سوره روم

سوره روم؛ سی‌امین سوره قرآن کریم «روم» نام دارد. این سوره با ۶۰ آیه در جزء ۲۱ قرار گرفته است. سوره روم از سوره‌های مکی است و هشتاد و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.

معرفی سوره

سوره روم از سوره‌های مکی و در ترتیب نزول هشتاد و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف سی‌امین سوره‌ است و در جزء ۲۱ جای دارد. «روم» اشاره به سرزمین و تمدنی باستانی دارد که در اروپا و آسیای صغیر (ترکیه و آناتولی) قرار داشت و در دست جمهوری روم، امپراتوری روم و امپراتوری روم شرقی (بیزانس) بود. علت نامگذاری این سوره به نام «روم»، اشاره به شکست رومیان از ایرانیان و پیشگویی شکست ایرانیان از رومیان در آینده‌ای نزدیک بود که مخالفان و موافقان اسلام را شگفت‌زده کرد.

«هراکلیوس» (۵۷۵–۶۴۱ میلادی) تنها پادشاه روم در تمام مدت نبوت پیامبر اکرم(ص) بود و نبردهایی که در قرآن یاد شده، در دوره فرمان‌روایی او رخ داد. در آن دوره، ایرانیان قدرت برتر بودند و پیروزی‌های زیادی به دست آورده بودند. در قرآن به شکست‌های روم اشاره شده اما این پیشگویی را نیز مطرح می‌کند که به زودی روم پیروز خواهد شد.مدتی بعد رومیان به برتری‌هایی دست یافتند و نهایتاً در سال ۶۲۷ میلادی (ششم هجری) سپاه روم در «نبرد نینوا» ایران را شکست داد و پیشگویی قرآن کریم به حقیقت پیوست. این پیشگویی از آن جهت بود که روم، یک حکومت دینی بود، اما در برابر ایرانیان که در آن دوره جامعه متدینی نبودند، شکست خورده بود و مشرکان، مسلمانان را که به دنبال ایجاد جامعه و حکومتی دینی بودند، مسخره می‌کردند، اما قرآن این وعده را داد که به زودی مشرکان سرافکنده خواهند شد. خداوند با بیان این مثال و پیشگویی، به وعده قطعی خدا و یاری رساندن به مؤمنان اشاره کرده است. رستاخیز و جدایی گروه‌ها و سرنوشت‌ها، دعوت به توحید، فطرت انسان، رابطه مستقیم میان اعمال مردم و حوادث عالم، تأثیر رفتار آدمی بر ظهور فتنه و فساد و مسئله اختلاف، تفرقه زیان‌ها و آثار منفی آن در دین و جامعه از دیگر موضوعات این سوره است.

محتوای سوره

پرداختن به بخشی از قوانین خلقت و سُنن الهی مانند مسأله زوجیت، مودت و رحمت فطری میان انسان‌ها، اختلاف شب و روز، زبان‌ها و رنگ‌ها، نزول باران و احیای زمین مرده و قوام آسمان و زمین در فضا نیز مورد شرح و تبیین قرار گرفته و بر بعضی از احکام مانند نهی از رباخواری و لزوم دستگیری از مستمندان و خویشان تاکید شده است.

شادی در قرآن

شادی در قرآن، جايگاه خاصی دارد و به گونه‌های مختلفی مورد تأييد و توجه قرار گرفته است، اما نه شادی بيهوده و عبث، بلكه شادی توام با اهداف الهی و انسانی. آيات قرآن كريم درباره شادی دو دسته‌اند؛ دسته اول مؤمنان را دعوت به شادی كرده‌اند مانند آ‌يه «قل بفضل‌الله و برحمته فبذالك فليفرحوا هو خير مما یَجمعُون»، «ای رسول‌خدا به خلق بگو كه شما بايد منحصراً به فضل و رحمت خدا شادمان شويد (و به نزول قرآن مسرور باشيد) كه آن بهتر و مفيد‌تر از ثروتی است كه برای خود اندوخته می‌كنيد.»، بنابراين مردم به فضل پروردگار و به رحمت بی‌پايان او به اين كتاب بزرگ الهی كه جامع همه نعمت‌ها است بايد خشنود شوند، نه به جمع ثروت‌ها و بزرگی مقام‌ها و فزونی قوم و قبيله.دسته ديگری از ‌آيات قرآن شادی را مذمت كرده‌اند، شادی‌های بيهوده‌ای كه براساس ضدارزش‌هاست و قرآن كريم در داستان «قارون» كه فردی خودخواه و مغرور بوده و شادی‌های مستانه داشت از زبان قومش می‌فرمايد: «اذ قال قومه لاتفرح ان الله لا یُحب الفرحين» «به خاطر بياور هنگامی كه قوم قارون به او گفتند، اين همه شادی مغرورانه مكن كه خداوند شادی‌كنندگان مغرور را دوست نمی‌دارد.»

