هویت

از قرآن پدیا
نسخهٔ تاریخ ‏۱۹ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۲۵ توسط Shojaei (بحث | مشارکت‌ها)

هویت؛ بینش و خودآگاهی نسبت به شاخصه های منحصربه¬فرد و متمایزکننده ی وجودی افراد، گروه¬ها و جوامع. هویت عنصر اصلی تعیین¬¬کننده¬ی سبک زندگی، و معیار معنابخشی به زندگی و اصل وجود است؛ اندیشمندان این مقوله را از ابعاد مختلفی در رشته¬های فلسفه، علوم اجتماعی و روان¬شناسی مورد کنکاش قرار داده¬ و انواع متنوعی برای آن قائل شده-اند؛ همچنین عوامل بسیاری را در هویت¬یابی دخیل دانسته و مقوله¬هائی همچون دین و آموزش را از عناصر اصلی هویت¬سازی برشمرده¬اند. مسائلی همچون تخریب هویت ملی، دینی و فرهنگی به¬واسطه¬ی جهانی¬شدن موجب شکل گیری بحران هویت شده اند. به¬دلیل عمق تاثیر هویت در سرنوشت فرد و جامعه، این مقوله همواره مورد توجه قدرت¬های رسانه¬ای و گردانندگان فضای مجازی قرار گرفته است.

تعریف هویت

«هویت» اصطلاحی در فلسفه، روان‌شناسی و علوم اجتماعی، و مشتق از «هو» در زبان عربی به معنی «او»[۱] است؛ این اصطلاح در زبان فارسی وام¬واژه¬ای برگرفته از عربی است که برابر «کیستی» برای آن برگزیده شده است.[۲] هویت یا کیستی، عامل یا عواملی است که فردی را از افراد دیگر و گروهی را از گروه¬های دیگر مجزا می‌کند.[۳] هویت لزوماً ثابت نیست و با گذر زمان دستخوش تغییر و تحولات می-شود.[۴] هویت امری گریزناپذیر[۵] و به -مثابه ی شناسنامه ی شخصیتی است.[۶] در روان‌شناسی «تصور شخص از خود و حس استمرار وجود به‌ویژه در قابلیت تفکیک شخص از دیگران، در عین برهم کنش با آنان» تعریف می-شود؛ و در علوم اجتماعی عبارت است از تعلق خود به محدوده یا مقوله‌ای تعریف شده؛ مثلاً تعلقات دینی (هویت دینی)، تعلقات ملی (هویت ملی)، تعلقات قومی (هویت قومی) و تعلقات شغلی (هویت شغلی).[۷] مفهوم هویت علاوه بر بعد روان¬شناسی یک مفهوم اجتماعی نیز محسوب می¬شود که حاصل ارتباطات جمعی است و انسان در پرتو این برهم کنش ها چارچوب ذهنی خود را شکل می‌دهد.[۸] در حوزه ی فلسفه ی اسلامی هويت به منزله ی يک بحث فلسفی ذيل عنوان قاعده¬ی «الشيء مالم¬يتشخص لم¬يوجد» مطرح شده است و در ذات آن گونه‌ای از شناخت پنهان است؛ اگر بین شناخت فرد از خود و شناخت دیگران از او گونه ای از پیوند و هم¬پوشی وجود داشته باشد، هویت شکل خواهد گرفت.[۹]

