آیه جهاد

آیه جهاد؛ به آیه 39 سوره مبارکه حج گفته می‌شود. این آیه قتال اولین آیه‌ای که به مسلمانان مورد ظلم واقع شده، اجازه جهاد با مشرکان را داده است. به باور مفسران، آیه قتال ناسخ آیاتی است که بر مدارا با مشرکان تأکید می‌کرد.

تبیین مفهوم آیه

آیه ۳۹ سوره حج، آیه اذن جهاد خوانده می‌شود.این آیه، به آیه قتال یا اذن در قتال نیز شهرت یافته است. آیه مذکور به مسلمانان اجازه جهاد با مشرکانی را داد که به مسلمانان ظلم و ستم کرده بودند. آیه اذن جهاد را از آیات محکم قرآن دانسته‌اند که برای اولین بار جواز جهاد با مشرکان را صادر کرد. آیه قتال ناسخ آیاتی است که بر مدارا با مشرکان تأکید داشته است.مفسران فراز «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ» را گویای آن دانسته‌اند که مسلمانان قبل از نزول این آیه از جهاد با مشرکان منع شده بودند و این آیه بیانگر علت جایز شدن جهاد با مشرکان است.

جهاد در قرآن

در صدر اسلام جنگ‌های زیادی اتفاق افتاد که اکثر آن‌ها برای دفاع بود، یعنی عده‌ای از دشمنان اسلام، حمله می‌کردند یا قصد حمله را داشتند و پیامبراعظم هم به مسلمانان فرمان دفاع را می‌داد و معمولاً مسلمانان در این جنگ‌ها از نظر تعداد و تجهیزات در درجه پایین‌تری از دشمن قرار داشتند.

«جهاد» در حداقل هفده سوره قرآن کریم از جمله بقره، آل‌عمران، نساء، مائده، انفال، توبه، نحل، حج، نمل، احزاب، شوری، محمد، فتح، حدید، حشر، ممتحنه، صف و قریب ۴۰۰ آیه در رابطه با جهاد نازل شده است.یکی از انگیزه‌های جهاد این است که خداوند سبحان در قرآن‌کریم اجازه‌نامه‌ای برای ستمدیدگان صادر کرده تا با ستم مبارزه کنند و با یاری خداوند سبحان پیروز شوند چنان‌که در آیات ۳۸ و ۳۹ سوره حج در این رابطه می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٍ کَفُورٍ﴿۳۸﴾ أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ قطعاً خداوند از کسانى‌که ایمان آورده‌‏اند دفاع می‌‏کند زیرا خدا هیچ خیانتکار ناسپاسى را دوست ندارد، به کسانى‌که جنگ بر آنان تحمیل شده رخصت [جهاد] داده شده است چراکه مورد ظلم قرار گرفته‌‏اند و البته خدا بر پیروزى آنان سخت تواناست». آیات جهاد در مکه نازل نشد. اولین آیه ۳۹ سوره حج است که اذن جهاد داده شد، چراکه انسان‌ها مظلوم واقع شده و مستضعف بودند. بنابراین اهداف جهاد در قرآن، آن چیزی نیست که جریان فرعونی، نمرودی و امروزه شیطان بزرگ به دنبال آن هستند. هدف این نبود که جنگ کنیم تا از ثروت دیگران استفاده، استیلاجویی، کشورگشایی، قهرمانی‌طلبی، استعمار، تحمیل عقیده، دعواهای شخصی، ثروت اندوزی و ایجاد رعب و وحشت کنیم، بلکه جهاد برای مقابله با خودکامگی، سلطه، و حاکمیت مستبد است.

اقسام جهاد

علامه طباطبایی در بحث سیر و سلوک به چند آیه استناد کرده است که از جمله آیه ۶۹ سوره عنکبوت است که فرمود: وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ. علامه جهاد را جهاد با مشرکان و نفس می‌داند؛ در مجمع‌البیان و تفسیر کبیر فخررازی، جهاد را به چند نوع تقسیم کرده و مصادیق مختلفی مانند جهاد با کفار، جهاد با هوای نفس، تلاش در عبادت خدا، تلاش در طاعت و بندگی و کوشش در تفکر و نشانه‌های خداوند و جهاد با دشمنان ظاهری و باطنی را برای آن مطرح کرده است. علامه براساس تعابیر راغب اصفهانی فرموده است که جهاد سه بخش دارد؛ مجاهده ظاهری، مجاهده با شیطان و مجاهده با نفس. ایشان فرموده است که جهاد، تلاش و کوششی است که در عرصه ایمان و عمل باشد. ایشان سبل را طریق قرب به خدا بیان کرده است. مطلب دیگر اینکه از منظر علامه طباطبایی، هر نوع تلاش در راه خدا و با نیت خالص سبب نورانیت و صفای قلب و رؤیت قلبی خدا خواهد شد و اهل سیر و سلوک معنوی به این مسئله توجه دارند که دائما مراقب نفس خود هستند و این همان جهاد فی الله است.

منابع

خبرگزاری ایکنا