سوره زمر

سوره زُمَرْ؛ سی و نهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء ۲۳ و ۲۴ جای گرفته است. نام‌گذاری این سوره به نام «زمر» به دلیل وجود این واژه در آیات ۷۱ و ۷۳ سوره است که به تقسیم انسان‌ها به دو گروه بهشتیان و دوزخیان در روز قیامت و بررسی احوال آنان می‌پردازد.

معرفی سوره

سوره زمر جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، پنجاه و نهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، سی و نهمین سوره است و در جزء ۲۳ و ۲۴ قرآن جای دارد نام‌گذاری این سوره به نام زُمَر (به معنای گروه‌ها) به دلیل وجود این واژه در آیات ۷۱ و ۷۳ این سوره است. این آیات به ورود گروه بهشتیان به بهشت و راندن گروه دوزخیان به جهنم اشاره می‌کند. نام دیگر این سوره غُرَف‌ به معنای اتاق‌های بهشتی است که در آیه بیستم به آن اشاره شده است. این سوره را سورة العرب‌ نیز نامیده‌اند؛ زیرا در آیه ۲۸، قرآن را با صفت «عربی» توصیف کرده است.

انسجام سوره زمر

تمامی آیات سوره زمر با هم در ارتباط هستند و هیچ یک از این آیات به شکل جداگانه به بحث خاصی نپرداخته و همه بحث‎ها در یک مسیر است این آیات به هم پویسته هستند و شناخت این که تفاوت و شباهت‎ها و شناخت این روابط کار کارشناسان قرآنی  و افرادی است که پیوسته با قرآن در ارتباط هستند.این مرجع تقلید تصریح کرد: خداوند در آیه لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَدًا لَّاصْطَفَى مِمَّا یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ سُبْحَانَهُ هُوَ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ  به ادعای دیگر مشرکان عرب پاسخ می‎‏دهد. مشرکان بیان می‎کردند که خداوند دارای یک فرزند است که آن را از میان آنها برگزیده است و بت‏ها فرزندان خدا هستند؛ خداوند هم بیان فرموده است که اگر قرار بود که فرزندی اختیار کند آن را از بین فرشتگان انتخاب می‏کرد نه بت‏های شما. در بیان دیگر مشرکان بیان می‏کردند که این فرزند گزینشی خداوند، دختر است و به همین دلیل بود که می‏گفتند این فرزند پسر مال ما و دختر مال خداوند.مسیحیان نیز نظیر چنین بهتانی را مطرح کردند و برای خداوند فرزندی ساختگی تراشیدند ولی غافل از آنکه خداوند در این آیه جواب آنها را هم می‏دهد؛ مسیحیان بر خلاف اعراف جهالی بیان می‏کردند که خداوند فرزند واقعی دارد ولی اعراب این فرزند را واقعی نمی‏دانستند بلکه او را گزینشی قلمداد می‏کردند.در اینجا یک مسئله وجود دارد و آن نوع پاسخ خداوند به این بهتان‏ها با دو صفت واحدیت و قهاریت است؛ در اینجا منظور خداوند از واحد، واحد عددی نیست؛ زیرا اگر بگوییم خداوند واحد است پس حتما نفر دوم و سوم هم وجود دارند.در کلمه قهار نیز خداوند بیان می‎دارد که وقتی کسی قهار است دیگر نیازی به کسی ندارد که راه او را داده و در زمان پیری او را ترو خشک کند. خداوند بیان می‎دارد شما نیازمند فرزند هستید وگرنه خداوندی که قدرتی لایزال و همیشگی دارد چه ترسی از بی فرزندی و بی کس و کاری دارد.

محتوای سوره

این سوره در مکه نازل شده، و به همین دلیل بیش از هر چیز سخن از مسائل مربوط به توحید و معاد، و اهمیت قرآن و مقام نبوت پیامبر اسلام(ص) می‌گوید. چنان‌که معمول سوره‌های مکی همین است. این سوره از چند بخش مهم تشکیل یافته است؛ چیزی که بیش از همه در سراسر این سوره منعکس است مساله دعوت به توحید خالص است، توصیه در تمام ابعاد و شاخه‌هایش، توحید خالقیت، توحید ربوبیت، و توحید عبادت مخصوصاً روی مساله اخلاص در عبادت و بندگی خدا بارها در آیات مختلف این سوره تکیه شده است، و تعبیراتش در این زمینه آن‌چنان مؤثر است که قلب انسان را به‌سوی اخلاص می‌کشاند و جذب می‌کند. بخشی از این سوره نیز پیرامون مساله توبه و باز بودن درهای بازگشت به‌سوی خداست، و مؤثرترین آیات توبه و رحمت در این بخش بیان شده که شاید در قرآن آیه‌ای نویدبخش‌تر از آن در این زمینه نباشد. این سوره به‌نام سوره «زمر» معروف است و این نام از آیه ۷۱ و ۷۳ این سوره گرفته شده و گاه سوره غرف به‌مناسبت آیه ۲۰ نامیده می‌شود اما این نام مشهور نیست.