انواع هویت

هویت را از ابعاد مختلفی می¬توان تقسیم¬بندی کرد همانند هویت فردی، جمعی یا اجتماعی، فرهنگی، عرضی، طولی، دینی، ملی، مجازی و جهانی. نسبت هویت‌ها همواره هم¬عرض با یکدیگر نیست و ممکن است از میان چند هویت اجتماعی یکی در ذیل دیگر و یا چند هویت در زیرمجموعه¬ی هویت فوقانی جای گیرد؛ به¬عبارت دیگر ممکن است نسبت طولی میان هویت‌ها برقرار شود.[۱۰] شناسه‌های اختصاصی و منحصربه¬فرد افراد هویت فردی آنان نامیده می-شود[۱۱] و بیشتر در حوزه روان¬شناسی مطرح است، در حالی که هویت جمعی یا اجتماعی شامل ویژگی¬های یک نسل یا جامعه می‌شود.[۱۲] هویت فرهنگی: این هویت همانند روحی در کالبد نظام اجتماعی، ساختار‌های اجتماعی را در جامعه شکل می‌دهد، بر آن تاثیر گذاشته و از آن تاثیر می-پذیرد.[۱۳] هویت دینی: از مهم‌ترین ابعاد هویت هر انسانی هویت دینی است و این شاخصه به عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تمدن بشری و از هویت¬سازترین ابعاد هویتی از دیرباز تاکنون در شکل‌گیری جوامع تاثیر فراوانی داشته است.[۱۴] هویت ملی: منظور از هویت ملی احساس آگاهانه¬ی تعلق فرد به یک کشور یا دولت ملت است و نمود آن خود را در سنت‌ها، فرهنگ، زبان و حتی سیاست نشان می‌دهد[۱۵] و فراگیر‌ترین نوع هویت در یک جامعه است؛ به زبان دیگر هویت ملی دارای رابطه‌ی طولی با دیگر هویت¬های جاری در جامعه است و مرزبندی‌هایی مانند قومی، نژادی، زبانی، دینی، مذهبی و فرهنگی را زیر چتر واحدی قرار می‌دهد و می¬تواند به نوعی آن‌ها را از فعال شدن باز دارد.[۱۶]هویت در فضای مجازی: هویت دیجیتال هویت دیگری از هویت حقیقی است.[۱۷] یک فرد در فضای مجازی می تواند هویت‌های دیگری کسب کند و در اثر آن هویت وی چندپاره شود.[۱۸] امروزه به سبب کم‌رنگ شدن مرزهای فیزیکی و توسعه فضاهای مجازی، هویت ملی در حال رنگ‌باختن است و شاهد شکل¬گیری هویت جهانی هستیم؛ نظر برخی صاحب‌نظران بر این است که دستاوردهای پیش‌بینی‌شده برای هویت جهانی می‌تواند جایگزین هویت ملی شده و آسیب¬های فقدان آن را جبران کند؛ اما به باور برخی دیگر هر چند امکان عملیاتی-سازی هویت جهانی هنوز با ابهاماتی روبه¬رو است اما می‌توان به خوانشی از آن دست یافت که با هویت ملی قابل جمع باشد.[۱۹]

هویت یابی

شکل‌گیری هویت یک جریان مستمر[۲۰] و تابع فهم و ادراک اجتماعی است.[۲۱] انسان در طی زندگی خود تغییرات هویتی زیادی را پشت سر می گذارد. تصویر از خود، رشد شخصیت [۲۲] و الگو‌پذیری ارتباط تنگاتنگی با فرایند هویت یابی دارد. مهم‌ترین زمان شکل‌گیری هویت، دوره نوجوانی است[۲۳] و دوره ی دانشجویی نقش فراوانی در ثبات هویتی دارد.[۲۴] عناصر هویت دینی و ملی نقشی پایه¬ای در تشکیل هویت یکپارچه دارند.[۲۵]

هویت‌سازی

تمامی جوامع در فرایند‌های جامعه¬پذیری و انتقال ارزش‌های فرهنگی خود نهادها، ساختارها، نقش‌ها و راهکار‌هایی را در نظر می گیرند. اساسی‌ترین این نهاد‌ها خانواده وگروه‌های خویشاوندی، نهاد‌های آموزشی و تربیت شهروندی است که اساس و بنیان هویت¬سازی را تشکیل می¬دهند. به بیان دیگر، هویت محصول نظام یادگیری، صرف نظر از نظام رسمی یا غیررسمی یادگیری است[۲۶] و این یادگیری می‌تواند به صورت هدفمند و ضمنی صورت پذیرد.[۲۷] می توان از دین و یا مذهب به مثابه ی یکی دیگر از نهادهای هویت¬سازی پراهمیت نام برد[۲۸] که به طور قطع هویت اجتماعی فرآورده‌ی آن است و هویتی که به واسطه دین و یا مذهب ایجاد شود، قوی‌ترین، ماناترین و متداوم‌ترین هویت‌ها‌ خواهد بود که در این صورت ایجاد هویت تاریخی را هم به¬دنبال خواهد داشت.[۲۹] مسجد از دیگر جلوه‌های هویت¬سازی است که پدیداری و مانائی انقلاب اسلامی ایران در گرو آن تلقی می-شود.[۳۰]

