سوره احزاب

سی و سومین سوره قرآن کریم احزاب نام دارد. این سوره با ۷۳ آیه در جزءهای ۲۱ و ۲۲ قرار دارد. سوره احزاب که جزو سوره‌های مدنی است، در ترتیب نزول، نودمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.

معرفی سوره

نامگذاری این سوره به احزاب از این رو است که آیات ۹‌ و ۲۵ این سوره، درباره جنگ احزاب است و کلمه «احزاب» در آیه‌های ۲۰ و ۲۲ آمده و مقصود از آن، گروه‌های کافری است که با قبایل مهم برای از بین بردن اسلام و پیامبر اکرم(ص) متحد شده و جنگ احزاب را آغاز کردند. حوادث مطرح شده در این سوره بین سال دوم و پنجم هجرت روی داده است که به سبب نوپا بودن حکومت اسلامی در مدینه، مسلمانان دوران سختی داشتند و مشرکان، یهودیان و منافقان به آنان آسیب می‌رساندند. در این میان پیامبر اکرم(ص) از یک سو برای تثبیت قوانین اجتماعی و مبارزه با رسوم جاهلی و از سوی دیگر در برابر تلاش مشترک مشرکان، یهودیان و منافقان علیه حکومت اسلامی ایستادگی می‌کردند.

در این سوره همچنین در مورد پیامبر و کیفیت تعامل با آن حضرت مطالبی مطرح شده و جایگاه همسران پیامبر را بیان می‌کند و در مورد انتظاراتی که از آنان می‌رود، سخن می‌گوید؛ مانند ترک دنیاطلبی، پیشی گرفتن از دیگران در عمل به اوامر الهی و پرهیز از گناه و خارج نشدن از خانه و نیز حرمت ازدواج با همسران پیامبر را اعلام می‌کند. از دیگر نکاتی که در این سوره ذکر شده، تساوی مردان و زنان در کسب فضائل و برتری‌های معنوی است.

محتوای سوره

سوره احزاب در زمینه‌های متنوعی چون مسائل اعتقادی، احکام، داستان‌ها، عبرت‌ها و به ویژه درباره غزوه احزاب یا خندق سخن گفته است برخی از آیات مهم این سوره عبارت است از:

آیه اولی الارحام

آیه اُولو الأرحام النَّبِی أَوْلَیٰ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ ۖ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَىٰ أَوْلِیَائِکُمْ مَعْرُوفًا ۚ کَانَ ذَٰلِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُورًا پیامبر(ص) نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران آن‌ها مؤمنان محسوب می‌شوند و خویشاوندان نسبت به یکدیگر از مؤمنان و مهاجران در آنچه خدا مقرّر داشته اولی هستند، مگر اینکه بخواهید نسبت به دوستانتان نیکی کنید(و سهمی از اموال خود را به آن‌ها بدهید) این حکم در کتاب(الهی) نوشته شده است.

آیه تأسی

لَّقَدْ کانَ لَکمْ فِی رَ‌سُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ قطعاً برای شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقی نیکو است. این آیه پیامبر(ص) را به عنوان بهترین الگو برای جامعه اسلامی معرفی کرده و از مسلمانان می‌خواهد تا از سنت صالحه ایشان پیروی نمایند. تأسی از پیامبر(ص) به عنوان یک وظیفه دائمی برای مسلمانان دانسته شده است و کسانی می‌توانند از این الگو بهره‌مند شوند، که به رحمت خداوند و روز قیامت ایمان داشته و یک لحظه از یاد خدا غافل نمی‌شوند.

آیه تطهیر

إِنَّمَا یرِ‌یدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنکمُ الرِّ‌جْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَ‌کمْ تَطْهِیرً‌ا

خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان پیامبربزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند. این بخش از آیه ۳۳، به آیه تطهیر مشهور است. در منابع شیعه و سنی آمده است که این آیه در شأن اصحاب کساء نازل شد. در این آیه تصریح شده است که خداوند پاکی اهل بیت از گناه و پلیدی را اراده کرده است. عالمان دینی شیعه برای اثبات عصمت امامان به این آیه استدلال می‌کنند.

