نسخه توبینگن

برگی از نسخه خطی قرآن نگهداری شده در توبینگن

نسخه خطی توبینگن؛ یک نسخه خطی قرآن است که با توجه به آزمایشات انجام شده در دانشگاه توبینگن مشخص شده است که این قرآن مربوط به دوره امام علی(ع) است. این نسخه شامل بخش هایی از بیست سوره میان سوره إسراء و سوره یاسین است و تمام سوره های قرآن در آن موجود نیست. البته، زمان و مکان کتابت این نسخه را می توان علاوه بر آزمایشات کربنی، با توجه به شماره گذاری و نظام رسم الخط همانند کوفی، بصری، مدنی اول، مدنی متأخر، دمشقی، حجازی، مکی به دوره نگارش آن پی برد. بر طبق برخی از تحقیقات، 15 سوره با مشخصات رسم الخط های مدنی سازگار است.

معرفی نسخه خطی توبینگن

برگی دیگر از نسخه خطی نگهداری شده در دانشگاه توبینگن

نسخه خطی توبینگن به نسخه ای قدیمی از قرآن گفته می شود که با شناسه (MsMaVI165)مربوط به دوره ما بین ۶۴۹ میلادی - ۶۷۵ میلادی است. این نسخه دربردارننده بخشی از آیات قرآن که شامل هفتاد و هفت برگ است و شامل بخش هایی از بیست سوره ما بین سوره إسراء (س 17) و سوره یاسین (س 36) است. البته، به طور مشخص، این نسخه از آیه ۳۷ سوره اسری تا آیه ۵۷ سوره یاسین را در بر می‌گیرد. قطعات این نسخه با استفاده از رادیوکربن C۱۴ مدرن در آزمایشگاهی در زوریخ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و احتمال درستی آن 4/95 درصد بود. نتایج این آزمایش ها نشان می دهد که این نسخه متعلق به حدود ۲۰-۴۰ سال پس از وفات پیامبر اسلام(ص) نوشته شده است که توسط امام علی(ع) و یا در زمان حکومت وی به زبان حجازی و از شاخه زبان کوفی نوشته شده است. این نسخه از قرآن توسط یوهان گوتفرید وتزشتاین، اولین کنسول پروس در دمشق، به همراه چندین نسخه خطی عربی باستان به دانشگاه توبینگن آورده شده است و دانشگاه توبینگن آلمان در نوامبر ۲۰۱۴ اعلام کرد که یک نسخه خطی ناکامل از قرآن در اختیارشان است. به همین دلیل، این نسخه به نسخه توبینگن نامگذاری شده است. به گفته پژوهشگران آلمانی این نسخه قرآن که بر روی پوست مرغوبی نوشته شده، بعد از ۱۳۳۹ سال همچنان به خوبی حفظ شده که نشان می‌دهد این نسخه احتمالاً برای اهداف رسمی در ارتباط با حکومت اسلامی امام علی(ع) نگاشته شده باشد. تا پیش از کشف این نسخه خطی، قرآنی که در صنعا، پایتخت یمن نگهداری می‌شود، قدیمی‌ترین نسخه قرآن کریم تلقی می‌شد که تاریخ آن به طور دقیق به سال ۶۷۱ میلادی بازمی‌گردد. البته، این تخمین به وسیله آزمایشات رادیو کربن14 انجام می شود که خیلی به آن اطمینان نیست و شواهد دیگر همانند ترتسیب سور، رسم الخط و نشانه گذاری نیز باید برای تخمین قدمت نسخه خطی در نظر گرفته شود.

