کریمی نیا، مرتضی

دکتر مرتضی کریمی نیا

مرتضی کریمی‌نیا (زادهٔ ۱۳۵۰ شمسی)؛ قرآن‌پژوه و مترجم ایرانی و عضو هیئت علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی.

زندگی‌نامه

مرتضی کریمی نیا، قرآن پژوه، مترجم و عضو هیئت علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی و نیز مدرس در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات است. ایشان در سال 1350 شمسی دیده به جهان گشود. وی تحصیلات آکادمیک خود را در دانشگاه تهران و در رشته علوم قرآن و حدیث، در سال 1394 به پایان برد. رساله دکتری وی با نام «وزیر مغربی و روش شناسی المصابیح فی تفسیر القرآن»، به راهنمایی منصور پهلوان و مجید معارف بوده است.

سوابق علمی و اجرایی

مرتضی کریمی‌نیا هم در حوزۀ علمیۀ قم و هم در دانشگاه تحصیل کرده است. او ابتدا در دانشگاه مفید فلسفه خواند، سپس در دانشگاه تهران دورۀ کارشناسی ارشد و دکتری را در رشتۀ علوم قرآن و حدیث گذراند. کریمی‌نیا از ۱۳۷۷ عضو هیئت علمی بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی بوده است. او تاکنون در چندین دانشگاه تدریس کرده و از ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۵ عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی بوده است.

تمرکز اصلی او در سال‌های اخیر بر نسخه‌شناسی قرآن بوده است. او عهده‌دار ترجمۀ فارسی و مقدمه‌نویسی بر کتاب تازه منتشر شدۀ «مُصحَف صنعاء۱ و مسئلهٔ خاستگاه قرآن» بوده است. او در کنفرانس مهم «پژوهش‌های جاری درباب مخطوطات قرآن» که اخیرا توسط گروه تاریخ قرآن در «کُلژ دو فرانس» پاریس (College de France) برگزار شده، درباره عناصر ایرانی در کتابت قرآن سخنرانی کرده است.

وی برای نگارش کتاب‌شناسی و مطالعات قرآنی در زبان‌های اروپایی در سی و یکمین دورهٔ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان شایسته تقدیر معرفی شد.

آثار و تألیفات

ایشان آثار قرآنی متعددی را بر رشته تحریر درآورده اند که تمرکز بیشتر آنها بر مسأله خاورشناسان و قرآن است. همچنین وی در زمینۀ ادبیات عربی، حدیث، مطالعات قرآنی و تفسیر، مقاله‌های بسیاری نوشته و کتاب‌های متعدّدی به عنوان مؤلف یا مترجم به چاپ رسانده است که برخی از این آثار از این قرار هستند:

• آرا و انديشه‏‌های دكتر نصر حامد ابوزيد
• کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی به زبان‌های اروپایی، مرتضی کریمی‌نیا (گردآورنده)، ناشر: ترجمان وحی. این کتاب با مقدمۀ آندرو ریپین، فهرست جامع و سودمندی است از مقالات و کتاب‌هایی که تا ۱۳۹۱ پیرامون قرآن به چاپ رسیده‌اند.
• معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، نصر حامد ابوزید، مرتضی کریمی‌نیا (مترجم)، مصطفی ملکیان (ویراستار)، ناشر: طرح نو
• حديث اسلامی: خاستگاه‌ها و سير تطور
• ساختهای زبان فارسی و مسئلهٔ ترجمه قرآن، مرتضی کریمی‌نیا، ناشر: هرمس
• فرهنگ نحوی ساختارهای قرآن کریم، مرتضی کریمی‌نیا، ناشر: هرمس
• دربارهٔ حج، گروه مؤلفان، ناشر: کتاب مرجع
• زبان قرآن، تفسیر قرآن: مجموعه مقالات قرآن پژوهی غربیان، جان ونزبرو، اندرو ریپین، هربرت برگ، هارالد موتسکی، اری ربین، فرانسوا دوبلوا، جیمز بلمی، مرتضی کریمی‌نیا (مترجم)، ناشر: هرمس
• قرآن‌های عصر اموی: مقدمه ای در باب کهن‌ترین مصاحف، فرانسوا دروش، مرتضی کریمی‌نیا و آلاء وحیدنیا (مترجم)، ناشر: هرمس، مرکز و کتابخانهٔ مطالعات اسلامی به زبانهای اروپایی
• سیره پژوهی در غرب: گزیده متون و منابع، مرتضی کریمی‌نیا (تدوین)، ناشر: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.

