زوج درمانی
زوج درمانی؛ راهنمای عملی برای داشتن زندگی مشترک رضایت‌بخش و حل آسان تعارض‌ها و اختلافات. با توجه به به اهمیت نهاد خانواده، زوج درمانی با هدف حفظ و بهبود روایط زوجین در خانواده‌های دارای مشکل انجام می‌شود. فرآیند زوج درمانی مراحل مختلفی دارد و انتخاب زمان مناسب در اثرگذاری موثر این فرآیند نقش اساسی دارد.
تعریف زوج درمانی
زوج درمانی (couple therapy) راهنمای عملی برای داشتن زندگی مشترک رضایت‌بخش و حل آسان تعارض‌ها و اختلافات به شمار می‌رود.[۱] این حوزه شاخه‌ای از روان‌درمانی است و در شیوۀ درمانی آن، همه اعضای خانواده به مثابه یک کل در نظر گرفته می‌شود.[۲] «زوج درمانی» برای خانواده‌هايی استفاده می‌شود که دچار مشکلات روابط زناشويی هستند.[۳] تعریف «زوج‌درمانی» و کار «زوج درمانگرها» هم آگاهی دادن و یاد دادن مهارت به زوجین برای کنار آمدن با این مشکلات است.[۴]
تاریخچه زوج درمانی
«زوج‌درمانی» اصطلاحی است که دیر زمانی از طرح آن در بین روان‌شناسان، مشاوران و مردم نمی گذرد؛ و طرح آن بیشتر ناظر به پیچیدگی های گسترده ای است که زندگی مردم در عصر مدرن برای خانواده‌ها پیش آورد.[۵]
اهمیت زوج درمانی
زوجین فارغ از اینکه دارای مشکل باشند یا خیر باید فصلی یکبار به زوج درمانگران مراجعه نمایند. زندگی مراحل تحولی دارد. افراد ازدواج می‌کنند، بچه دار می‌شوند، بچه‌ها بزرگ می‌شوند و از خانواده جدا می‌شوند و…. کدام از این مراحل درست مانند مراحل رشدی فردی، نیاز به مراقبت و آمادگی دارد. با شروع زندگی مشترک موجود زنده‌ای به اسم رابطه خلق می‌شود که مانند هر موجود زنده دیگری نیاز به مراقبت دارد تا علائم حیاتی اش به درستی کار کند و مراحل رشدش را درست طی کند.[۶]
اگرچه در بحران طلاق شاید شانس کمی برای نجات رابطه‌ها وجود دارد، ولی مداخلات مشاوره‌ای و درمانی و زوج-درمانی حتماً باید اتفاق بیفتد.[۷]
مراحل زوج درمانی
مداخلات مشاوره‌ای و درمانی درباره زوجین را می‌توان ابتدا به مشاوره قبل از ازدواج طبقه‌بندی کرد. در این مرحله، بحران و حتی مشکل جدی وجود ندارد و بیشتر قرار است به شکل‌گیری یک ازدواج خوب کمک شود. بهترین شرایط برای مداخله درباره زوجین همین مرحله قبل از ازدواج است. مداخله بعد از ازدواج نیز در غنی‌سازی رابطه نقش مثبتی دارد. زمانی که زوجین دچار مشکل می‌شوند و به خدمات تخصصی و زوج‌درمانی برای حل مسائل خود نیاز پیدا می‌کنند، محدودیت‌ها برای مداخله بیشتر می‌شود و شرایط برای دستیابی به نتیجه مطلوب سخت‌تر خواهد بود و به همین میزان، انتظار برای انجام مداخله کامل کاهش می‌یابد.[۸]
در زوج درمانی نخست در بعد شناختی افراد کار می‌شود و روان درمان گر تلاش می‌کند تا با توجه دادن فرد به نقش افکار منفی اش، زمینه های اختلافات و دعواهای خانوادگی را به وی معرفی نماید. بدین شکل فرد با شناخت افکار منفی می‌تواند آنچه را که می‌بایست کنار بگذارد شناخته تا بدین شکل مشکلات خانوادگی اش رفع گردد.[۹]
عوامل تاثیرگذار در موفقیت زوج درمانی
زوج درمان گر بایستی ملزم به برخی رفتارها باشد. اولین نکته این است که کار را در یک جلسه جمع‌بندی نکند. مداخلات مربوط به طلاق و خیانت، درمان چندمرحله‌ای است. در گام اول، باید ارزیابی اولیه از هر دو زوج انجام شود و نقش درمانگر باید ارزیابی و دریافت اطلاعات باشد و نباید به سمت مؤاخذه، نصیحت، جبهه‌گیری و طرفداری از یک طرف گرایش پیدا کند. بعد از جلسه جداگانه با هر یک از زوجین، درمانگر باید جلسه‌ای مشترک با آنها داشته باشد و جمع‌بندی تخصصی خودش از مشکل را با دلایل مستند و علمی به زوجین منتقل کند و به آنها پیشنهاد دهد که در مسیر