آزادی بیان
آزادی بیان؛ ابراز آزادانۀ دیدگاه‌ها. آزادی بیان، از اصول عقلایی مورد پذیرش دین اسلام است که برمبنای آن هر انسانی حق دارد با پشتوانۀ تعقل و اندیشه و تا جایی که موجب ظلم و اهانت به دیگران نشود، دیدگاه‌ها و عقاید خود را آزادانه اظهار نماید.
تعریف
تعریف لغوی
آزادی بیان[۱] به معنای اظهار آزادانۀ اندیشه‌ها و عقاید است.[۲] برخی از اندیشمندان، واژۀ آزادی را به معنای رهایی از هرنوع قید می‌دانند و برخی دیگر، اطاعت از عقل را مفهوم واقعی آزادی قلمداد می‌کنند.[۳]
تعریف اصطلاحی
آزادی بیان از حقوق طبیعی و برابر همۀ انسانها است که به موجب آن هر فردی حق دارد بدون نگرانی از پیگرد قانونی، تا جایی که موجب نقض اصول حاکم بر جامعه و حقوق فردی دیگران نشود، عقاید و دیدگاه‌های خود را در زمینه‌های گوناگون مذهبی، سیاسی، اجتماعی و ... بیان کند.[۴] میان آزادی بیان و آزادی عقیده تفاوت وجود دارد. آزادی بیان به این معنا است که افراد بتوانند آزادانه و بدون قید، دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود را بیان کنند؛ امّا ممکن است این دیدگاه‌ها جزو عقاید آنها نباشد؛ بلکه نقد یا پیشنهاد درمورد موضوع یا یک پدیده باشد.[۵]
مفهوم آزادی بیان از دیدگاه حقوق بشر
در مادۀ 18 و 19 اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، بر ضروروت آزادی بیان به عنوان یکی از حقوق فردی و اجتماعی تأکید شده است؛ براین اساس، هر انسانی از حقّ آزادی فکر و مذهب برخوردار است و این حق شامل بیان عقاید، بهره‌مندی از تعلیمات مذهبی و اجرای آزادانۀ مراسم دینی بدون نگرانی و اضطراب است.[۶]
دیدگاه دین اسلام درمورد آزادی بیان
آزادی بیان مورد پذیرش دین اسلام و لازمۀ تمدن نوین اسلامی است. اهمیت فراوانی که در آموزه‌های اسلامی برای کسب علم و معرفت و شنیدن دیدگاه‌ها و گزینش بهترین آنها برمبنای عقل و اندیشه وجود دارد، متضمن پذیرش آزادی بیان و عقاید است. شیوۀ دین اسلام در آیات قرآن و کلام معصومین در امر تبلیغ آموزه‌ها و معارف دینی، استدلال و تبیین و نقد نظرات مخالفان بر پایۀ دعوت به تفکر و تعقّل است، که خود نمایانگر حق آزادی بیان برای عقاید و اندیشه‌های گوناگون است؛ چراکه قرآن و روایات، هیچ‌گاه ابراز عقیده را برای مخالفان ممنوع نکردند و ایشان را به سکوت وادار ننمودند؛ بلکه با استدلال و دعوت به تعقل، به عقاید و اشکالات آنها پاسخ گفتند.[۷]
آزادی بیان در آیات قرآن و روایات معصومین
براساس آیات قرآن[۸]، مخالفان می‌توانند در جامعۀ اسلامی آزادانه دیدگاه‌های خود را بیان کنند و خداوند به مؤمنان توصیه کرده است که از راه حکمت و اندرز و شیوه‌های صحیح گفتگو و استدلال با آنها مواجه شوند. در صدر اسلام، مسلمانان برای اظهار نظر و مشورت با پیامبر در امور آزاد بودند.[۹] آیات متعددی در قرآن وجود دارد که بر آزادی بیان و اظهار سخن حق تأکید دارد.[۱۰] توصیۀ قرآن به مؤمنان مبنی بر انتخاب بهترین و درست‌ترین سخن و عقیده و پیروی از آن، خود ناظر بر لزوم آزادی بیان و گفتار در جامعۀ اسلامی است.[۱۱] در آموزه‌های اسلامی، وظایفی همچون امر به معروف و نهی از منکر، مشورت و بهره‌مندی از نظرات دیگران، نصیحت و خیرخواهی نسبت به یکدیگر، برای مسلمانان تعریف شده که انجام آنها مستلزم بهره‌مندی از حق آزادی بیان است.[۱۲] در کلام پیشوایان دین به مسلمانان توصیه شده، حتی دربرابر حاکمان و پیشوایان نیز خیرخواهانه به بیان دیدگاه‌ها و پیشنهادات خود بپردازند، که این امر مستلزم آزادی بیان است.[۱۳]حضرت علی(ع) در دوران خلافت خود، به مخالفانشان اجازه می‌دادند تا آزادانه دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود را بیان کنند. ایشان تا زمانی که خوارج فقط یه مخالفت کلامی پرداختند و جنگ و درگیری نظامی را شروع نکردند و به جان دیگران آسیب وارد نکردند، مخالفت‌های آنها را تحمل کردند.[۱۴]