بحران هویت

از هم¬گسیختگی عناصر هویت ملی ممکن است فرایند هویت‌یابی نسل‌ها را با بحران و چالش‌هایی روبه‌رو کند.[۳۱] اگر جامعه‌ای دچار بحران هویت شود بی‌تردید پوچی، خودکم‌بینی و مشکلات دیگری دامن‌گیر آن جامعه خواهد شد و نقش¬آفرینی شایسته¬ای در دادوستدهای درونی و تعاملات جهانی نخواهد داشت.[۳۲] همچنین بیگانگی اجتماعی، احساس عدم تعلق به جامعه، پایین بودن میزان مشارکت اجتماعی و همچنین عدم تعهد به جامعه از عوامل تخریب هویت اجتماعی است و ناکارآمدی سیستم ارزشی و هنجاری از عوامل تخریب هویت فرهنگی به شمار می‌رود.[۳۳] امروزه در فضای مجازی به واسطه ی جهانی شدن تاکید بر این است که نباید به مقوله‌های هویت‌سازی همچون دین، تاریخ و دولت-ملت پافشاری کنیم، چرا که در دهکده جهانی به¬سر می‌بریم. این در حالی است که در شرایط فقدان هویت ملی، میل و گرایش به رقابت در صحنه بین‌الملل، انگیزه‌ برای زیست در یک کشور و تن دادن به قواعد و الزامات دولت-ملت، رغبت برای بسیج ملی با هدف مقابله با خطرات اجتماعی و امکان تنوع و تکثر اجتماعی وجود نخواهد داشت و در نتیجه، جامعه و زیست اجتماعی به شدت هویت خود را از دست خواهد داد.[۳۴]

کارکردهای هویت

کیفیت زندگی انسان‌ متناسب با هویت اوست.[۳۵] دو کارکرد مهم برای هویت می‌توان در نظر گرفت؛ نخست آن¬که این هویت به نوعی اصالت فرد را نشان می‌‍‌‌‌دهد و این همان چیزی است که در گذر زمان، تمایز آدمیان با یکدیگر را مرزبندی می‌کند و می‌شناساند. دوم آن¬که هویت، بودن آدمی را تبیین می‌کند و این همانی است که امروزه به عنوان معنای زندگی از آن یاد می شود.[۳۶] دست¬یابی به هویت پایدار و عقلانی بر مبنای آموزه‌های الهی باعث می‌شود که شخص در زندگی فردی و اجتماعی در مسیر درستی گام بردارد؛ هویت دینی به¬عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تمدن بشری از دیرباز تاکنون در شکل‌گیری جوامع تاثیر زیادی داشته است.[۳۷] مولفه‌هایی از قبیل نقش دین از نظر جنبه‌هاى روانى، عدالت اجتماعى و تأمين آن، مبارزه با فساد، تأثير دین در جنبه‌هاى سياسى و اقتصادى، آثار بی‌بدیل دین در احياى نيروى تفكّر و انديشه همگی بیان¬گر آثار هویت دینی است.

تأثیر جهانی¬شدن بر هویت

جهانی¬شدن، موجب کم¬رنگ شدن مقوله¬هایی چون هویت ملی با استدلال حضور در دهکده¬ی جهانی است.[۳۸]

نفش فضای مجازی و رسانه بر هویت

با توجه به دستور کار غرب برای جهانی¬سازی اصول خود، پیاده‌سازی هویت یکسان و غرب¬محور در همه¬ی جهان به¬ویژه در کشورهای اسلامی، ماموریت طولانی¬مدت قدرت¬های شبکه¬ای و رسانه‌ای در نظر گرفته می-شود.[۳۹] هویت انسانی مورد نظر برای این قدرت¬ها که در اختیار تفکر غربی قرار دارند به-گونه‌ای است که هویت او را تبدیل به هویتی قابل استعمار و استثمار می-کنند؛[۴۰] در این راستا تلاش می¬شود برای کاربران رسانه و فضای مجازی در طول زمان فرایند هویت¬یابی جدیدی طی ¬شود و ممکن است برای آنان چندپارگی هویتی حاصل گردد.[۴۱] از جمله آسیب‌های فضای مجازی بر هویت افراد امکان پنهان¬کردن هویت واقعی و پدیدآمدن هویت‌هایی غیر از هویت واقعی است.[۴۲]

