مقاومت

از قرآن پدیا
نسخهٔ تاریخ ‏۶ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۰۲ توسط Shojaei (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

مقاومت؛ در لغت به معنای عدل و اعتدال و ثبات است ولی در اصطلاح پایداری و استقامت برای تحقق اهداف و مقاصد اسلام تعریف می‌شود. از آثار و برکات مقاومت و استقامت در قرآن مواردی مانند: رستگاری، بدست آوردن تقوا و رسیدن به آرامش است.

مفهوم شناسی

مقاومت در لغت به‌معنای عدل و اعتدال و ثبات است، در اصطلاح عبارت از اعتقاد و اقدامی پایدار، ثابت و مستمر در چارچوب مبانی اسلام، جهت تحقق اهداف و مقاصد عالی الهی و انسانی است. مقاومت از دیدگاه قرآن، کوششی برای بازگرداندن چیزی به حالت طبیعی خود است.[۱] پایداری و ایستادگی یک ملت بر اساس برنامه‌ها و طرح‌های پیش‌برنده و اقدامات اساسی یک ملت در برابر اقدامات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دشمن؛ ولی در خصوص تعریفی که از مقاومت ارائه می‌شود، مطالب زیادی در قرآن کریم وجود دارد؛ مثلاً آیه شریفه ۲۵۰ سوره بقره می‌فرماید: «رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ؛ پروردگارا بر [دل‌هاى] ما شكيبايى فرو ريز و گام‌هاى ما را استوار دار و ما را بر گروه كافران پيروز فرما». این آیه بیانگر مفهومی از مقاومت و صبوری و استقامت در مسیر انتخاب‌شده است.[۲]

مقاومت در قران

مقاومت از دیدگاه قرآن، کوششی برای بازگرداندن چیزی به حالت طبیعی خود است. مقاومت از دیدگاه قرآن، مفهومی متداول و برگرفته از یک معنای ایمانی و شرعی و معروف، به نام "جهاد" است که می‌توان معنای حقیقی آن را در سخن خدای متعال خطاب به پیامبر اکرم (ص) یافت. مقاومت انواع مختلفی دارد و شامل مقاومت در برابر امیال نفسانی، طغیان‌گری‌ها، خرافه‌ها، تجاوزها، و اشغال‌گری‌ها می‌شود. جهاد نیز چون مقاومت هر نوع کوششی را که در پی به اعتدال و توازن رساندن انسان و برپایی عدالت در روی زمین است، شامل می‌شود. بنابراین جهاد، چند گونه است: جهاد نفس، جهاد شهوات، جهاد باطل، جهاد طغیان‌گر، جهاد در برابر دشمنان که همان جنگ و یکی از انواع جهاد است.

آیاتی که در قرآن کریم بر "مقاومت" و "استقامت" دلالت دارند، به چند دسته تقسیم می‌شوند، که هر دسته آن ناظر به مسائل مربوط به خود می‌باشند. آیاتی که در آنها فرمان و امر به مقاومت آمده است، مانند: فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا [۱۲]. آیاتی که در آنها از آثار مقاومت سخن گفته است: إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ [۳] با اینکه کلمه «مقاومت» عربی است، اما با این ساختار در قرآن نیامده است، مقاومت از نظر قرآن فقط یک واژه یا اصطلاح نیست بلکه یک فرهنگ است. فرهنگ مقاومت در قرآن پیرامون مباحث گوناگون و تجربه‌های عینی و زنده، با واژ‌ه‌های استقامت، صبر و ثبات قدم تبیین می‌شود. واژه استقامت در قرآن ۴۷ بار به کار رفته است، بیشتر مباحث قرآنی استقامت را در مورد توحید و سیر به سوی خدا مطرح کرده است.

جایگاه استقامت در قرآن، دوام، ثبات و انجام درست فعل است. «فَاسْتَقِمْ کماأُمِرْتَ وَمَنْ تابَ مَعَک وَلاتَطْغَوْا إِنَّهُ بِماتَعْمَلُونَ بَصیرٌ؛ همراه با آنان که با تو رو به خدا کرده‌اند، چنان که مأمور شده‌ای ثابت‌قدم باش و طغیان مکنید که او به هر کاری که می‌کنید بیناست.»(هود/۱۱۲) در دو آیه از آیات قرآن، مقاومت با واژه صبر آمده است: «وَاسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاة ...؛ از صبر و نماز یاری جویید.»(بقره/ ۴۵ و ۱۵۳). همچنین در قرآن واژه ثبات قدم نیز به مفهوم مقاومت است. این اصطلاح، به مفهوم نیرومندی و پایداری در برابر دشمن و به عنوان یک اصل استوار در میان مؤمنان به خدا در طول روزگاران مطرح شده؛ «وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرینَ؛ و ما را ثابت‌قدم گردان و بر کافران پیروز ساز.»(آل‌عمران/۱۴۷؛ بقره/۲۵۰) و «یاأَیهَاالَّذینَ آمَنُوا إِذالَقیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْکرُوا اللَّهَ کثیراً لَعَلَّکمْ تُفْلِحُون؛‌ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر به گروهی از دشمن برخوردید ثابت‌قدم باشید و خدا را فراوان یاد کنید، باشد که پیروز شوید.»(انفال/۴۵)[۴]