حدود و شرایط آزادی بیان
به عقیدۀ اندیشمندان غربی، آزادی بیان به این معنا نیست که هر انسانی هرچه خواست در جامعه مطرح کند یا انجام دهد؛ در حقیقت هیچ نظام سیاسی وجود ندارد که آزادی فرد را بدون هیچ قید و شرطی بپذیرد. فعالیت‌ها و عملکرد افراد نباید به اندازه عقاید آنها آزاد و بدون قید باشد و هنگامی که بیان یک عقیده و یا انجام یک عمل باعث اختلال در مصالح و امنیت مشروع جامعه شود، مشروعیت و مقبولیت خود را از دست می‌دهد.[۱۵] دین اسلام اصل آزادی بیان را پذیرفته است، ولی برای آن چارچوب و قواعدی قرار داده است که با رعایت آنها حقوق دیگران ضایع نشود و ظلم به فرد و جامعه را درپی نداشته باشد. آزادی بیان اصلی عقلایی است و یکی از قواعد آن عدم تجاوز به حقوق دیگران و متکی بودن به اندیشه و تفکر است.[۱۶] توهین به ادیان آسمانی و پیامبران الهی و همچنین هتک حرمت کتاب‌های آسمانی، برخلاف اصل عقلایی آزادی بیان و از مصادیق تجاوز به حقوق صاحبان ادیان و ظلم به آنها است، که موجب جریحه‌دار شدن احساسات آزادی خواهان حقیقی می‌شود.[۱۷]
دیدگاه اندیشمندان مسلمان درمورد آزادی بیان
برخی اندیشمندان مسلمان معتقدند، اگر آزادی بیان موافق اصول و قوانین مفید انسانی واقع شود، معقول و مورد پذیرش است.[۱۸] مرتضی مطهری عقیده دارد، اراده و آزادی بشر درصورت هماهنگی با استعدادهای عالی و خدادادی و حرکت در مسیر تعالی مورد پذیرش است.[۱۹]در تعالیم اسلامی همۀ انسانها در بیان عقیده آزاد هستند، مگر اینکه آن عقیده مخالف مصالح دنیوی و اخروی باشد.[۲۰]
منابع
ایکنا
دانشنامه پژهه
دانشنامه حوزه
ویکی پدیا
ویکی فقه
ارجاعات
- ↑ . Freedom of speech.
- ↑ . Universal Declaration of Human Rights.
- ↑ . مبانی عمومی، ص 384-386.
- ↑ . درآمدی بر حقوق اسلامی،ص270.
- ↑ . آزادی بیان در قید و بند ضرورت و مصلحت.
- ↑ . سیر تحول حقوق بشر، ص۶۹.
- ↑ . آزادی در قرآن، ص۱۸۱؛ حد و مرز آزادی بیان از دیدگاه اسلام؛ آزادی بیان؛ لازمه تمدن نوین اسلامی.
- ↑ . ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ؛ « با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه‌اى] كه نيكوتر است مجادله نماى. در حقيقت، پروردگار تو به [حال] كسى كه از راه او منحرف شده داناتر، و او به [حال] راه‌يافتگان [نيز ]داناتر است.» (نحل/125).
- ↑ . ... فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ...؛ «...پس، از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه، و در كار[ها] با آنان مشورت كن...» (آل عمران/159)
- ↑ . (زمر/18)؛ (نحل/125).
- ↑ . حد و مرز آزادی بیان از دیدگاه اسلام؛ چرایی آزادی بیان در قرآن.
- ↑ . صحیفه امام، ج۵، ص۴۳۲؛ ج۷، ص۴۸۷؛ ج۱۲، ص۲۸۳.
- ↑ . الطلب و الاراده، ص۳۶؛ دانشنامه امام خمینی، ج۱؛ ص۳۳۹.
- ↑ . جایگاه آزادی بیان در حکومت علوی.
- ↑ . آزادی و قدرت و قانون، ص۷۱؛ آزادی، عقل و ایمان، ص۴۶؛ رساله درباره آزادی، ص۱۴۷.
- ↑ . آزادی بیان در قید و بند ضرورت و مصلحت؛ حد و مرز آزادی بیان از دیدگاه اسلام؛ آزادی بیان توأم با اندیشه مورد پذیرش اسلام است.
- ↑ . توهین به انبیا و ادیان به معنای آزادی بیان نیست؛ آزادی بیان با توهین به مقدسات تفاوت دارد؛ توهین به مقدسات اسلام مخالف با اصل آزادی بیان است؛ رئیس جمهور روسیه: توهین به پیامبر اسلام(ص) آزادی بیان نیست؛ هتاکی به مقدسات به بهانه آزادی بیان زیبنده نیست؛ هتک حرمت به قرآن را نمی‌توان پشت نقاب دروغین آزادی بیان پنهان کرد؛ آزادی بیان نشریاتی چون شارلی ابدو دروغ محض است.
- ↑ . حق آزادی در اسلام، مجموعه مقالات اندیشه معاصر(۲)، ص۱۸۱.
- ↑ . اخلاق جنسی، ص۳۹.
- ↑ . آزادی (ناگفته ها و نکته ها)، ص۶۵-۶۳.