آیه مباهله

‌آیه مباهله؛ به آیه ۶۱ سوره آل عمران آیه مباهله اطلاق می‌شود که درباره مناظره‌ بین محمّد پیامبر اسلام و مسیحیان نجران نازل شده‌است.

واقعه مباهله

آیه61 سوره آل عمران به منظور مباهله پیامبر با مسیحیان نجران نازل شده است: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ» از آن پس که به آگاهی رسیده ای، هر کس که درباره او با تو مجادله کند، بگو: بیایید تا حاضر آوریم ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را ما زنان خود را و شما زنان خود را ما خود و شما خود آنگاه دعا و تضرع کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان بفرستیم.

این واقعه عظیم تاریخی ماه ذی‌الحجه سال نهم قطعی است، اما در مورد روز، اختلافاتی وجود دارد که از ۲۱ تا ۲۴ و ۲۷ ذی‌الحجه سال نهم هجری است، اما آنچه در بسیاری از منابع دسته اول آمده، این است که ۲۴ذی‌الحجه، روز اصلی مباهله است و سایر روزها مقدمات و مؤخرات این داستان مباهله است. گروهی از مسیحیان همراه با بزرگان خود برای گفتگو با پیامبر(ص) به مدینه آمدند و مسیحیان بر اعتقادات خود به ویژه در الوهیت حضرت عیسی(ع) اصرار داشتند و دلایل پیامبر اسلام(ص) را نپذیرفتند. پیامبر(ص) آن‌ها را دعوت به مباهله فرمودند. آیه مباهله (آیه ۶۱ سوره آل‌عمران) «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل‌لَّعْنَتَ اللَّـهِ عَلَی الْکَاذِبِینَ؛ بنابراین، پس از فرارسیدن علم [وحی]به تو، هر کس درباره او [حضرت عیسی (ع)]، با تو به چالش برخیزد، به او بگو: بیایید تا فرزندانمان و فرزندانتان، و زنانمان و زنانتان، و جان‌هایمان و جان‌هایتان را فراخوانیم، آنگاه (به درگاه خداوند) زاری [تضرّع]کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم».از ام سلمه نقل کرده‌اند که در همان روز رسول خدا(ص) همان چهار نفر همراهان خود را در زیر عبای موئی و مشکین رنگ خود گردآورد و این آیه را تلاوت کرد: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» این رویداد از سوی مسلمانان به‌عنوان یکی از برجستگی‌های اهل بیت محسوب شده و به‌عنوان دلیلی برای اثبات این امر که اصحاب کساء (حضرت محمد(ص)، امیرالمؤمنین علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع)) هستند، استفاده می‌شود.

شان نزول

بر اساس این آیه، وقتى مسیحیان نجران از روى لجاجت و عناد سخن پیامبر را درباره یگانگى آفریدگار و شخصیت حضرت عیسی علیه‌السلام نپذیرفتند، خداوند به پیامبر دستور داد كه آنان را براى نفرین بر ضد یكدیگر بخواند و هر دو گروه در برابر هم بایستند و از خدا بخواهند كه هر كس در این موضوع دروغ‌گو است، خداوند بر او غضب كند.

مفهوم مباهله

مباهله در اصل از ماده بَهْل (بر وزن اَهْل) به معنی رها کردن است. این واژه را به معنی هلاکت و لعن و دوری از خدا معنی کرده‌اند آن نیز به خاطر رها کردن و واگذار نمودن بنده به حال خویش و خروج از سایه لطف خداست، اما از نظر مفهوم متداول که در آیه به آن اشاره شده، مباهله به معنی نفرین کردن دو نفر به همدیگر است. به این ترتیب که وقتی استدلالات منطقی سودی نداشت، افرادی که با هم درباره یک مسئله مهم دینی گفت‌وگو دارند در یک جا جمع می‌شوند و به درگاه خدا تضرع می‌کنند و از او می‌خواهند که دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند، همان کاری که پیامبر اسلام(ص) در برابر مسیحیان نجران کرد، که در آیه ۶۱ سوره آل عمران به آن اشاره شده است.

نزول آیه تطهیر در روز مباهله

روزی که پیامبر خدا(ص) قصد مباهله کرد، قبل از آن عبا بر دوش مبارک انداخت و حضرت علی(ع) و فاطمه(س) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را در زیر عبای مبارک جمع کرد و فرمودند «پروردگارا، هر پیامبری را اهل بیتی بوده است که مخصوص‌ترین خلق به او بوده‌اند و خداوندا، ایشان اهل‌بیت من هستند. پس شک و گناه را از ایشان برطرف کن و ایشان را پاک پاک کن» و در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه تطهیر را در شأن ایشان فرود آورد: «همانا خداوند اراده فرمود از شما اهل‌بیت(ع)، پلیدی را برطرف فرماید و شما را پاک پاک کند».

مباهله در نگاه اهل سنت

مباهله در منابع تاریخی اهل‌سـنت بـه دو معنا آمده است. 1- لعن کردن2-تضرع در دعا

مباهله در اصطلاح؛ یعنی دو نفر یا دو گروه به یکدیگر نفرین می‌کنند، پس هر کس ظالم باشد، حق تعالی او را رسوا می‌گرداند و عذاب خود را بر وی نازل می‌کند و او و ذرّیه او را هلاک می‌گرداند.زمان مباهله در بسیاری از منابع اهل‌سنت اختلاف نظر وجود دارد از جمله: ابن‌اثیر در الکامل، ابن‌خـلدون- مقریزی در امتاع الاسماع جریان مباهله را ذیل حوادث سال دهم هجری آورده‌اند ولی «ابن‌کثیر» جریان مباهله را ضمن حوادث سال نهم هجری آورده است.«ابـن هـشام» نـیز آن را مربوط به سال‌های اوّل هجری مـی‌داند، که این نـظریه نـمی‌تواند درست باشد؛ زیرا هیئت‌ها و نمایندگان طوایف و قبایل عرب بعد از فتح مکه و گسترش اسلام به حضور پیامبر(ص) رسیدند.

اعمال روز مباهله

غسل که نشان پالایش ظاهر از هر آلودگی و آمادگی برای آرایش جان و صفای باطن است؛ روزه که سبب شادابی درون است؛ خواندن دو ركعت نماز كه در وقت و كيفيت و ثواب مانند نماز روز عيد غدير است، و اينكه «آية الكرسى» در نماز مباهله تا «هم فيها خالدون» خوانده شود از جمله اعمال روز مباهله است. همچنین در این روز خواندن زیارت امیرالمؤمنین علی(ع) به ویژه زیارت جامعه روایت شده است. احسان به فقرا و محرومان به تأسی از مولی الموحدین علی(ع) که در رکوع نمازش به نیازمند احسان فرمود نیز سفارش شده است. در این روز حضرت امیرالمؤمنین(ع) در حال رکوع انگشتر خود را به سائل داد و آیه ۵۵ سوره مائده در شأن این اتفاق نازل شد که می‌فرماید: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ ؛ ولى شما تنها خدا و پيامبر اوست و كسانى كه ايمان آورده‌اند همان كسانى كه نماز برپا مى‌دارند و در حال ركوع زكات می‌دهند». بر همین اساس در اين روز دادن صدقه به تهيدستان به خاطر پيروى از مولاى متقیان نیز توصیه شده است.

منابع

خبرگزاری ایکنا