کریمی نیا همچنین مقالات پژوهشی متعددی را حیطه مطالعات قرآنی نوشته است از این میان، می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• نگاهی به ترجمه قرآن كريم محمد مهدی فولادوند
• از مقتضيات زبان فارسی در ترجمه قرآن كريم
• چه را ترجمه نكنيم؟ و چرا؟
• يكسانی و هماهنگی ترجمه قرآن
• پديده تكرار در قرآن و مسأله ترجمه آن
• سيری اجمالی در سيره‏ نگاری پيامبر اسلام در غرب
• مسأله تأثير زبان‌های آرامی و سريانی در زبان قرآن
• امين خولی و بنيادگذاری مكتب ادبی در تفسير
• اختلاف قرائت يا تحريف قرآن: نگاهی به نقل روايات شيعه در تفسير التبيان
• تاريخ قرآن (نُلدکه شوالی): تاريخچه تدوين و نقد و بررسی ترجمه عربی آن
• شيخ طوسی و منابع تفسيری وی در التبيان
• درآمدی بر مباحث زيبايی‌شناسی در مطالعات قرآن‌پژوهی غربيان با تأکيد بر کتاب «خداوند زيباست»
• پيش و پس از تئودور نُلدکه: تاريخ قرآن نويسی در جهان اسلام
• معرفی مصحف قرآنی کهن از قرن دوم هجری/ نسخه خطی 2165 در کتابخانه بريتانيا.

دیدگاه‌ها

عنوان «مطالعات قرآنی» در جهان اسلام

او در این باره میگوید: «عنوان مطالعات قرآنی و قرآن‌پژوهی چندان سابقه ندارد. در جهان اسلامی با مفاهیمی با عنوان تفسیر و علوم قرآنی مواجه بودیم. در بین مستشرقان نیز مطالعات قرآنی در واقع برابرنهاد Islamic Studies بود. در جهان اسلام همان ابتدا علوم قرآنی به این شکل درنیامد. بلکه در طول زمان تطور و تحول یافت. مثلاً در جهان اسلام ابتدا علومی مانند اعجاز و ناسخ و منسوخ وجود داشت که در ادامه در طول زمان علوم قرآنی ‌پدید آمد و در واقع تنوع و تحول بیشتری یافت که الاتقان فی علوم القرآن سیوطی، شکل تکامل یافته آن است».

ضرورت نسخه شناسی مصاحف کهن قرآن

ایشان در بیان این ضرورت می گوید: «مهمترین روش یا اساسی‌ترین روش برای اینکه ما مسلمانان چه در ایران امروزی و چه سایر جغرافیای جهان اسلام خودباخته نباشیم، این است که به ابزارهای جدیدی مانند نسخه شناسی مسلح باشیم و بکوشیم از راه درست دسترسی به این اسناد، از میراث کهن خودمان دفاع کنیم. تلاش کردن برای پاسخ دادن ایدئولوژیک، جدلی و صرفا درون‌دینی به این نوع منشوراتی که در جهان کنونی منتشر می‌شود تلاش بی‌فایده است».

اهتمام به وجوه رسانه‌ای ترجمه قرآن

وی در این باره معتقد است: «زمانی مسلمانان گمان نمی‌کردند نیازمند این باشند که مفاهیم قرآن را به فرزندان خود بیاموزند اما مسلمانها غرب به این فکر افتادند که در چنین آشفتگی رسانه‌ای و فرهنگی قرآن را آنطور که می‌شناسند، برای فرزندان خود معرفی کنند. در جهان امروز ما نیازمند هستیم که از شرایط کنونی غافل نباشیم و به خواننده و دریافت‌کننده آن توجه کنیم و در بند تنگناهای صرف و نحو قرآن نباشیم و آنچه را که برای عوام قابل خواندن است، ترجمه کنیم؛ همانطور که در ترجمه‌هایی که برای کودکان انجام می‌شود، تنها انتقال پیام قرآن مد نظر است. همچنین آنگونه که باید ترجمه ادبی و فنی برای اهل ادب و اهل فن داشته باشیم، نباید از وجوه رسانه‌ای آن برای جهان جدید غافل باشیم».

غفلت جامعه علمی قرآنی از میراث غنی نسخه های کهن قرآن

ایشان درباره نسخه های کهن قرآن بر این عقیده است که: «يكی از مهم‌ترين موضوعات مطالعات قرآنی كه در حوزه دنيای اسلام (چه شيعه و چه اهل سنت) مغفول واقع شده، توجه به ميراث غنی و البته تا حد زيادی مجعول نسخه‌های كهن قرآن است كه ارزش تاريخی بسياری دارند و تاريخ قرآن و زبان قرآن، هر دو با مسئله مصاحف قديمی گره خورده‌اند».

منابع

ایکنا

ویکی پدیا

دانشنامه جهان اسلام

کانال تلگرامی انعکاس

کتابخانه مجازی الفبا