قرآن با بيان عذاب‌های دوزخيان می‌فرمايد: «ذلكم بما كنتم تَفَرحونَ فی‌الارض يغيرالحق و بما كنتم تَمَرحون» اين به خاطر آن است كه به ناحق در زمين شادی می‌كرديد و از روی غرور و مستی به خوشحالی می‌پرداختيد و جالب اينكه در آخر آيه می‌فرمايد: «بما كنتم تُمرَحون» كه به معنای شادی به خاطر مطالب بی‌اساس، يا شدت فرح ... و شدت فرح نوعاً سر از همه اين مسائل در می‌آورد، بنابراين آنجا كه شادی مذمت شده به جهت همراه بودن شادی با گناه، غفلت و فساد است.عوامل و زمينه‌های شادی مردم به تناسب ديدگاه‌ها، باورها، شرايط و موقعيت‌های اجتماعی آنان بستگی دارد. افراد متمول، به ثروت، شهرت، موقعيت اجتماعی و افراد فقير، بی‌خانمان و بيمار به رفاه، آسايش و سلامتی، جوامعی كه زير فشارهای اجتماعی قرار دارند، به كسب آزادی و استقلال و هر فرد و گروهی به تناسب ارزش‌ها و نيازهای خود از رسيدن به خواسته‌های خود مسرور می‌شوند.

ضرورت تشکیل خانواده

آيه ۲۱ سوره روم «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ»، «و از نشانه‏هاى او اينكه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدانها آرام گيريد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد آرى در اين [نعمت] براى مردمى كه مى‏انديشند قطعاً نشانه‏هایى است»، گفت: از اين آيه چند نكته قابل استنباط است، وجود نهاد خانواده يكی از نشانه‌های قدرت و مهر خداوند متعال نسبت به بندگان است، زن و مرد طبق برآيند آموزه‌های دينی مكمل و متمم يكديگرند و تكامل شخصيت مرد و زن متقابل است و در اين آيه حكمت تشكيل خانواده برقراری امنيت روحی و روانی فرد مطرح شده‌ است. تأمين امنيت اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی جامعه در گرو تامين امنيت خانواده است زيراكه جامعه از تك تك افراد و از خانواده شكل می‌گيرد.آيه ۳۲ سوره نور «وَأَنكِحُوا الْأَیَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن یَكُونُوا فُقَرَاء یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ» «بى‏همسران خود و غلامان و كنيزان درستكارتان را همسر دهيد اگر تنگدستند خداوند آنان را از فضل خويش بى‏نياز خواهد كرد و خدا گشايشگر داناست»، خداوند تأكيد خاصی بر تشكيل خانواده و ازدواج دارد و روزی افراد را تضمين می‌كند.دين اسلام، گذشته از تشويق به امر ازدواج معيارها و شاخص‌هايی را درباره تشكيل خانواده مطرح كرده است اولين شاخص ايمان و خداباوری است و امنيت عاطفی، اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی جامعه در گرو ايمان به خدا است، همانگونه كه در جوامع امروز می‌بينيم هرجا ايمان و معنويت حذف شده با وجود پيشرفت در حوزه‌های مختلف فناوری و تكنولوژی، خانواده‌ها دچار آسيب‌ هستند كه آمار طلاق‌ها، خودكشی‌ها .و سرقت‌ها همه دلالت به اين امر دارند.ويژگی ديگر، برخورداری از كمالات اخلاقی، فضايل نفسانی و صفات پسنديده اخلاقی است كه اسلام به آن تأكيد فراوان داشته‌است.اصل خلقت همسر ـ كه منشأ تشكيل خانواده است ـ نيز همچون اصل آفرينش انسان و آسمان‌ها و زمين متعلق به خداوند و نشانه‌ای ديگر از آيات خداوند است لذا با توجه به اين مسئله نهاد خانواده بنيانی مقدس است كه تقدس آن بايد توسط زن و مرد حفظ شود.به تصريح قرآن دستيابی به سكون و آرامش غايت خداوند برای ازدواج زن و مرد و شكل‌گيری نهاد خانواده و زمينه‌ای برای دستيابی به تعالی است