آیه حجاب

آيه ۵۹ سوره احزاب است: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ یُدْنِينَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا»؛ «اى پيامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوششهاى خود را بر خود فروتر گيرند اين براى آنكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند [به احتياط] نزديكتر است و خدا آمرزنده مهربان است» جلاب به معنای يك پوشش سراسری است؛ يعنی زن بايد همه اندامش پوشيده باشد تا همچون گلی لطيف از دسترس هوسرانان مصون و محفوظ باشد.

حجاب در لغت به‌معنای مانع، پرده و پوشش آمده است، استعمال اين كلمه، بيش‎تر به معنی پرده است. اين كلمه از آن جهت مفهوم پوشش می‎دهد كه پرده، وسيله‎ پوشش است، ولی هر پوششی حجاب نيست؛ بلكه آن پوششی حجاب ناميده می‎شود كه از طريق پشت پرده واقع شدن صورت ‎گيرد. حجاب، به معنای پوشش اسلامی بانوان، دارای دو بُعد ايجابی و سلبی است. بُعد ايجابی آن، وجوب پوشش بدن و بُعد سلبی آن، حرام بودن خودنمايی به نامحرم است؛ و اين دو بُعد بايد در كنار يكديگر باشد تا حجاب اسلامی محقق شود؛ گاهی ممكن است بُعد اول باشد، ولی بُعد دوم نباشد، در اين صورت نمی‎توان گفت كه حجاب اسلامی محقق شده است.

تساوی حقوق زن و مرد

زن و مرد دارای کرامت انسانی و ارزش‌های معنوی هستند. سوره احزاب آیه ۳۵ به لحاظ رشد معنوی و دریافت کمالات هم بین زن و مرد تفاوتی نیست،برای تحصیل و کسب معنویت هیچ تفاوتی بین زنان با مردان نیست.هر توفیقی که مرد برای رسیدن به خدا در اختیار دارد برای زنان هم است، هیچ محدودیتی نیست که مرد از نظر کمالات با زنان باید تفاوت داشته باشد. خداوند متعال امتیاز ویژه‌ای را برای زنان قرار داده و اختصاص به خود آنها دارد و آن اینکه زن به عنوان مادر می‌تواند مهد ارزش‌ها و رویش خوبی‌ها شود، مادر می‌تواند اخلاق حسنه و ارزش‌ها را رویش دهد. اگر مقایسه‌ای داشته باشیم پسر همانند دختر نیست چون پسر نعمت ولی دختر رحمت است، دختر است که بعد از ازدواج بهترین انسانها را پرورش می‌دهد.یکی از مظاهر خیر کثیر حضرت زهرا(س)، وجود امام راحل است که وجود این شخص منشأ خیرات بسیاری شده و انقلابی به این عظمت را به وجود آورد و ملتی را از ذلت و خواری و گمراهی نجات داد. اینکه کشورهای مختلف در دنیا متوجه اسلام شده‌اند به خاطر وجود امام راحل که شاخه‌ای از آن شجره طیبه هست، است. در همین رابطه دختر را مهد پرورش و رویش که از او اولیاء خدا متولد می‌شوند،است زنان باید در جایگاه همسر و مادر متوجه باشند، زنی می‌تواند بهترین فرزند را تربیت کند و جامعه را اصلاح کند که ابتدا خود و گوهر وجود خود که عفاف، حجاب و حیاء است را بشناسد.زن اگر گوهر وجود خود را شناخت بدانند هیچ چیز دیگر تا این اندازه او را ارزشمند نمی‌کند، بدون شک راه سعادت همه بانوان پیروی از حضرت زهرا(س) است.

فضایل سوره

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده: اگر سوره احزاب را بر پوست اهویی بنویسند و در ظرف کوچک شیشه‌ای قرار دهند و در منزل بگذارند، خواستگاران دختر او و خواهران و بستگان او زیاد شوند و میل و رغبت دیگران به دختر زیاد شود هر چند فقیر و درمانده باشد.

منابع

خبرگزاری ایکنا