سوره زلزال

سوره زلزال؛ نود و نهمین سوره قرآن و از سور مکی در جزء سی‌ام، دارای 8 آیه. موضوع این سوره، هشدار نسبت به مسأله قیامت و معاد، و مسأله مهم رؤیت اعمال است.

معرفی سوره

سوره زلزال نود و نهمین سوره قرآن است و به حسب ترتیب نزول بر پیامبر خدا(ص) نود و سومین سوره است. این سوره سوره‌ای مکیه بوده و موضوع آن هشدار نسبت به مسئله قیامت و معاد است. این سوره دارای ۸ آیه، ۲۰ کلمه و ۱۸۱ حرف است.

فضیلت سوره

حضرت محمد مصطفی رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمايند: از قرائت [سوره] زلزال ملول نشويد؛ زيرا كسی كه در مستحباتش آن را قرائت نمايد، خداوند عزوجل هرگز زلزله‌ای بدو نرساند و با آن و [نيز] با صاعقه و آفتی از آفات دنيا نميرد تا اين كه [به طور عادی] بميرد (بحارالانوار: ج۵۶ ص ۳۵۶).

تفسیر سوره

إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا ﴿۱﴾

در زبان عربی کلمه «إذا» ادات شرط است که برای شرط قطعی الوقوع؛ یعنی برای آنچه یقیناً واقع می‌شود، به کار می‌رود. معنی آیه این است که لرزش و زلزله زمین یک اتفاق قطعی است و شکی نیست که زمین به شدت تکان داده می‌شود؛ تکان دادنی که مخصوص زمین در آخرالزمان باشد.

این سوره با لحن خاصی آغاز می‌شود و گویی که انسان به تکان شدیدی (زلزله) نیاز دارد تا به خودش بیاید. هدف این است که انسان بیدار شود و بحث بیداری از جمله مباحث مهم است که عرفان و دیگر متفکران به آن اهتمام داشته‌اند.

وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا ﴿۲﴾

زمین چنان تکانی می‌خورد که هر چه در عمق زمین است (شامل اموات، معادن، زراعت‌ها و ...) بالا می‌آید.

وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا ﴿۳﴾

انسان از شدت تعجب می‌گوید زمین را چه شده است؟

يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا ﴿۴﴾

قرآن خود پاسخ می گوید: آن روز که این زلزله عظیم رخ می‌دهد، روزی است که محقق می‌شود و این روزی است که زمین می‌خواهد ماهیت خود را، حوادث و اخبار خود را آشکار کند.

بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَى لَهَا ﴿۵﴾

زمین به دستور و وحی الهی چنین می‌شود.

يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ ﴿۶﴾

روز قیامت، روزی است که مردم ازهر گوشه و کنار از قبرها خارج می‌شوند تا اعمال خود را ببینند.

مفسران قدیم «دیدن اعمال» را به دیدن کیفر و مزد اعمال تفسیر می‌کردند. اما لازم نیست بگویم کیفر اعمالمان را می‌بینم؛ بلکه «خود اعمال» را می‌بینیم. پس از آنکه قانون لاوازیه از نظر علمی به اثبات رسید (قانون تبدیل نیرو به ماده: یعنی هر چه نیرو است، تبدیل به ماده می‌شود و مجدداً ماده متلاشی و تبدیل به نیرو می‌شود)، چنین گفتند که هر چه در دنیا واقع شود، از بین رفتنی نیست؛ از جمله اعمال مردم. پس روز قیامت خود اعمال مجددا مجسم شده و دیده می‌شوند (5).

فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ ﴿۷﴾ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ﴿۸﴾

هر کس به اندازه ذره مثقالی کار خیر انجام داده است، روز قیامت آن را می‌بیند و هر کس به اندازه ذره مثقالی کار بد انجام داده باشد روز قیامت آن را می‌بیند. امام راحل در تألیفات خود در این باره فرموده‌اند: در روز قیامت انسان عمل قبیح را با قبح واقعی خود می‌بیند و آنقدر از دیدن آن معذب و منزجر می‌شود که این عذاب از هر جهنمی بدتر است و در مقابل اگر انسان کار خوبی کرد؛ صله رحم کرد، به فقیری کمک کرد و ...آن عمل با همه حسن و خوبی‌اش در برابر او مجسم می‌شود (6).