ساختار نسخه خطی توبینگن

نسخه خطی برگ پوستی با فرمت عمودی به ابعاد 5/19 سانتی‌متر در 3/15 سانتی‌متر، با گستره 18 تا 22 سطر تا صفحه (3/99 درصد از کل 154 صفحه دارای بین 19 تا 22 سطر به صفحه است). تنها یک صفحه وجود دارد که شامل 23 خط است که نسبتاً بزرگ، ضخیم، نسبتاً باریک، کمی گرد، با محورهای بلند و شیب اندکی به سمت راست است. دبرخی از ورقه‌ها در نسخه محو شده و توسط دست بعدی با جوهر سیاه روتوش شده است. به نظر می رسد نسخه خطی با یک دست استاندارد نوشته شده باشد. صامت ها اغلب، اما نه به طور ثابت، با خط تیره های کوچک در بالا یا پایین حرف متمایز می شوند. این خطوط به احتمال زیاد به همراه متن اصلی با همان رنگ جوهر و ضخامت اضافه شده اند. مجموعه ای از 2 یا 3 نقطه بیضی شکل انتهای آیات را علامت گذاری می کند. در همه مواردی که ابتدای یک سوره است، حداقل قسمت عمده یک سطر، اگر نگوییم یک سطر کامل یا بیشتر، فاصله دارد که شامل عنوان و تعداد آیات سوره بعد است. این خط به نسخ، با دستی متفاوت، احتمالاً متأخرتر از متن اصلی، و با جوهر سیاه به جای قهوه ای نوشته شده است. این شماره گذاری مطابق با اولین شماره در میان مدینه ها است که در منابع سنتی شرح داده شده است. پایان هر آیه معمولاً با 2 یا 3 نقطه بیضی شکل مشخص می شود که به همان اندازه و رنگی که برای متمایز کردن صامت ها استفاده می شود. آن نقطه‌ها پایان بسمله را نشان می‌دهند؛ بدون اینکه یک آیه از هر سوره را بشمارند. گروه‌های ده آیه که به طور معمول، با دایره‌ای غیرپیچیده با جوهر قرمز مشخص می‌شوند که با پنج یا شش نقطه احاطه شده است.

مشخصه سوره ها در نسخه خطی توبینگن

هر کدام از سوره ها و آیات قرآنی در نسخه توبینگن با مشخصات خطی متمایز و گاهی اوقات حتی در یک سوره، مشخصات چند نوع خط مشاهده شده است که به ترتیب مشخصات بیست سوره از سوره أسراء تا یس در ذیل بیان می شود. سوره ها نیز در این نسخه، با توجه به مشخصات رسم الخطی کوفی، بصری، حجازی، دمشقی، مکی، مدنی متقدم و مدنی متأخر مقایسه و مورد ارزیابی قرار گرفته اند. مشخصات مشترک دو سوره قصص و سوره فرقان در نسخه این است که هیچ گونه شماره آیه و هیچ علامت غیرعادی وجود ندارد. در اغلب نشانه گذاری های سوره ها، سوره أسراء از نظام کوفی، سوره کهف تا 105 آیه با نظام حجازی اعم از مدینه اولیه، مدنی متأخر و مکی و آیات دیگر به ترتیب 106، 110 براساس نظام رسم الخط دمشقی، کوفی و بصری منطبق است. علاوه بر این، سوره حضرت مریم(س) با مشخصه های خط مدنی اولیه، کوفی، بصری و دمشق، سوره طه به طور دقیق به مشخصه های خط حجازی، سوره انبیاء با همه مشخصه ها بجز کوفی، سوره حج با مشخصه مدنی دوره اول و دوره سازگاری دارد. همچنین، سوره های دیگر موجود در نسخه همانند سوره مؤمنون در نسخه براساس مشخصه رسم الخط مکی، مدنی متقدم و متأخر، بصری و دمشقی، سوره شعراء که با مشخصه مدنی اول، دمشقی، حمصی و کوفی، سوره نمل با مشخصه رسم الخط مکی و مدنی متقدم و متأخر، سوره نور مطابق با مشخصه رسم الخط حجازی همخوانی دارد. سایر سوره-ها همانند سوره عنکبوت با همه مشخصات رسم الخط بجز مصحف حمصی، سوره روم با همه شماره گذاری ها و رسم الخط ها بجز مدنی متأخر و مکی، سوره لقمان با شماره گذاری کوفی، بصری و سوری، سوره سجده براساس همه رسم الخط ها بجز بصری، سوره احزاب براساس رسم الخط کوفی، سوره سبأ براساس رسم الخط سوری، سوره فاطر براساس رسم الخط مکی و مدنی و سوره یاسین براساس مشخصه خط کوفی مطابقت دارد. بر اساس تجزیه و تحلیل از شماره گذاری آیات مشخص می شود که اکثر سوره ها با رمز مدینه قبلی سازگار است. در خاتمه به جرأت می توان گفت که در 15 سوره از 17 سوره، با رمز پیشین مدینه سازگار است.

منابع

اویسی، فاکر میبدی، کامران، محمد، (1400)، بررسی انتقادی بهانه جویی غربیان با استفاده از نسخه های جدید کشف شده قرآن، دو فصلنامه علمی قرآن پژوهی خاورشناسان، سال شانزدهم، شماره ٣١، ص ٢١٦-١٨٢.

ایکنا

ویکی پدیا

Islam in ukrain Mitwally Alrahwan,2021, Mohammad Said, Tübingen M a VI 165 Quran Manuscript and its Compatibility with ʿUthmān's Codices, Indonesian Journal of Interdisciplinary Islamic Studies, Vol. 5No. pp45-90.

Tübingen University