منابع

تارنمای ایکنا

ویکی پدیا

ویکی جو

پاورقی ها

  1. . ویکی جو
  2. . ویکی پدیا
  3. . «ابعاد هویت اجتماعی و اولویت‌های آن در نهج‌البلاغه» بررسی شد
  4. . هویت فرهنگی و اجتماعی؛ نقطه اتصال نسل گذشته و امروز
  5. . مذهب؛ خالق هویت اجتماعی یک جامعه
  6. . هویت ملی یک جامعه باید شناسایی و شناسانده شود
  7. . ویکی جو
  8. . چگونگی شکل‌گیری هویت اسلامی افراد / دوگانگی در نظام یادگیری موجب سردرگمی می‌شود
  9. . خویشتن خویش/ایمان و تقوا؛ سامان‌دهنده هویت‌ انسان‌ها
  10. . مذهب؛ خالق هویت اجتماعی یک جامعه
  11. . هویت‌ اسلامی تابع فهم و ادراک اجتماعی است
  12. . «ابعاد هویت اجتماعی و اولویت‌های آن در نهج‌البلاغه» بررسی شد
  13. . هویت فرهنگی و اجتماعی؛ نقطه اتصال نسل گذشته و امروز
  14. . حفظ هویت دینی جامعه برنامه‌ریزی منسجمی نیاز دارد
  15. . چرا نمی‌توان هویت جهانی علم را نادیده گرفت؟
  16. . هویت ملی نوعی معنابخشی به زندگی است
  17. . خودنمایی هویت‌های‌ دیجیتالی و دوری از مراجع فکری واقعی
  18. . نقش دانشگاه در شکل‌گیری ثبات هویتی دانشجویان
  19. . چرا نمی‌توان هویت جهانی علم را نادیده گرفت؟
  20. . نقش دانشگاه در شکل‌گیری ثبات هویتی دانشجویان
  21. . هویت‌ اسلامی تابع فهم و ادراک اجتماعی است
  22. . ویکی پدیا
  23. . الگوپذیری مهم‌ترین اصل در شکل‌گیری هویت انسان است
  24. . نقش دانشگاه در شکل‌گیری ثبات هویتی دانشجویان
  25. . حفظ هویت دینی جامعه برنامه‌ریزی منسجمی نیاز دارد
  26. . چگونگی شکل‌گیری هویت اسلامی افراد / دوگانگی در نظام یادگیری موجب سردرگمی می‌شود
  27. . توجه به عناصر ارزشمند ملی و مذهبی؛ لازمه انجام هویت‌سازی صحیح
  28. . خودنمایی هویت‌های‌ دیجیتالی و دوری از مراجع فکری واقعی
  29. . مذهب؛ خالق هویت اجتماعی یک جامعه
  30. . جامعه‌پردازی و هویت اجتماعی مساجد
  31. . هویت‌ اسلامی تابع فهم و ادراک اجتماعی است
  32. . هویت ملی یک جامعه باید شناسایی و شناسانده شود
  33. . هویت فرهنگی و اجتماعی؛ نقطه اتصال نسل گذشته و امروز
  34. . چرا نمی‌توان هویت جهانی علم را نادیده گرفت؟
  35. . چگونگی شکل‌گیری هویت اسلامی افراد / دوگانگی در نظام یادگیری موجب سردرگمی می‌شود
  36. . هویت ملی نوعی معنابخشی به زندگی است
  37. . حفظ هویت دینی جامعه برنامه‌ریزی منسجمی نیاز دارد
  38. . خودنمایی هویت‌های‌ دیجیتالی و دوری از مراجع فکری واقعی
  39. . قدرت‌‌های رسانه‌ای به‌دنبال پیاده‌سازی هویت خود در کشورهای اسلامی هستند
  40. . الگوپذیری مهم‌ترین اصل در شکل‌گیری هویت انسان است
  41. . نقش دانشگاه در شکل‌گیری ثبات هویتی دانشجویان
  42. . خودنمایی هویت‌های‌ دیجیتالی و دوری از مراجع فکری واقعی