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پیرامون این آیه بیان می‌دارد: «اينكه فرمود: (ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها)، معنايش اين است كه براى شما و يا براى اينكه به شما نفع برساند از جنس خودتان زوج آفريد. هر يك از آن دو فى نفسه ناقص، و محتاج به طرف ديگر است، و از مجموع آن دو، واحدى تام و تمام درست مى شود، و به خاطر همين نقص و احتياج است كه هر يک به سوى ديگرى حركت مى كند، و چون بدان رسيد آرام مى شود، چون هر ناقصى مشتاق به كمال است، و هر محتاجى مايل به زوال حاجت و فقر خويش است و اين حالت همان شهوتى است كه در هر يك از اين دو طرف به وديعت نهاده شده. (و جعل بينكم موده و رحمه)؛ كلمه (مودت) تقريبا به معناى محبتى است كه اثرش در مقام عمل ظاهر باشد، در نتيجه نسبت مودت به محبت نسبت خضوع است به خشوع، چون خضوع آن خشوعى را گويند كه در مقام عمل اثرش هويدا شود، به خلاف خشوع كه به معناى نوعى تأثر نفسانى است، كه از مشاهده عظمت و كبريايى در دل پديد مى‌آيد.(رحمت)، به معناى نوعى تأثير نفسانى است كه از مشاهده محروميت محرومى كه كمالى را ندارد و محتاج به رفع نقص است در دل پديد مى‌آيد و صاحبدل را وادار مى‌كند به اينكه در مقام برآيد و او را از محروميت نجات داده و نقصش را رفع كند.يكى از روشن‌ترين جلوه‌گاه‌ها و موارد خودنمايى مودت و رحمت، جامعه كوچک خانواده است، چون زن و شوهر در محبت و مودت ملازم يكديگرند و اين دو با هم و مخصوصا زن، فرزندان كوچكتر را رحم مى‌كنند، چون در آنها ضعف و عجز مشاهده مى‌كنند و مى‌بينند كه طفل صغيرشان نمى‌تواند حوائج ضرورى زندگى خود را تأمين كند، لذا آن محبت و مودت وادارشان مى‌كند به اينكه در حفظ و حراست و تغذيه، لباس، منزل و تربيت او بكوشند و اگر اين رحمت نبود، نسل به كلى منقطع مى‌شد و هرگز نوع بشر دوام نمى‌يافت

تحریم ربا

یکی از آیات قرآن کریم که با موضوعات اقتصادی مرتبط است، آیه ۳۹ سوره مبارکه «الروم» است که خداوند متعال در این آیه فرموده است: «وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ؛ و آنچه به قصد ربا مى‏‌دهيد تا در اموال مردم سود و افزايش بردارد نزد خدا فزونى نمى‏‌گيرد ولى آنچه را از زكات در حالى كه خشنودى خدا را خواستاريد داديد پس آنان همان فزونى‏ يافتگانند و مضاعف مى‌‏شود».

مرحوم علامه طباطبایی در کتاب المیزان در تفسیر این آیه بیان کرده است: ربا یعنی نمو مال و زیاد شدن آن. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: مالی که شما به مردم داده‌اید تا اموالشان زیاد شود ـ نه به قصد رضای خداـ آن مال نزد خدا زیاد نمی‌شود و ثوابی از آن عاید شما نمی‌گردد چون قصد قربت نداشته‌اید، اما آن مالی که برای رضای خدا دادید، چند برابرش عاید شما می‌شود و چنین کسانی مال خود یا ثوابشان را مضاعف می‌کنند. پس ظاهرا مراد از «ربا» ربای حلال است، یعنی اینکه مالی را بدون قصد قربت به کسی بدهند و مراد از «زکات» صدقه یا مالی است که برای رضای خدا اعطاء شود، البته این در صورتی است که آیه مزبور مکی باشد اما اگر در مدینه نازل شده باشد، مراد از «ربا» ربای حرام و مراد از «زکات» همان زکات واجب است و این دسته آیات به آیات مدنی شبیه‌تر هستند.

۱- در آیه ۳۹ سوره روم نخست درباره «ربا» به یک پند اخلاقى قناعت شده است. آنجا که مى‌فرماید: «و ما آتیتم من ربا لیربو فى اموال الناس فلا یربو عند الله و ما آتیتم من زکوة تریدون وجه الله فاولئک هم المضعفون؛ آنچه به عنوان ربا مى‌پردازید تا در اموال مردم فزونى یابد، نزد خدا فزونى نخواهد یافت، و آنچه را به عنوان زکات مى‌پردازید و تنها رضاى خدا را مى‌طلبد مایه برکت است و کسانى که چنین کنند داراى پاداش مضاعفند» و بدین طریق اعلام مى‌کند که تنها از دیدگاه افراد کوته‌ بین است که ثروت رباخواران از راه سود گرفتن افزایش مى‌یابد، اما در پیشگاه خداوند، چیزى بر آنها افزوده نمى‌شود بلکه زکات و انفاق در راه خدا است که ثروت‌ها را افزایش مى‌دهد.

۲- در سوره نساء، آیه ۱۶۱ ضمن انتقاد از عادات و رسوم غلط یهود به عادت زشت رباخوارى آنها اشاره کرده و مى‌فرماید: «و اخذهم الربا و قد نهوا عنه؛ یکى دیگر از عادات بد آنها این بود که ربا مى‌خوردند با اینکه از آن نهى شده بودند»

۳- در سوره بقره آیات ۲۷۵ تا ۲۷۹ هر گونه رباخوارى به شدت ممنوع اعلام شده و در حکم جنگ با خدا ذکر گردیده است.

فضایل سوره

هر کس سوره روم را بخواند، ده برابر تمامی فرشتگانی که خداوند را در بین زمین و آسمان تسبیح گفته‌اند حسنه به او داده می‌شود و هر آنچه که در روز یا شبش از دست داده دوباره به دست می‌آورد. در ثواب الاعمال به نقل از امام صادق(ع) آمده ثواب قرائت سوره روم و عنکبوت در شب بیست و سوم رمضان، بهشت است و در ادامه امام فرمود: مطمئن هستم که این دو سوره نزد خداوند جایگاهی بزرگ دارد.

منابع

خبرگزاری ایکنا