درمان چه اقداماتی انجام دهند. اگر قرار است طلاق بگیرند، دلایل قانع‌کننده برای آن چیست و چرا باید طلاق انجام شود و اگر قرار است رابطه ادامه پیدا کند، دلایل قانع‌کننده برای آن چیست. درمانگر نباید شتاب‌زده و یک‌طرفه پیش برود و دستوری عمل کند، بلکه باید با زوجین گام به گام حرکت کند و نباید به سمت یکی از آن دو گرایش خاصی داشته باشد، یا به جای آنها تصمیم‌گیری کند. تصمیم‌گیری به عهده خود زوجین است و درمانگر باید زمینه‌ساز آن باشد. از طرف دیگر، درمانگر نباید زوجین را بلاتکلیف نگه دارد، بلکه باید به آنها کمک کند تا بتوانند به جمع‌بندی برسند.[۱۰]
زوج درمانی در منظر اسلام
ازدواج و تشکیل خانواده از مهم‌ترین قراردادهای اجتماعی است که در دیدگاه اسلامی از قداست ویژه‌ای برخوردار است و در احادیث شریف آن را محبوب‌ترین بنیاد نزد پروردگار یاد کرده‌اند و بر شناسایی عوامل تنش زا بین همسران و پیشگیری از بروز آنها و ارتقای سلامت روان در اعضای خانواده تاکید فراوان شده است.[۱۱]
یکی از آیات کلیدی برای زوج‌درمانی، آیه ۲۱ سوره روم هست که خداوند می‌فرماید: «ما برای شما از جنس خودتان همسرانی خلق کردیم که با آنها آرامش پیدا کنید و بین شما رحمت و مودت برقرار کردیم.» در فرآیند زوج‌درمانی مفاهیم سکون، آرامش، رحمت، مودت را برای زوجین تبیین مى‌شود.[۱۲]
یک پرسش مهم در مداخله برای حل مشکلات زناشویی این است که در اسلام چه مجوزی برای این امر وجود دارد؟ آیه-ای که حکمیت بین زوجین را توصیه کرده است (نساء، 35)، می‌تواند مداخله دیگران برای حل مشکلات زوج‌ها را تجویز کند. قرآن در این آیه گفتگوی محرمانه برای اصلاح بین مردم را تأیید کرده است. امام علی (ع) با تمسک به این آیه در یک مورد خشونت خانگی نسبت به زن دخالت کرد و خدا را برای اصلاح بین آن دو سپاس گفت (مجلسی، ۱۹۸۳، ج ۴۰۰، ص۱۱۳). قرآن در سفارش به زن و شوهر، صلح را بهتر از هر چیز می‌داند (نساء، ۱۲۸). بی‌تردید کمک گرفتن از سایرین به ویژه متخصصان برای صلح، نمونه‌ای از همکاری در نیکی و پرهیزکاری است (مائده، ۲). در سخن حضرت على (ع) مداخله در حل اختلافات مردم بالاتر از مهم‌ترین عبادات یعنی نماز و روزه شمرده شده است (شریف الرضی، ۱۴۱۴ق، نامه ۲۷). افزون بر آن، اصلاح بین زن و شوهر بسیار مطلوب و آثار معنوی فراوانی دارد (ابن بابویه، ۱۴۰۶ق، ص۲۸۹). همه این آموزه‌ها لزوم مداخله در حل مشکلات زناشویی را روشن می‌کند. همچنین، همه مداخله‌های زوج‌درمانی اسلامی باید در چارچوب فقهی و اخلاقی اسلام باشد. بنابراین هرگونه توصیه برخلاف شرعی و اخلاقی پذیرفته نیست و خارج از زوج‌درمانی اسلامی قرار می‌گیرد.[۱۳]
منابع
کتاب «زوج درمانی با روی آورد اسلامی»، محمدرضا سالاری فر، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم، 1395.
پاورقی‌ها
- ↑ . کتاب «زوج‌درمانی به زبان ساده» در مشهد رونمایی شد
- ↑ . ویکی جو
- ↑ . «هن لباس لکم...»؛ عامل آرامش و تعهد‌پذیری زوجین
- ↑ . يک كارگاه معنوی برای تحکیم زندگى
- ↑ . يک كارگاه معنوی برای تحکیم زندگى
- ↑ . جای خالی آموزش مهارت های زندگی مشترک/طلاق در سال های اول ازدواج
- ↑ . ضرورت مداخلات درمانی در شرایط بحرانی زندگی/ ازدواج نیاز به مراقبت دارد
- ↑ . ضرورت مداخلات درمانی در شرایط بحرانی زندگی/ ازدواج نیاز به مراقبت دارد
- ↑ . «هن لباس لکم...»؛ عامل آرامش و تعهد‌پذیری زوجین
- ↑ . ضرورت مداخلات درمانی در شرایط بحرانی زندگی/ ازدواج نیاز به مراقبت دارد
- ↑ . مقاله زوج درمانی از دیدگاه اسلام
- ↑ . يک كارگاه معنوی برای تحکیم زندگى
- ↑ . کتاب «زوج درمانی با روی آورد اسلامی»، محمدرضا سالاری فر.