فلسفه مقاومت از نگاه قرآن

قرآن در آیات متعددی پذیرش ظلم و ستم را مذموم دانسته و بر مقاومت در برابر ظالمان و یاری‌‌رسانی امت اسلامی به مظلومان و مستضعفان تأکید کرده است. یکی از این آیات که به بیان این مسئله پرداخته آیه ۳۹ سوره «شوری» است که خداوند در آن می‌فرماید: «وَالَّذِينَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْيُ هُمْ يَنْتَصِرُونَ؛ و کسانی که هرگاه ستمی بر آنها رسد، تسلیم ظلم نمی‌شوند و یاری می‌طلبند. در حقیقت از یک سو مظلوم و ستمدیده، موظف به مقاومت و ایستادگی در برابر ظالم و فریاد زدن و کمک خواستن از برادران دینی است و از سوی دیگر، مؤمنان که فریاد و استغاثه برادران دینی و ستمدیده خود را می‌شنوند، مسئول هستند به ندای آنان جواب مثبت داده و به یاری آنان بشتابند؛ زیرا مقاومت در برابر ظلم و ستمگری و جلوگیری از رخنه و نفوذ آن، در لایه‌های اجتماع، بر هر کسی که قدرت و توانایی آن را داشته باشد یک واجب عقلی، شرعی و انسانی است وجوب این مقاومت و یاری‌رسانی به مظلوم، به ویژه مسلمانان، از آن جهت است که طبق نص صریح قرآن، نباید به هیچ وجه اجازه داد که کافران در هیچ جنبه‌ و شأنی بر مسلمانان تسلط پیدا کنند و این به خاطر اهمیت حفظ عزت امت اسلامی است.[۵]

آثار و برکات مقاومت

یکی از آثار مقاومت در قرآن رسیدن به رستگاری و فلاح است، خداوند در آيات ابتدایی سوره مومنون می‌فرمايد: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ» يعنی مؤمنان رستگار شدند و در ادامه مشخصات مؤمنان بيان می‌شود می‌فرمايد: «الَّذِينَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ، إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِينَ، فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ، أُوْلَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ، « آنان كه در نمازشان فروتنند، و آنان كه از بيهوده رويگردانند، و آنان كه زكات مى‏پردازند، و كسانى كه پاكدامنند، مگر در مورد همسرانشان يا كنيزانى كه به دست آورده‏اند كه در اين صورت بر آنان نكوهشى نيست، پس هر كه فراتر از اين جويد آنان از حد درگذرندگانند، و آنان كه امانتها و پيمان خود را رعايت مى‏كنند، و آنان كه بر نمازهايشان مواظبت مى‏نمايند، آنانند كه خود وارثانند. در آيه ۱۱۲ سوره «هود» نيز خداوند می‌فرمايد: «فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلاَ تَطْغَوْاْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ، پس همان گونه كه دستور يافته‏اى ايستادگى كن و هر كه با تو توبه كرده [نيز چنين كند] و طغيان مكنيد كه او به آنچه انجام مى‏دهيد بيناست»

بنابراين به دست‌آوردن رستگاری كار ساده‌ای نيست. در اين آيه استقامت تنها به معنای گفتن و تبليغ نيست بلكه به معنای مقاومت و مداومت است. با استقامت و استمرار به رستگاری دست پيدا می‌كنيم. [۶] همچنین مقاومت یکی از راه‌های رسیدن به سعادت تقوا و پرهیزگاری است،[۷] در آیه شریفه سوره آل عمران می‌فرماید: «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد، صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد، اميد است كه رستگار شويد» (آل عمران: ۲۰۰)، همچنین آیه ۳۰ سوره فصلت می‌فرماید: «‌إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛ در حقيقت كسانى كه گفتند پروردگار ما خداست‏، سپس ايستادگى كردند، فرشتگان بر آنان فرود مى‌‏آيند [و مى‏‌گويند] هان بيم مداريد و غمين مباشيد و به بهشتى كه وعده يافته بوديد، شاد باشيد». ذیل این آیه به دستاوردهای مقاومت اشاره دارد که همان آرامش و آسایش ملت است.[۸]

منابع

امامت پدیا

ایکنا

ارجاعات