاوت اسراف با تبذیر

اسراف نسبت به تبذیر معنایی اعم دارد. تخصیص واژه تبذیر به مال است و در مقابل اسراف، در مال و اعمال آدمی کاربرد دارد. به تعبیر شهید صدر، تفاوت اسراف و تبذیر این است که اسراف در موارد کمی و تبذیر در موارد کیفی است؛ به طور مثال اگر در زمینی به جای صد کیلو، صد‌ و‌ پنجاه کیلوگرم بذر بپاشیم، اسراف صورت گرفته و اما اگر در زمینی که اساساً برای گندم مناسب نیست، بذر بپاشیم، تبذیر رخ داده است.

اسراف در قرآن و روایات

در قرآن ۲۳ بار از واژه اسراف یاد شده‌است. در آیه۳۱ اعراف آمده‌: «یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَایُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»؛یعنی: ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید؛ و (از نعمت‌های الهی) بخورید و بیاشامید؛ ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد. شبیه همین مطلب در آیه۲۶ و ۲۷ سوره اسراء نیز آمده‌است. امام صادق(ع) در روایتی نسبت به اسراف می‌گوید: «چه بسا فقیری که از شخص غنی اسراف کارتر است، زیرا شخص غنی از دارایی خود (مسرفانه) هزینه می‌کند؛ ولی فقیر با آنکه ندارد چنین می‌کند» از امام علی (ع) گزارش شده‌ که: «بر تو باد به پرهیز از اسراف، زیرا آن کار شیطانی است. خداوند در سوره‌ انعام می‌فرماید: «کلوا من ثمره اذا اثمر و اتوا حقه یوم حصاده ولا تسرفوا انه لایحب المسرفین؛ از میوه هر یک از این میوه‌ها وقتی که میوه کرد بخورید و حق آن را (که خدا معین فرموده از زکات و غیره) بدهید روز بریدن و درویدن آن، و از حد نگذرانید. زیرا خداوند دوست نمی‌دارد (و نمی‌پسندد اعمال) اسراف‌کنندگان را.» در سوره مومن می‌فرماید: «و ان المسرفین هم اصحاب النار؛ به درستی که اسراف‌کنندگان اصحاب آتشند.» در سوره طه می‌فرماید: «و کذلک نجزی من اسرف و لم یؤمن بآیات ربه و لعذاب الاخرة اشد و ابقی؛ همچنین جزا می‌دهیم کسی را که اسراف کند و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد و عذاب آخرت سخت‌تر و باقی‌تر است.» در سوره اسراء می‌فرماید: «ولا تبذر تبذیراً ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین و کان الشیطان لربه کفوراً؛ اسراف مکن و مال خودت را پراکنده مساز، به درستی که اسراف‌کنندگان برادران شیاطینند (و در دوزخ با ایشان قرین‌اند) و شیطان به پروردگارش (و نعمت‌های بی‌پایان او) سخت (منکر و) کفران‌کننده است.» اسراف آدمی را برادر شیطان می‌کند. کدام رسوایی از این بیش که فرزند آدم تاج کرامت انسانی را از سر بردارد و کلاه مخروطی شیطان بر سر گذارد. اسراف نوعی کفران و حق ناشناسی نسبت به نعمت‌های الهی است. امام علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: میانه‌روی موجب ثروتمندی و اسراف و ولخرجی موجب سقوط و فقر می‌شود. امام صادق(ع) می‌فرمایند: اسراف مورد غضب خداست.

عواقب اسراف

ازجمله زیان‌های اسراف می‌توان به گرفتاری انسان به فقر، هلاکت انسان، کم شدن برکت در نعمت‌های الهی، نابودی مال زیاد، محرومیت از هدایت الهی، دور شدن انسان از خداوند، کاستن ارزش معنوی انسان، ورشكستگی، بخل، بيماری جسمی، عدم استجابت دعا، خشم الهی، بر هم زدن تعادل صحیح زندگی و اقتصاد جامعه، ایجاد فاصله طبقاتی، بی‌عدالتی در جامعه، ثروت‌اندوزی و تکاثر، کیفر و عذاب اخروی، فروپاشی اقتصادی خانواده، اشاره کرد.

راهکار مقابله با اسراف

راهکار مقابله با اسراف، قناعت، میانه‌روی و تقوا، توجه کافی به زیان‌های اقتصادی، اخلاقی، فردی، اجتماعی و نیز کیفرهای اخروی آن، آشنا شدن با تعالیم و دستورات اسلام می¬باشد. توجه به اینکه مالک اصلی خداست و چنان‌چه در مصرف نعمت‌های آن زیاده‌روی کنیم، خداوند ما را مشمول لطف و کرم خویش نخواهد کرد نیز می‌تواند انسان را از اسراف دور کند.

عامل اسراف در زندگی

اشرافيت و تجمل‌گرايی موجب ايجاد منش خودپسندی و تكبر و تفاخر می‌شود. خاستگاه اسراف، اشرافيت، آسايش و رفاه‌زدگی است. همچنین خودنمایی، تربیت غلط خانوادگی، دوری از خدا، چشم و هم‌چشمی، وسواس، ثروت اضافی، طغیان و استکبار و استعمار، ضعف ایمان، کوته‌نظری و کوته‌فکری از عوامل مؤثر بر اسراف می باشد.

انواع اسراف

شرك به خدا و بت پرستی و يا كفر به خدا و عدم اعتقاد و باور به توحيد به عنوان مصاديقی از اسراف مورد اشاره و سرزنش قرار گرفته است. (طه آيه ۱۲۴ و ۱۲۷) از نظر قرآن، اين گونه نگرش به هستی و جهان بينی، امری نادرست و به دور از اعتدال و حقانيت است. اسراف اخلاقی به معنای گرايش به ماديات و قطع علاقه از خداوند است. اسراف در حوزه اخلاق فردی و اجتماعی به اين معناست كه شخص صفاتی مانند تکبر و بخل را در خود پديد آورد كه وی را از حالت اعتدال و ميانه¬روی بيرون برد. مراد از اسراف در حوزه عمل اجتماعی، رفتارهای ناشايستی است كه از فرد سر می¬زند. به عنوان نمونه استكبارورزی كه در نابهنجاريهای زشت اجتماعی و بازتاب صفت زشت اخلاقی تكبر و از نمونه¬های خروج از اعتدال و تجاوز از حد است. انحراف جنسی، انجام اعمال زشت خودكامگی، استكبار، استثمار، خونريزی، ستم از مصاديق بارز اسراف به شمار می-رود.

منابع

ایکنا

ویکی پدیا

ویکی فقه