اعجاز علمی

در این آیه «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَى النَّهَارِ وَیُکَوِّرُ النَّهَارَ عَلَى اللَّیْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلَا هُوَ الْعَزِیزُ الْغَفَّارُ» خداوند به چند مسئله مهم اشاره می‏‌کند. مشکل اصلی مشرکان با مسئله وحدت اله است که آنها را به شدت رنجور می‎ساخت و هرگاه مسلمانی لااله اله الله می‎گفت آنهارا دل پریش می‎کرد چون آنها به وحدت خداوند معتقد نبودند.در اینجا معلوم می‏‌شود که وهابیون کوچکترین سواد قرآنی ندارند زیرا در اینجا و در یک آیه دیگر خداوند بیان می‎دارد که یکی از مهمترین نشانه‎های مشرکان این بود که از کلمه لا اله الاالله ناراحت می‎شوند که در اینجا هیچ مسلمانی را پیدا نمی‏‌کنیم که چنین خصوصیتی داشته باشد.در این آیه خداوند به یک معجزه علمی قرآن اشاره می‏‌کند که بیان علمی کرویت زمین است؛ در این آیه خداوند بیان می‏‎دارد که روز و شب همدیگر را می‏‌پیچند؛ تعابیرمشابه یکور(پیچیدن) ویژه روز و شب در قرآن شامل یولج و یغشی است که هر سه این کلمات در بردارنده همین اعجاز علمی است.خداوند بیان می‎دارد که روز و شب در واقع حاصل از گردش و پیچیدن زمین گرد یک شی نورانی است؛ مثل توپی که در یک فضای تاریک روبروی یک چراغ بگذارید و او را بپیچانید که در حین چرخیدن یک طرف روشن و طرف دیگر تاریک خواهد بود. سبحانی عنوان کرد: در یولج و یغشی نیز دو مفهوم وارد شدن و پوشاندن برای روز و شب وارد شده است که به اضافه کلمه بعدی یعنی سخرالشمس و القمر کاملا مفهوم کرویت زمین از نظر علمی ثابت می‎شود؛ زیرا خداوند بیان کرده است که خورشید و ماه مسخر زمین و انسان شده است.

درست است که شاید در نظر اول کسی بگوید که به نظر می‎‏رسد که خورشید در حرکت است و زمین ثابت که دیگر جایی برای تسخیر خورشید نیست ولی حقیقت این است که خداوند بیان می‎کند که خورشید روی یک مدار ثابت ایستاده و به زمین در حال گردش نورانیت می‎دهد. بخش پایانی این آیه با دو صفت عزیز و غفار پایان می‎یابد که در اینجا بیانگر قدرت لایزال الهی است که خداوند خود را عزیز و در عین حال غفار یا بخشنده عنوان کرده است؛ دقیقا برعکس انسانها که تا وقتی که قدرت می‏‌یابند به یکدیگر رحم نمی‏کنند، خداوند عزیزی است که بندگان خود را همیشه مورد لطف قرار می‏‌دهد.

فضایل سوره

زمر و نام دیگرش عرف، سی و نهمین سوره قرآن است که مکی و ۷۵ آیه دارد.در فضیلت این سوره از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است؛ هر کس سوره زمر را قرائت نماید در روز قیامت امیدش قطع نشده و خداوند ثواب خائفان از خدا که از او بیم دارند را به قاری این سوره عطا می‌کند. از هارون بن خارجه روایت شده است که امام صادق(ع) هر کس سوره زمر را بخواند و کلماتش را به آسانی و به آرامی بر زبان جاری سازد خداوند آبرو، و سربلندی دنیا و آخرت به او ارزانی دارد و او را بدون ثروت خویشان و فامیل عزیز گرداند، بدان‌سان که هر کس او را ببیند بزرگ شمارد و حشمتش وی را بگیرد و جسمش را بر آتش دوزخ حرام سازد و هزار شهر در بهشت برایش بسازند که هر شهری دارای هزار کاخ باشد و در هر کاخی صد حوریه و به‌علاوه او را دو چشمه آب است که روانند و هر چشمه زلال که جوشانند و دو چشمه‌سار که از سرسبزی و خرمی به سیاهی زنند و حورانی پرده‌نشین که در سراپرده‌ها مستورند و باغ‌هایی که دارای انواع میوه‌هاست و از هر میوه دو صنف.

منابع

خبرگزاری ایکنا